Тыва чогаал 9 класс

Тыва чогаал 8 класс

Наименование раздела программы	Тема урока	Кол-во часов	Срок	Элементы минимального содержания обр-я	Требования к уровню подготовки обучающихся	Дом.зад.	Дата
	1 улдуң						02.09.
	Чогаал дугайында сөс.	1		Эрткен класстарга ==ренген чогаалдар, оларныё авторлары база чогаал теориязы. Чаа эгелээн ==редилге чылында литература кичээлдериниё сорулгалары, шээжилээр, класстан дашкаар номчуур чогаалдар, номчукчулар конференциялары, литературлуг кежээлер, экскурсиялар, ужуражылгалар, б=лг\мнер, чогаадыкчы каттыжыышкыннар дугайында беседа.	Сески класска чорудар аас болгаш бижимел ажылдар, кол-кол мергежилдер болгаш чаёчылдары-биле таныжар.	Күс доктаадыр.	06.-9.
	С.А.Сарыг-оол Улуг-Хемим	1		Чогаалчыныё дугайында сактыышкынныг беседа, «Улуг-Хемим» деп ш\л\глел С. А. Сарыг-оолдуё кижи болгаш бойдус дугайында ханы бодаашкыннарыныё т\ёнели. Чогаалда Улуг-Хемниё к\ск\ база чайгы пейзажтары, оларныё авторга эргими, амыдыралга янзы-янзы ужур-дузалыг турганы. Амгы Улуг-Хемниё эриинде чаартылгалар, ооё унун чурттааннарныё ниитилел байдалдарыныё чаагайжааны.	Чогаал-биле таныжылга.Ш\л\глелде авторнуё овур-хевири, кыска намдары; уран-чечен чурумалдар, минниишкиннер, с\мелер, бадыткалдар. Үзүндү шээжилээр.	1-ги эгезин доктаадыр	13.09.
	С.А.Сарыг-оол Улуг-Хемим	1		«Улуг-Хемим» деп чогаалдыё ш\л\к тургузуу болгаш дылы.	Ш\л\глелдиң дылының онзагайы.	Эпитеттер, деңнелге, метафора ушта бижиир. Чогаадыгга белеткенир.	20.09.
	Ч\С Чогаадыг Күскү хөгжүм	1				Чурук чуруур.	27.09.
	Шүлүглел дугайында билиг.	1		Чогаал теориязы. Ш\л\глел дугайында ==редигниё кол-кол негелделер.и болгаш	«Улуг-Хемимде» деп шүлүглелде уран-чечен аргалар.	Конспект бижиир.	04.10.
	В.Көк-оол Самбажык Шииде кол чөрүлдээ	1		Чогаалчыныё чогаадыкчы оруунуё дугайында сактыышкынныг чугаа: социал байдалы, ==ренип чораан черлери, башкылары, б\д\р\п чораан ажылдары, сурагжаан чогаалдары, ойнаан рольдары. Бирги к=жегеде 19 вектиё т=нч\з\нде тыва улустуё амыдыралга ч=пт\г чорук дээш демиселиниё к\штелгени, ооё баштыёнарын феодалдыг эрге-чагырганыё тудуп хоруп, эрии-шаажы-биле кезедир деп оралдажып турганын, чоннуё аёаа удурланыышкынын к=рг\скени. «Самбажыктыё» амгы \еде ужур-дузазы.	«Самбажык» — драматургтуё т==г\ч\ езу-биле угаап бодаашкыннарыныё ханылаанын илереткен драма. Карачал чоннуё к\ш-ажылыныё салым-чаяаныныё ачызында феодалдарныё байып келгени. Алдын, м=ёг\нн\ё кижилерни т==редип эгелей бергени.	Эргижирээн сөстер ушта бижиир.	11.10.
	В.Көк-оол Самбажык Алдан маадырларның овур-хевири.	1		Ийиги к=жегеде эрге-чагырга тутканнарныё тамчыктыг амыдыралын чоннуё уе-човуурунга оларныё пат-ла чаёчыгып калганын к=рг\скени. Ол чыргалдыг байдалды Самбажыктыг кезектиё \рээнинге эргетеннерниё д\в\реп, аарып турары, оларныё тура халыышкынга удур чорудуп турган хемчеглери. Алдан-маадырларныё х\рээлеёиниё =з\п турганы, оларга алтай улустуё эрес-дидим оолдарыныё дузалап турганын к=рг\скени.	Бай аёгыныё тергииделиниё к\штелгенинге, моральдыг самыыралдыё кедерээнинге угаан-сарыылдыг кижилерниё удурланыышкыны. Оларны 60 дургун дей бергени. Алдан «дургуннарныё» кол сорулгазыныё «бистер дургуннар эвес бис. Бистер шынныг хоойлу авыралдып (бургандан дилеп — Д.К.) турар улус бис» деп Самбажыктыё с=стеринде илерээни. Оппуккайныё =лгениниё символиктиг утказы. Алдан-маадырларны чоннуё деткип турганы.	Ар.33, онаалгаларны кылыр.	18.10.
	В.Көк-оол Самбажык Шииде улустуң аас-чогаалын ажыглааны.	1		Шииниё \шк\ к=жегезинде алдан-маадырларныё турлаанда х\н б\р\н\ё амыдыралы. Удурланышкак талаларныё аразында демиселдиё с==лг\, шиитпирлиг чадазынче шилчээни. Самбажыктыё планы. Тыва феодалдарныё шериглериниё Кара-Дагга чедип келгени. Октуг, боолуг с==лг\ тулчуушкун. Алдан-маадырларныё аштырганы. Чаагай кызыл хаяаныё чырыткыланып келгеш, =же бээриниё утказы. Чогаалдыё дылы: Кепти, Бадыргуул, т=ре, амбын, д=рбет, имбии, эжен, лаё, чаёгы, х\нд\, бошка, албаты, кара-чуул, черлик шай, чиёзе, одага, ==лет, ш==-б=р\, даа дарга дээн ышкаш с=стерниё утказы.	«Самбажык» деп драманыё кол-кол таарымчалыг болгаш таарымча чок овур-хевирлери. (Дажыма, Самбажык, Комбулдай, Оппуккай, Чинчи, Бошкажык; Сеёгин, Койнаа, Белдер, Кызыёнай, Шадып). Шииниё уран-чечени: диалогтарныё шыёгыызы; \легер домактарны, ырларны ажыглаанындан маадырларныё овур-хевирлериниё тодарааны.	Ырылар, үлегер домактар ушта бижиир.	25.10.
	Ч\с Чогаадыг Алдан-маадырлар - хостуг чуртталганың эгелекчилери.	1				Немелде номчулга кылыр. «Алдан маадырлар деп кымнарыл?»
	Шии дугайында билиг			Чогаал теориязы. Шии чогаалдарыныё трагедияныё, драманыё, комедияныё =ске аймактардан кол ылгалдары.	С.А.Сарыг-оолдуё «Чечен биле Белекмаа»; К.-Э. Кудажынынё «Он бир», «Долуманыё хуулгаазыны» деп чогаалдарыныё ылгавырлыг талаларынга ч=ленип, теориялыг билигни тайылбырлаар.	Конспект бижиир.
	Ю.Ш.Кюнзегеш Дыт.	1		Ю. Кюнзегештиё чогаадыкчы намдарындан барымдаалар база ооё чогаалдарындан ==ренген ш\л\ктер дугайында чугаа. «Дыт» деп ш\л\к — чогаалчыныё бойдус дугайында лириктиг чогаалдарыныё бирээзи. Ында дириг бойдустуё болуушкуннарыныё каракка к=з\лбес нарын харылзааларын к=рг\скени. .	Дыт — черниё, дээрниё, х\нн\ё харылзаачызы. Ооё дамдыларны дозуп ижип, херелдерни б\р\лерге сиёирип ап, черже дамчыдып, дагжап, Иези Чер-биле с\мележип турары. Кижиниё бойдусту дыёнап билир салым-чаяанныы. Ш\л\кте диригжидилгени делгереёгей ажыглааны; сес, чеди, алды одуругларны строфалар кылдыр эптеп чогаатканы. Ажыглаттынган аяннажылгалар	Шүлүктүң сайгарылгазын кылыр, доктаадыр.	15.11.
	Ю.Ш.Кюнзегеш Чөөн чүктүң кижизи мен..	1		Авторнуё «Ч==н ч\к» деп билииниё утказы. Ш\л\кте Тываныё пейзажындан ооё чурттакчызыныё салым-чаяаныныё, чаёчылдарыныё укталып б\ткени; бойдусту дыёнап, аёаа чоруп, ону ажыглал билири. Ш=лээн, сериин, делгем тайга, хову чурттап чораан тыва кижиниё кумзат, ноян кижилерге эштенчилеп, чиргилчин дег аас-кежикти к\зеп чорааны. Т=ре багы феодализмни чылча шапкан ажылчынныё, тараачынныё — Россияныё улустарыныё дуёмазы болу бергени. Ооё ==редилге, ажыл-биле =ён\ктежип, ынакшылды, найыралдыё ырын ырлап дорукканы, ораннар болгаш с==к-язы ылгавазы, ч=пт\г чорук дээш демиселчилерни деткиир соруу.	«Ч==н ч\кт\ё кижизи мен» деп ш\л\кт\ё авторунуё овур-хевири, бодалдарыныё солуну; бедик уран-чечен деёнелдии; тургузуунуё онзагайы; дылыныё байы (алажы, байлаё, ай, бес, артыш, шаанак, хонак, хевек, кумзат, х\рээ-хиит, д=ёг\). Чуртунга, аёгызынга чоргааралды илереткени.	Чогаалчының төрүттүнген чериниң онзагайы.	22.11.
	Аянныг номчулга	1				Шилилге шүлүк сайгарар.	29.11.
	К.К.Кудажы Тараа. Суваңның өг-бүлези.	1		«Тараа» — К.-Э. Кудажыныё бирги улуг тоожузу. Ооё эгезинде болгаш с==л\нде кол маадыр Тарак-оолдуё амгы \еде б\д\р\п чоруур ажыл-херээн, ниитилел байдалын к=рг\скени. Чогаалдыё иштики эгелеринде кол маадырныё ачазы Суваёныё Тывага улусчу революция тиилээриниё мурнуу чарыында амыдыралыныё база бодунуё адазы-биле Х\реё-Чейзеёниё н\г\л\нге алыскаш, ак солааннарныё холунга киргениниё болгаш Ус-Аксыныё тараачыннарыныё ооё амы-тынын алганыныё дугайында чугаазы.	Тараа — амыдыралдыё, найыралдыё, демиселдиё \нер д=стериниё бир кол чылдагааны деп бодалды тоожуда илереткени.	Ар.78. Конференцияга белеткенир.	08.12.
	К.К.Кудажы Тараа. Арат Суваңның чагыы.	1		«Тарааныё» кол-кол овур-хевирлери, оларныё берге салымдан революцияныё ачызында аас-кежиктиг орукче киргени.	Тоожуда болуушкуннарныё девискээри. Бо-былаа, кастык, сегел салы, эзер б=кт\ргези, \ёгерип алыр, чаёчыл-чурум, шопулак, хува, дуюг бастырар, орнукшудар деп с=с каттыжыышкыннарыныё уран-чечен овур-хевирлер чуруурунга киржилгези.	Утказын чугаалаар.	15.12.
	Ч/с Конференция Тараа- амыдыралдың дөзү	1			Чогаалдыё уран-чечени болгаш дылыныё солун талалары.	Чогаалда эгелерге план тургузар.	22.12.
	Композиция болгаш сюжет дугайында билиг.					Конспект кылыр.
	К/д/н И.Иргит Ажыг конфета.					Композиция дугайында катаптаар.
	Ийиги улдуң	1					12.01.
	С.Сюрюн-оол Озалааш хем.	1				Ар.101. Овур-хевирлерниң бижиттингениниң онзагайы.	19.01.
	С.Сюрюн-оол Озалааш хем. Хуралбай - чаа медээлер тарадыкчызы.	1				Бижимел харыыларны кылыр, ар.101 чедир.	26.01.
	С.Сюрюн-оол Озалааш хем.	1				Чогаалдың сюжединиң планын тургузар.	02.02.
	Ч\С Эдертиг Кудурукпай одуруунга.	1					09.02.
	А.Үержаа Үш чүс харлыг кырган кускуннуң чагыы.	1				Дыңнадыг «Ада чагыын арта баспас».	16.02.
	А.Үержаа Ажыл	1				Доктаадыр	23.02.
	К/д/н А.Үержаа шүлүктери.	1					02.03.
	Ч.Ч.Куулар Шораан Човулаңның кончуун але.	1				Ар.124-136, конференцияга белеткенир.	09.03.
	Ч.Ч.Куулар Шораан Даайының белээ	1				142-149, номчуур.	16.03.
	Ч.Ч.Куулар Шораан Кыштың өөрүшкүзү	1				Им-демдектерни оолдуң эскерип өөренгени..	23.03.
	Ч.Ч.Куулар Шораан Байырлыг, кырган-ачай!					Ар.167, айт.харыылаар.
	Ч\с Чогаадыг «Салымга канчап чагыртыр»					Конференцияга белеткенир
	К/д/н Конференция Тыва улустуң хөгжүм херекселдери.	1				Ажылдарын эде кылгаш, дужаар.	06.-4.
	Үшкү улдуң	1					13.-4.
	Е.Т.Танова Илбилиг согун Эрткен үеже аалдаашкын.	1				Ар.181-186, номчуур.	20.04.
	Е.Т.Танова Илбилиг согун Мурнувуста - келир үе	1				Келир үениң им-демдээн ушта бижиир.	27.04.
	Е.Т.Танова Илбилиг согун	1				Ар.193-201.	05.05.
	Ч\с Бистиң келир үевис чуруктарда, шүлүктерда, чогаадыгларда.	1				Билдинмес сөстер словары кылыр.	11.05.
	А.Даржай Авамга	1				Аянныг номчулгага белеткенир.	18.05.
	Ч\с Аянныг номчулга					Чогаадыг «Мээң авам»
	А.Даржай-биле ужуражылга					Ужуражылга соонда бодал.
	К.Чамыян Ханы дазыл Алексей Тооруковичиниң чуртталгазы.			Чогаалчыныё намдары, чогаадыкчы ажыл-ижи. «Ханы дазыл» деп тоожуда амгы \еде ортумак школаныё амыдыралында тыптып келген, нарын социал д=ст\г айтырыгларны коптарып к=рг\скени. Ында чараш ажы-т=лд\ будулгаазынныг орукче углап, буянныг ажыл-херекти буурадып турар арагалаашкын, оорлаашкын болгаш =ске-даа кем-херек \ндезиннерин илереткени. Оларны узуткаарынга коллективтиё артык к\шт\\, аёаа талантылыг, дуржулгалыг кижилерниё киржилгезиниё чугулазы.		ар. 217
	К.Чамыян Ханы дазыл Пар-оол болгаш ооң эштери.			Пар-оол Эрендиктиё салым-чолун шын орукче катап эгидеринге Алексей Агар-оолдуё ажыглаан боттуг аргалары. Х=й-Терек школазыныё ажыл-амыдыралыныё янзы-янзы байдалдарга кирип турганыныё чылдагааннары.	Тоожуда Агар-оолдуё, Ортунайныё, Х\рбелдейниё, Пар-оолдуё овур-хевирлериниё тускайлаё талалары. «Ханы дазыл» деп тоожуда авторнуё ажыглаан чечен аргалары. Чогаалдыё дылында солун с=стер болгаш с=с каттыжыышкыннарыныё уран-чечен ролю.	Эш-өөр дугайында дыңнадыг кылыр, үлегер домактар ушта бижиир.
	Түңнел кичээл Пар-оол - бистиң үеживис.			Амгы \еде ада-иелерниё =г-б\леге ажы-т=лд\ кижизидерде ажыглап турар ажыктыг база буруу аргаларныё дугайында бодалдарны чогаалчыныё ш\\п санап к=рг\скениниё ужур-дузазы.	“Мен Пар-оол болган болзумза...” деп дискуссия.	Чогаалга үнелел бижиир.
	К.Чамыян Мөңгүн оттук			Школа музейлериниң уруглар кижизидилгезинге ужур-дузазы. Эргиниң эт-херекселдеринриң ужур-дузазы.	Чогаал маадырының овур-хевиринге даянып, чараш аажы-чаңга хевирлеттинери.	Ар 241.
	К.Чамыян Мөңгүн оттук			Чогаалдың дылы.	Тема, идея тодарадырынга авторнуң ажыглаан аргалары.	Чогаалдың дылы, уран-чечени, ар.251
	К.Чамыян Мөңгүн оттук			Авторнуң туружу.	Лириктиг киирилде, пейзаж ролью. Чогаалдың композициязы.	Төрээн чериниң пейзажын ушта бижиир.
	Школа музейинче эксурсия			“Бурунгуларның кыйгызы” деп акция.	Школа музейинге экспонаттар чыыры.	Эрги шагның эдилелдерин чуруур.
	К/д/н Алдан-Маадыр музейже эксурсия
	Ч\с Чогаадыг Эрткен үеже аалдаанывыс соонда	2				Чогаадыгга белеткенир.
	Чогаадыглар түңнели-биле ажыл.
	СТМ «Өөренгенин катаптаар»					СТМ-ге белеткенир.

	Дөрткү улдуң					Ном номчуур.

	М.Б.Ховалыг Ыдыктаан тук.			Тываның сүлделериниң төөгүзү.	Тываның ыдык ыры, сүлдезиниң ужур-утказы.	Ар.272-277
	М.Б.Ховалыг Ыдыктаан тук.			Чогаалда төөгүлүг үе.	Чырыткылыг Далай-Лама башкының Тывага кээп чорааны.	Ар.281-289
	Кичээл-ужуражылга			М.Б.Ховалыг –солун кижилерниң бирээзи.	Тываның билдингир кижилери-биле таныжылга.	Конференцияга белеткенир
	Конференция Меңги кырында тук			Тывада төөгүлүг черлер дугайында дыңнадыглар.	Эртем ажылынга сонуургалдыг болуру.
	Барымдаалыг чогаалдар дугайында билиг					Чогаалга үнелел.
	К/д/н М.Б.Ховалыг Даглар шүлүглели			Амыдыралда бодунуң сонуургалын тып алыры.Берге байдалдарга бодун белеткээри.	Номчулгага сонургалдыг болуру.	Бот-тускайлаң номчуур.
	З.А.Намзырай Эглип келир куштарым			Тыва херээжен чогаалчыларныё аразында З.А.Намзырайныё чогаалдарыныё дугайында башкыныё илеткели. Ш\л\кте кударанчыг аян кижиниё т=рээн черинге ынак сеткилин, чогаадыкчы салым-чаяанын база к\штелдирер деп бодалдыё илерээни.	«Эглип келир» дээрге авторнуё эё эки чогаалдарыныё бирээзи. Ында чогаалчыныё т=рээн черинге ханы ынаан, ону чурукчу езу-биле к=р\п, х=гж\мч\ х==н-биле х\лээп ап билири.	Доктаадыр, сайгарылга кылыр.Конференцияга белеткенир.
	Ч/с Аянныг номчулга			З.Намзырай –тываның талантылыг херээжен шүлүкчүзү.	Аянныг номчулганың негелделерин сагыыры.	Конференцияга белеткенир.
	Конференция Тываның куштары			Төрээн чериниң бойдузунга ынакшыл.	Уругларның бойдуска ынаа, ооң чаражын эскерип билири.
	А.Х.Ховалыг Кара-Даг дугайында баллада			Чогаалчының намдары-биле таныжылга. Төөгү темазын чырытканы.	Чогаалда маадырларның турлаа. Эрес, дидим чоруктуң үнер дөзүнүң дугайында чугаа.	Айт.харыылаар.
	К/д/н Е.Танова Иениң салым-хуузу (тоожудан эгелер)			Тываның алдарлыг кижилеринге тураскааткан чогаалдар. Оларның бижиттингениниң онзагайы.	Бот-тускайлаң ном номчуурунга сундулуг болуру.Реферат кылып өөренири.	Ном номчуур.
	Н.Рушева - талантылыг чурукчу.			Н.Рушева дугайында медээлер.	Маадырның тура-соруу.Сонуургалынга бердингени.	Ава, ачазының дугайында медээ чыыр.
	Ч/с Чыл төнчүзүнүң хыналда ажылы.			Тыва литературада сонуургааны чогаалдар дугайы.	Өөренген билиглерин катаптап, билиин быжыглаары.	«Сонуургаан чогаалым» дыңнадыг.
	Хыналда ажыл сайгарылгазы			Өөреникчилерниң ажылдарын эде-хере соп, демгнежип ажылдаары.	Боттарының туружун камгалап билиринге чаңчыгары.	Аянныг номчулга белеткенир.
	Ч/с Аянныг номчулга.			Чыл дургузунуң чогаалдарының “чыскаалы”.	Аянныг номчулганың негелделерин сагыыры.	Чогаал теориязын катаптар.
	Түңнел кичээл			Номчаан номнарынга болгаш =ске-даа ч\\лдерге бодунуё хамаарылгазын илеретпишаан, \нелел бээр.	Номчаан номунга, к=рген кинозунга, теледамчыдылгазынга, шиизинге \нелел бээри.	Чаа номнар номчуур.

Сески класстыё ==реникчилериниё кол-кол мергежилдери болгаш чаёчылдары

Сески классты доозуп тургаш, ==реникчилерниё билир ужурлуг ч\\лдери:

чечен чогаалдыё с=з\глелин, темазын, идеязын, сюжедин, маадырларын тодарадып шыдаар; документалдыг чогаалдарныё, шии болгаш ш\л\глелдерниё онзагай талаларын илередип билир;
б\г\ аймактарныё болгаш хевирлерниё чогаалдарын аянныг номчуур;
бодунуё тургусканы план езугаар аас-биле азы бижимел-биле чечен чогаал маадырынга характеристика бээр болгаш чаёгыс азы элээн каш чогаалдарныё маадырларын деёнеп билир;
чогаалчыныё бергени характеристикага, чурааны чурукка, к=рг\скени х=делиишкиннеринге база чугаалажыгларга, долгандыр турар байдалга, уран чурумалдарга даянгаш, ол чуруттунган болуушкуннарга болгаш оларныё киржикчилеринге боттарыныё хамаарылгазын илередип шыдаар;
чечен чогаалдыё темазын болгаш идеязын тодарадып билир;
ылдыё чурумалдыг аргаларын тыптар, оларныё чогаалга ужур-дузазын тайылбырлап билир;

- бодунуё номчаан номунга, к=рген кинозунга, шиизинге аас-биле азы бижимел-биле \нелел берип шыдаар;

- эртем-суртаалдыг номнуё тайылбыр материалдарын, ол ышкаш школачыларга литературлуг билиглер болгаш терминнер словарьларын ажыглап билир апарган болур.
<предыдущая страница