Тыва чогаал 9 класс

Тыва чогаал 9 класс

Наименование раздела программы	Тема урока	Кол-во часов	Срок	Элементы минимального содержания обр-я	Требования к уровню подготовки обучающихся	Дом.зад.	Дата
	1 улдуң	1					02.09.
Улустуң аас чогаалы	Киирилде кичээл. Литература болгаш амыдырал.	1		Эрткен класстарга ==ренген класс чогаалыныё, литератураныё болгаш теориялыг билиглерниё дугайында катаптаашкын. Тыва литератураның тывылганы болгаш баштайгы базымнары I.ТАР үези – 1920-1941 ч.ч. II. Дайын чылдарында тыва литератураның байдалы 1941 – 1945 ч.ч. III. Тыва литератураның совет үеде сайзыралы 1945-1956 ч.ч. IV. Тыва литератураның шапкын хөгжүлдези 1957-1985 ч.ч. V. Тыва литература эде тургузуушкун чылдарында 1986-1990 ч.ч. VI. Амгы тыва литератураның 1991 чылдардан бээр байдалы.	Аас чогаалы болгаш литература – с=ст\ё уран-ч\\л\н\ё ийи т=рел хевирлери дээрзин билген турар. Оларныё кайызыныё-даа бойдусту, кижини, амыдыралды чуруп к=рг\зерде ажыглаар кол чепсээ с=с, оон уран-чечени болур.	Номчаан номунга үнелел бижиир.	06.-9.
	Тыва литератураның укталган дөстери. Баштайгы базымнары.	1		Аас чогаалыныё литератураны мурнай тывылганы, чурумалдыг аргаларны, эстетиктиг негелделерни (принциптерни), хевирлерин тыпканы. Оларны литературага =нч\ кылдыр дамчытканы, ол \нелиг =нч\н\ ажыглавышаан, литератураны сайзырадып келгени. Аас чогаалыныё болгаш литератураныё бот-боттарындан чарылбазы, кезээде чергелештир х=гж\п база эргижиреп, уттундуруп чорууру. С=ст\ё уран-ч\\л\н\ё бо ийи хевири ниитилелдиё м=ёге эстетиктиг чепсектери бооп чорууру.	С=ст\ё уран-ч\\л\н\ё бо хевирлериниё тыптып сайзыраарынга салым-чаяанныг кижилерниё болгаш чоннуё киржилгези. Литература болгаш аас чогаалыныё дугайында сураглыг кижилерниё чугаалары, \нелелдери.	Конспект кылыр.	13.09.
	Тыва улустуң маадырлыг тоолдары. Танаа-Херел.	1		Маадырлыг тоолдар – аас чогаалыныё эё-не ханы амыдыралчы уткалыг, х=й темалыг, нарын тургузуглуг, бедик уран-чечен шынарлыг, чурумалдарлыг, бай с=с-домактыг чаёчылчаан хевири. Оларны ыдарыныё онзагайы. Маадырлыг тоолдарны х=йн\ билир, алганып ыдар чораан Т\л\ш Баазаёай, Ооржак Чанчы-Х==, Ооржак Маёнай, Салчак Шокшуй, Баян Балбыр, Сат Албанчы, Монгуш Х\рг\л-оол дээш оон-даа =ске тоолчулар дугайы. Пат-патпалчын хаанныё Малчын-Эге даёгыназын чалап кээри-биле чоруткаш, Танаа-Херелдиё кылган маадырлыг чоруктары. Танаа-Херелдиё Пат-Патпалчын хаанныё Малчын-Эге даёгыназын бодунга кадай кылып алганы. Ол дээш Шаё-Хаанныё Танаа-Херелди Эрлик оранынче, ооё амы-тынынга чедер дээш чорутканы. Озал-ондактыг аян-чоруктан маадырныё чанып келгени. «Даш-Х\реё аъттыг Танаа-Херелде» киржикчилерниё овур-хевирлерин шеверлеп чурааны. Оларны к\\седип болдурар дээш тоолчунуё ажыглаан уран-чечен аргалары, символдары (уткалар сиирген демдектери), с=стери, мерген уткалыг домактары.	«Маадырлыг тоол деп терминниё (билиишкинниё) ийи дакпыр утказы: аас чогаалыныё, жанрыныё ады; адаан-м==рейге киржип азы «эжелей т=рээн чуртун» камгалап чоруур «=л\р тыны чок» м=ге кижилер дугайында тоол.	Ар.25, Эпитеттер, деңнелге ушта бижиир. Үзүндү шээжи-биле доктаадыр. Каңгывай-Мерген, номчуур. Гипербола ушта бижиир.Эргижирээн сөстер.(рефераттар кылыр)	20.09.
	Тоң-Аралчын хаан.	1					27.09.
	Тоң-Аралчын хаан. Тоолдуң онзагайы.	1					04.10.
	Маадырлыг тоолдар (эпос) дугайында билиг.	1				Кожа-хелбээ улустарныё аас-чогаалындан: «Маадай-Кара» (Алтай), «Манас» (Кыргыс), «Гэсэр» (Моол), «Аламжи-Мерген» (Бурят	11.10.
Тыва бижиктиң тывылганы, ооң тыва чогаалдың сайзыраарынга салдары.	Култегин. Култегинге тураскааткан биче бижик.	1		Орхон-енисей бижимелдериниё дугайында с=с. Оларны ш\л\к чогаалы деп \нелээринге оларныё аас чогаалы-биле ханы харылзаалыг болганыныё чугулазы. Бурунгу т\рк чогаалдарда тыва улустуё аас чогаалыныё бадыткалдарлыг, чагыг-сургаалдарлыг аяннарыныё илдеё дыёналып турарыныё оларны тыва ш\л\к чогаалыныё укталган д=стериниё бирээзи кылдыр санаарынга барымдаа бооп турары. «Култегинге тураскааткан биче бижик» (3 шак) К=жээ дашта сиилбип бижээн ш\л\к аянныг болгаш тургузуглуг чогаалдыё автору Йолдыгтегин дугайы. Бижимелдиё композициязы. Т=п Азияга к=ж\п улчуп, т\реп чораан, «т=нер четкен» т\рк чонну каттыштыргаш, бай, тайбыё амыдыралдыг, эл-чурттуг кылдыр б=л\п улуг буянны Култегинниё кылганын м=ёгежидип алдаржытканы. Биче бижикте т\рктерни кулданып чораан табгач д\ж\меттерниё авыяастыг аажы-чаёын, алыс ажырымчы сеткилин илереткени. Он согуннар оолдарынга, =ске аймактарга ону сактып чоруурун чагааны.	Чогаалды сайгарып тура «Тыва т==г\з\н\ё» бирги томун, «Моолдарныё ыдыктыг чажыт т==г\з\» деп номда Т=п Азияныё чуруун ажыглаары. Чогаалда черлер аттарын болуушкуннарныё девискээри кылдыр кииргенин тайылбырлаары. «Култегинге тураскааткан биче бижик» – бурунгу т\рк литератураныё, эё ылаёгыя ш\л\к чогаалыныё тураскаалы деп бодалды шынзыдары.		18.10.
Амгы тыва лит-ра	К/д/н Э.Мижит Сүбедей.	1		Шүлүктүң төөгүлүг ужур-утказы.		Үзүндү доктаадыр.	25.10.
Тыва литератураның тывылганы, баштайгы базымнары.	Баштайгы чырык көрген чогаалдар. Марттың сези (шүлүк). Самбукайның чугаазы (тоожудан үзүндү).	1		Моол дылда бижиттинген М.Содунамныё «Ленин дугайында ш\л\к», Д.Барыкаанныё «Марттыё сези» – тыва ш\л\к чогаалыныё баштайгы чогаалдары. Кижини болгаш т==г\л\г болуушкунну канчаар чеченчидип чуруурунуё талазы-биле ол ш\л\ктерниё литература ==редиглиг ужур-дузазы.	Чаа ырлар – национал литератураның баштайгы өзүмнери. «Очалаёдан кедилээрин», «Кайгамчыктыг интернационал», «Д=гээ баары», «Төп-ле сургуул», «Онза хурал» деп ырларда революсчу үениң чурттакчыларының бодалдарын, күзелдерин, тура-соруун илереткени. Оларда тыва ниитилелди шаандагы болгаш амгы үелериниң; амыдыралды үндезини-биле чаартыр дээш демисежип турар чоннуң овур-хевирлери. Чаа ырларда улустуң ырларының тургузуун, уран-чечен, чурумалдыг аргаларын ажыглааны.	Ар.65.Номчуур
	Самбукайның чугаазы.			Эрги Тывага херээжен кижиниң эрге чок чорааны. Чаа үениң чалгыының тыва чоннуң амыдыралын өскертип эгелээни, салдары.		Ар.77 Куда езулалын тып, план ушта бижиир.
	Самбукайның чугаазы.	1				Чогаалдың дылының уран чечени. Тема, идеязы.	15.11.
	К/д/н Тыва куда езулалы (сценажыдып көргүзери).СТМ.	1		Эрги Тывага куда езулалының амгы үениң кудалары-биле ылгалы.	Чоннуң төөгүзүнге хумагалыг болуп, ону сагып чорууру.	Улустуң езу-чаңчылынга силерниң хамаарылгаңар.	22.11.
	С.Сарыг-оол Херээжен.	1				Доктаадыр	29.11.
	Ч\С Чогаадыг Аваның авыралы.	1					08.12.
	Чогаадыгның түңнели-биле ажыл.	1				Ава дугайындаүлегер домактар, шүлүктер ушта бижиир.	15.12.
	В. Л.Эренчин Дөнен-Шилгим.Кадарчы уруг.	1		Чогаалчыныё баштайгы онзагай темалыг ш\л\\. Ында тыва кижиниё эргелиг аъдында эстетиктиг хамаарылгазын к=рг\скени: Д=нен-Шилгиниё дурт-сынын, дериг-херекселин, девип, савап турар аажы-чаёын чарашсынганы. . Ш\л\кт\ё дылында шулу, д=лем, шуткуур, дериг, д=скел-ле чок, казыргы, кастаар, саваар, араалча деп с=стерниё уткалары. Ш\л\кте чогаалчыныё кадарчы-биле ужурашкан чериниё онзазы. Маадырныё даштыкы байдалын, аажы-чаёын, эдилел-херекселдерин чурааны. Кадарчы-биле авторнуё аразында диалогтуё утказы болгаш аяны. Ону дамчыштыр аныяк кижилерниё аразында сонуургашканыныё романтикалыг байдалга келгенин к=рг\скени. Ш\л\кт\ё дылында казылган, шораан, аланды, хеден, довурзак, эгенир деп с=стерниё чурумалдыг уткалыы.	Аъттыё алдыы, \ст\\ шынааларга, арт-сын ажыр ээзиниё аян-чорук кылырынга ажыктыы. Дурт-сыны, эзер-ч\гени, аажы-чаёынга; челер, чыраалаар чоруунга ылап таарышкан аът ээзиниё омаан сергедир деп бодалды ш\л\кте илереткени. Чогаалда деёнелгелерни, диригжидилгелерни, шимчээшкиннер к=рг\скен с=стерни чиге ажыглааны. «Кадарчы уруг» деп ш\л\к – тыва литературада ынакшыл лириказыныё баштайгы чогаалы.	Кадарчылар дугайында чогаалдар ушта бижиир.Дыңнадыг «Угувус кадарчы».	22.12.
	В.Л.Эренчин Тере-Хөл					Ар.95 айт. харыылаар.
	2 улдуң
	А.Ч.Тамба-Сүрүң Шеми-Бажы. Уран-чечен аныяктар. Орукка.	1				Чогаалдарны сайгарар, онзагайын айтыр.	12.01.
	В.Ш.Көк-оол Хайыраан бот. Шииниң төрүттүнгени, салым-чолу (бирги көжеге).	1		/жен чылдарныё х=й-ниити амыдыралы-биле шииниё харылзаалыы. Темазы болгаш идеязы. Шаандагы Тывага херээжен кижиниё кадыг-берге салым-чолун к=рг\скеш, к\ш-ажылчы херээжен чоннуё аас-кежикче ч\тк\л\н, кижизиг м=з\-шынарларын алдаржытканы. Шииниё ч=р\лдээзи: кол маадырныё чырыткылыг к\зели болгаш аёаа \ениё каргыс езу-чурумнарыныё удуру. Караныё овур-хевири: ооё амыдыралга ынаа, дорт тура-соруктуу, ишти-х=ён\н\ё байы.		Шииде улустуң ырылары, тематиказы.	19.01.
	В.Ш.Көк-оол Хайыраан бот(ийиги көжеге).	1		Аваныё, Сарыг-Ашактыё, Седиптиё, Уран биле Салбакайныё овур-хевирлери.	Шииниё ч=р\лдээзи: кол маадырныё чырыткылыг к\зели болгаш аёаа \ениё каргыс езу-чурумнарыныё удуру.	Овур-хевирлерниң бижиттингениниң онзагайы.	26.01.
	В.Ш.Көк-оол Хайыраан бот (үшкү көжеге).	1		Кенден-Хуурак – бай аёгыныё бир м=з\леш т=лээзи. Хам-оол, +скениё овур-хевирлери, оларныё Кенден-Хуурактан материалдыг база моральдыг (амыдырал, сагыш-сеткил талазы-биле) хамаарылгалыы.	Шииниё уран-чечени, дылыныё улусчу чурумалдыы, психологтуг шынныы, сюжеди болгаш композициязы.	Ар.139, айт.харыылаар. Чогаадыгга белеткенир.	02.02.
	Ч/с Чогаадыг (ар.140, айт. 8, шилип аар).	1				Төндүрер.	09.02.
	Трагедия - шии чогаалының хевири.	1		Трагедияныё тывылганыныё кыска т==г\з\, ылгавырлыг талалары. Тыва трагедиялар, оларныё темаларыныё чоннуё т==г\з\-биле харылзаазы. «Хайыраан боттуё» трагедия болу бергени, «Самбажык», «Кызыл \ер» – баштайгы тыва трагедиялар.	Трагедияныё тывылганыныё кыска т==г\з\, ылгавырлыг талалары. Тыва трагедиялар, оларныё темаларыныё чоннуё т==г\з\-биле харылзаазы.	Конспект кылыр.	16.02.
	С.К.Тока. Чогаадыкчы ажыл-херээ. Каргыга чорааным.	1				Очерк жанрының онзагай демдектери.	23.02.
	Очерк дугайында билиг.	1					02.03.
	К/Д\Н М.Б.Ховалыг Даглар шүлүглели.	1				Номну тыпкаш, номчуур.	09.03.
	М.Ы.Идам-Сүрүң Өөрүшкүнүң дээди чурту. Частың салгынынга. Сеңээ.	1		Чогаалда болуушкуннарныё \ези, эрткен чери. Чаа амыдыралды алгап чурааны. Ынакшыл лириказының хөгжүлдези.		Шилилге шүлүк доктаадыр.	16.03.
	М.Ы.Идам-Сүрүң Союспаң	1		Тыва литературада баштайгы эрес-дидим чорук дугайында баллада. Ооё аас чогаалындан болгаш амыдыралдан \ндезиннери. Союспаё – ч=пт\г эвес болгаш дерзии чоруктарга удур чааскаанзыргай демиселчи. Ооё угааныныё, чоргаар сеткилиниё к\шт\\. Чогаалдыё уран-чеченинде баллада, тоол аяннарын ажыглааны. Ооё уламындан маадыржы романтиканыё кол черни ээлээни. «Союспаёныё» дылында \ениё байдалын, кижиниё сеткилдерин илереткен б\д\н \е, ажыл т=р\\р, чаргы-чаалы, коёгул, элчи, казылган, хаа, бозага, кылама деп с=стерниё уткалары, оларны чогаалчыныё ч=п ажыглааны.	Чогаалда болуушкуннарныё \ези, эрткен чери; утказында бурунгу Тывага ядыылар болгаш байларныё аразында демисел янзы-янзы хевирлериниё турганын илереткени.	Ар.159, айт.харыылаар.	23.03.
	Баллада дугайында билиг.				Баллада деп лит. термин-биле таныжылга.	Конспект.Тыва литературада балладалар деп дыңнадыг кылыр.
	Ч/с Тестилиг ажыл.					М.Дуюнгарның чогааалдарын тып номчуур. С.Пюрбю дыңнадыглар кылыр.
	3 улдуң	1					06.-4.
Тыва лит-ра Ада-чурттуң дайын чылдарында	С.Б.Пюрбю. Чогаадыкчы ажыл-херээ. Эртенгиниң ыры.Тулчуушкунче.	1				Доктаадыр	13.-4.
	С.Б.Пюрбю Шүлүглел Чечек (бирги кезээ).	1		«Чечекте» революция мурнунда Тывага аныяк =скенниё салым-чолунуё кол агымын маадырныё амыдыралынга болгулаан ==р\нч\г, муёгаранчыг, хомуданчыг, коргунчуг таварылгаларны дамчыштыр к=рг\скени. Чечектиё =ск\с калганыныё чылдагааны, ону Хая биле Кара-Кадайныё угаанныг, к\ш-ажылчы, эш-==рз\рек, чараш аажы-чаёныг, делгем делегей к=р\\шк\нн\г кылдыр =ст\р\п кааны. «Чечек» деп ш\л\глелдиё кол-кол овур-хевирлери. Хая биле Кара-Кадай – к\ш ажылчы чоннуё т=лээлери, Чечек биле Мерген революция мурнунуё аныяк =скенниё, Д\рз\ё-Мээреё, М=ёз\\ле – тергиидекчи аёгыныё т=лээлери.	Чогаалчыныё баштайгы ш\л\ктериниё болгаш «Чечек» деп ш\л\глелдиё бижиттингениниё дугайында.	План тургузар. Ойтулааш деп чүл?	20.04.
	С.Б.Пюрбю Чечек (ийиги кезээ).	1		Чечектиё х=лечик оол Мерген-биле таныжа бээри. Оларныё ынакшылынга М=ёз\\лениё моондак болганы. Боттарыныё ынакшылы дээш месилдежиишкиннер \езинде, Мерген биле Чечектиё аас-кежикти камгалаарда чоннуё ч=пт\г чорук дээш феодалдыг езу-чурумга удур демиселинге киржири чугула-дыр деп биле бээри.	Ынакшыл сагыш-сеткилдин күштүг талазы. чоннуң чөптүг чорук дээш феодалдыг езу-чурумга удур демиселинге киржири чугула-дыр деп биле бээри.	Ар. 188, айт. харыылаар.	27.04.
	С.Б.Пюрбю Чечек (үшкү кезээ).	1		Хаяныё эрии-шаажыга киргени, Мергенниё дургуннааны болгаш хувискаалчыларга каттышканы, Чечектиё база катап =ск\с калганы, ону Дамдакайныё к=г\д\п аппаргаш, М=ёз\\леге бээр деп турары. Чечектиё ол халаптыг байдалындан дезип \нгени. Мергенниё турлаан тып алыры, катап М=ёз\\лениё холунга киргеш, кыдат чанчынга паштанчылай бээри.	Тывага революцияныё эгелээни, ооё баштайгы буяны, ооң чоннуң медерели оттурунга ужур-дузазы. Чечек биле Хаяны хосталгаже үнгени..	Сөстер утказын ушта бижиир.Ар.208, айт.1-6	05.05.
	Шүлүглелге ниити катаптаашкын.	1			Ш\л\глелдиё амгы \ениё номчукчуларынга ужур-дузазы.	Аянныг номчулгага белеткенир.	11.05.
	Ч/с Аянныг номчулга.	1				Конспект кылыр, ар. 208-210	18.05.
	Чечен чогаал лирика-эпос аймааның аймааның дугайында билиг. Шүлүглел дугайында билиг.			«Чечектиё» дылында \ениё т==г\л\г байдалын к=рг\скен с=стерни, терминнерни, фразеологизмнерни чиге ажыглааны.	Ш\л\глелдиё уран-чечени. Овур-хевирлерни чуруурда авторнуё =ёг\р эпитеттерни, деёнелгелерни, метафораларны, символдарны; маадырларныё сагыш-сеткилин илередирде улустуё ырларын, \легер домактарын ажыглааны. Чогаалдыё ш\л\к тургузуу.	1 шүлүглел номчууур.
	С.А.Сарыг-оол Саны-Мөге Човулаңның дөвүнчүү.			Ш\л\гледе болуушкуннарныё \е-шаа, т==г\л\г кызыгаарлары. Эрги Тывага аныяк =скенниё салым-чолун «Човулаёныё д=в\нч\\» деп бирги кезекте б\з\ренчиг кылдыр чурааны. Ында Саны-М=гениё х=лечиктиё оруунче киргениниё, ооё ада-иезиниё =г-б\лезин ышкынып, =ске черден амыдырал дилеп чорутканыныё социал амыдыралчы чылдагааннары. Чааскаанзыраан х=лечик оолдуё ийлеп, хилинчектенип, байга базындырып чорааны, идегелдери болгаш б\з\релдери.	Саны-М=гениё уран-чеченинде эрги, чаа амыдыралды каракка к=з\лд\р чуруурунга эпитеттерни, деёнелгелерни, метафораларны; ырларны, алгыш-й=рээлдерни; этнографтыг билиишкиннерни, фразеологизмни ажыглааны. Акы-дуёма улуска таварышкан айыыл-халап \езинде Саны-М=гениё улусчу м=з\лериниё онза б\з\ренчиг кылдыр к=з\лгени. Ооё портреди, аажы-чаёы. «Саны-М=ге» – эё-не бедик эстетиктиг чогаалдарныё бирээзи.	Үзүндү доктаадыр
	Шүлүглелдиң тургузуунуң, дылының онзагайы.			Ш\л\глелдиё дылында тамы, чут, керзеё, кичигене, шеёне, казырык, эштенчи, ==лет, д=рбет, делег, кинчи-бек, чажаё, албан, чанчын, чургаан, арбан, суму, =ст\ чазар, хавыяа деп с=стерниё чурумалдыг болгаш дорт уткалары.	Шүлүглелдиң дылында улустуң аас чогаалының киргени
	С.А.Сарыг-оол Саны-Мөге Чолдуң бедик чадазы.			Саны-М=гениё элээди апарганы, ада-иезин тып алганы. Ынчан ада-иезиниё болгаш бодунуё эштенчи байдалын медереп билгени, к\ш-ажылчы чоннуё амыдыралыныё чаёгыс аай ядыызын, оларныё политиктиг эрге чогун к=рг\скени.		Чогаалдың дылы, уран-чечени.
	Чогаалда төөгүлүг үелер			Базымчага, дарлалга удур сеткилдерниё к\штелгени, Саны-М=гениё амыдыралынга болган =скерилгелер.Төөгүлүг үе-биле холбаа.
	Ч/с Чогаадыг «Тыва чоннуң төөгүзү - Саны-Мөгеде»					Ном эккээр.
	К/д/н Ю.Ш.Кюнзегеш «Көк-Эл»			Шүлүглелдиң бижиттингениниң онзагайы. Эрте-бурунгу чуртталганы чураанында көжээ бижиктерниң салдары.		Рецезия бижиир.
	Б.Д.Хөвеңмей Эргим өңнүк. Идегели оскундурган.			Тыва улустуё политиктиг оттуушкунунга, ч\с-ч\с чылдарныё хилинчектиг амыдыралындан хосталырынга, чуртунуё ээзи бооп чыргалдыг амыдыралды тудуп эгелээнинге Октябрь революциязыныё ачызын к=рг\скени болгаш ооё хайырлаан буянын камгалаарынга чоннуё быжыг тура-соруктуун илереткени. Чогаалда болуушкуннарныё т==г\л\г логиказын барымдаалаанындан уткаларныё х=й\ база ханызы.	Найырал темазының чогаалчының ажыл-ижинде колдап турары. Дайын темазын чырытканының онзагайы.	А. 226.
	Аныяк Биче-оол			Биче-оолдуё Самбал чагырыкчыныё хоюн кадарып, хилинчектенип =з\п келгени; улустуё эрге-чагыргазы доктааган соонда хей-аъттыг «сыыладыр сыгырып, чаёгыландыр ырлап» чоруур апарганы; ооё революсчу аныяктарныё эвилелинге киргени, политиктиг билииниё бедээни, ону Хем-Белдиринче ==редип чорутканы. Аёаа база ооё эжи М=ёге-Серенге Балган кожайныё доктар-моондак халдатканында байларныё улусчу тургузугга б\д\\ удурланып турганын к=рг\скени. Эжишкилерниё Хем-Белдиринге ==ренип эгелээни. Дая карты, билзек. с==скен, чаёгы, от ч\шк\рер, куруг кара шай, д\к ээрер, шоюшкак идик, яамы, арат чазак, бийир, савыяа, \\р даргазы, х=реёгитен, феодал, алдан шериг, тос дугаар оё, к=гээредир, нарын бижик даргазы деп с=стерниё, с=стер каттыжыышкыннарыныё чогаалдыё утказын тода, уран-чечен илередиринге киржилгези.	Чечен чугааныё темазы болгаш идеязы. Оларны чогаалдыё маадырыныё амыдыралыныё \ш \езин таварты к=рг\скени-биле таныжар. Биче-оолдуё к\зел-бодалдарын, тус-тус \елерде психологтуг байдалын чогаалчыныё онза кичээнгейи-биле чурааны. Чечен чугааныё композициязыныё эптии, дылыныё уран-чечени.	Ар.233
	С.А.Сарыг-оол Белек.			Илдирмааныё чурттап турар чери, =г-б\лезиниё кежиг\ннери, алдын уургайыныё (тывыш чериниё) баштаар черинден чалалга бижиктиё утказы. Маадырныё салган сорулгазы болгаш ону боттандырар дээш, Адыг-П=шче аъттаныпканы. Адыг-П=шке Илдирмааныё ужуралы, ооё ээп келгени. Адыгжыныё, ооё кырган-авазыныё Кызыл Шеригге дузалаар чорукка шаа-биле киржип турары. Хаяжыктыё «диёмиреп турар оранга» ажыл-херээ, сеткил-сагыжыныё, тура-соруунуё к\ж\н\ё улам немежип турарыныё чылдагааны. Ооё мурнакчы ажылчын болуп, шаёналга четкениниё улусчу д=стери. Хаяжыктарныё кожуун т=в\нге садыгга келгени болгаш оларныё белек дугайында бодалдарыныё улуг уткалыг болу бергени.	«Белек» – тыва литературада баштайгы тоожу. Ында тыва улустуё дайынныё айыыл-халавынга таварышкан Россияныё акы-дуёма чонунга материалдыг дузаламчы чедирер дээш, боттарыныё амыр-дыжын, амы-тынын артынга каап, к\ш-ажылчы маадырлыг чоруктар кылып турганын Хаяжыктыё =г-б\лезиниё амыдыралын дамчыштыр к=рг\скени.	Ар.254 номчуур,айт.харыылаар.
	С.А.Сарыг-оол Белек.			«Белек» – бедик уран–чечен деёнелдиг бижиттинген чогаал. Ында пейзажтарны тожу улустуё амыдыралыныё ылгавырлыг талаларын солун кылдыр чурааны. Тоожунуё дылында аёчы, шахтер ажыл-чорудулганы, найыралды чиге илередирде хереглээр с=стер болгаш фразеологизмнер, тыва дылдыё тожу диалектизиниё онзагай аялгазын кииргени. «Белек» деп тоожунуё ==редиглиг, кижизидилгелиг ужур-дузазы	Тоожунуё маадырларыныё портреттерин, сагыш-сеткилдерин, аажы-чаёнарын, чаёчылдарын чогаалчыныё топтап чурааны. Тоожуда эрткен \е дугайында сактыышкыннарны ажыглааш, маадырларныё эки амыдыралче, найыралче тура соруун илереткени.	Ар.271. Дыңнадыг «Тожу - онзагай кожуун».
	Ч\с Эдертиг Илдирмааның асканы.			Номчаан чогаалының сюжедин сактып алыры.	Тожу диалектизиниё онзагай аялгазын дылынга ажыглаары. Уругларның чугаа сайзырыдылгазы.	Төндүрер.
	К/Д/Н И.Бадра Арзылаң Күдерек			Тываның төөгүзүнде алдарлыг кижилерниң чорааны. Арзылың Күдеректиң быжыг тура-соруу, коргуш чогу.	Быжыг тура-сорук дугайы. Эр кижиниң мөзүзүнде чараш чүүлдер.	Айт. харыылаар.
	К/Д/Н И.Бадра Арзылаң Күдерек			Хары черге чорааш, тыва деп адын сыкпазы. Эш-өөрзүрээ.	Эш-өөр, найырал дугайында медереп билири. Төөгүнү сактып, ону сонуургап, салгал дамчыдып арттырарының дугайында чугаа.	Чогаалга үнелел.
	4 улдуң
	Л.Б.Чадамба Майның белээ. Салым-угаан.			Чогаалчының допчу намдарын таныштырары. найырал темазын чураанының онзагайы. Доора утканы ажыглап чалыы назынның чаражын, ол үениң бурунгаар көрүштүүн онзагайлап айтыр.	Аныяктарның чаа үеже чаа-чаа үзел-бодалдыг, тура-соруктуг боорун чогаалга даянып, чедип алырынга чугаа кылыр.	Сайгарылга кылыр
	Л.Б.Чадамба Кежээ.			Күш-ажылга ынак болурун суртаалдаар.	“Ажыл кижини каастаар” де.жык чугаага киржир, ап үлегер чугаага даянып, аас чугаа сайзырыдылгазы.	Доктаадыр.
	СТМ «Шүлүк-ырга чижиили».
	О.К.Саган-оол Арат чоннуң мурнундан.			Ада-чурттуё Улуг дайыныныё чылдарында (1941 — 1945) Тыва Арат Республиканыё (1921 — 1944) ажыл-ишчилериниё айыыл-халапка таварышкан акы-дуёма чоннарга болгаш дайзын-биле маадырлыг тулчуп турган Кызыл Шеригге материалдыг дузаламчы чорудуп турганын тода к=рг\скени.	Маадырларыныё овур-хевирлерин, аажы-чаёчылдарын к=рг\скени; кижилерниё арын-шырайын, оруктарның шынааларныё, ховуларныё пейзажтарын чиге деёнелгелер, эпитеттер, диригжидилгелер-биле тода чурааны.	Карта, план тургузар, овур-хевирлер ушта бижиир.
	Ч\с Чогаалда чечен девискээр, үе, маадырлар.					Дыңнадыг кылыр.
	С.Б.Пюрбю Төрээн чонунуң адын адап чаалажып чораан.			Ада-чурттуё Улуг дайыныныё болгаш аёаа тыва улустуё киржилгезиниё дугайында чогаалдар дугайында сактыышкынныг беседа.	Чогаал теориязы. Документалдыг чогаалдар дугайында катаптаашкын.	Утказын чугаалаар.
	С.Б.Пюрбю Төрээн чонунуң адын адап чаалажып чораан.			Ада-чурттуё Улуг дайынының чылдарында тыва чоннуң киржилгези, найырал темазы.	Тайбыё болгаш дайын дугайында теманыё тыва литературага к=ст\п келгени. Ада-чурттуё Улуг дайыны болгаш тыва литературада дайынчы найырал дугайында тема.	Карта, план тургузар, овур-хевирлер ушта бижиир.
	Ч\с Чогаалда чечен девискээр, үе, маадырлар.			Ада-чурттуё Улуг дайынының чылдарында тыва чоннуң киржилгези, найырал темазын чураан чогаалдар сайгарылгазы.	Найырал, мөзү-бүдүш дугайында медереп билип, бижимел чугаага логиктиг шын дамчыдары.	Дыңнадыглар кылыр
	К/Д/Н Тыва эки-турачылар дугайында сактыышкын.			Эки- турачылар дугайында ме дээлер, тылдың киржикчилери-биле ужуражылга.	Хүндүлел езулалын сагыыры.
	Ч/с Чурук-биле ажыл В.Ф.Демин «Улуг Хуралдың декларациязын чугаалажып турары»					Төндүрер.
	Чогаадыглар түңнели-биле ажыл
	В.Көк-оол “Тыва чуртум”, С.Пюрбю “Төрээн дылымга”.			С.Пюрбюн\ё «Төрээн дылымга” деп шүлүүнүң литература т==г\л\г ужур-утказы. Төрээн черинге ынакшыл сиңген чогаалдар.	С.Б.Пюрбюнүң чогаадыкчы ажыл-ижинде репрессия чылдары.	Доктаадыр.
	Очулга С.Щипачев Кызылда.			Тыва литератураның сайзыраарынга очулга ажылының салдары.	Интернационалчы найыралга тураскааткан чогаалдар.
	П.Бровка Часкы хөөннер. Эртен эрте оттуп келдим.			Тыва литератураның сайзыраарынга очулга ажылының салдары.	Интернационалчы найыралга тураскааткан чогаалдар.	М.Стельмах Хадың чулуу, номчуур
	А.Даржай Бурунгунуң изи-биле. Ю.Кюнзегеш Означенное суурдан тывылган тураскаал.			Эрте-бурунгунуң төөгүлүг бижиктериниң тыва литератураның сайзырааранга салдары.	Чогаалдарда төөгүлүг үе дугайында.	Тема, идеязын тодарадыр.
	Чыл дургузунда өөренгенин катаптаары.					Чаа номнар номчуур.

следующая страница>