101

Гушча
пачынае друкаваць цыкл гутарак аб камунізме. «Звязда». Ўрокі работы над тэкстам часцей за ўсё праводзяцца ў форме гутаркі. Барсток.

3. 
   Літаратурны твор, пабудаваны ў форме дыяпогу. Гутаркі і з явіліся найбольш, падыходзячым жанрам літаратурных твораў, зручным для прапагандысцкай работы. Пшыркоў.
   
4. 
   Гаворка, чутка. Таксама тут і здань здалася— Аб ёй і гутарка вялася,— Што быццам нехта на вадзе, Яшчэ нябачаны нідзе, Сядзеў і з люлькі зацягаўся Ды раптам згінуў, бы распаўся... Колас.
   

ГУТАРКОВЫ, -ая, -ае. 1. Якім карыстаюцца ў гутарцы, размове. Гутаркоеая мова. // Уласцівы вуснай народнай мове. Гутарковы стыль. Гутарковыя інтанацыі.

2. Пабудаваны ў плане размовы, гутаркі; дыялагічны.

ГУТАРЛІВЫ, -ая, -ае. Гаваркі, схільны да размоў. Заўсёды гутарлівы, Іван Мацвеевіч цяпер упарта маўчаў. Бядуля. // перан. Шумлівы, ажыўлены; незмаўкальны. Гутарлівы бор. □ Збоку ветру ў такт спявае Гутарлівы ручаёк. Колас.

ГУТАРЫЦЬ, -ру, -рыш, -рыць; незак., з кім і без дап. Весці гутарку; размаўляць. Захар нейкі час яшчэ сядзеў і гутарыў з Раманам. Колас. Збяруцца.. мужчыны на вуліцы, гутараць, кураць. Брыль. // Расказваць, перадаваць чуткі пра што-н. А людзі часам гутараць, А ў людзях сказ жыве, Што жыў на бедным хутары Хлапец Лявон Сувей. Панчанка.

ГУТАЦЬ, -аю, -аеш. -ае; незак., каго-што. Разм. Гушкаць. У Каці вочы загарэліся: што гэта за пасылка Гарасіму? А ён і не збіраецца распакоўваць, гутае на руках, як малое дзіця. Лобан.

ГУТШК, -а, м. Рабочы, які працаваў на гу це. ГУЦУЛ гл. гуцулы. ГУЦУЛКА гл. гуцулы.

ГУЦУЛЫ, -аў; адз. гуцýл, -а, м.; гуцýлка, -і, ДМ -лцы; мн. гуцýлкі, -лак; ж. Украінцы, якія жывуць у Карпатах.

ГУЦУЛЬСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да гуцулаў, належыць ім. Гуцульскае паселішча. Гуцульская народная творчасць. Гуцульскі звычай.

ГУЧАННЕ, -я, н. Дзеянне і стан паводле дзеясл, гучаць (у 1 знач.), а таксама гукі гэтага дзеяння. Пераможнаю радасцю гучаць жалезныя колы вагонаў, і гэта гучанне падхоплівае зарэчны чарот, ператвараючы яго ў цэлую мяцеліцу адрывістага смеху. Колас. 2. перан. Кніжн. Значэнне, характар. Я. Купала і Я. Колас яшчэ больш узмацнілі грамадскае гучанне нашай сатыры, падалі ёй выразную рэвалюцыйную накіраванасць. Казека. ГУЧАЦЬ і ГУЧЗЦЬ, -чыць; незак. 1. Утвараць гукі. Стрэлы гучалі адзін за адным. Дамашэвіч. // чым. Поўніцца гулам, быць напоўненым якімі-н. гукамі. Лес гучыць птушынымі песнямі.

2. Раздавацца, быць чутным. Гучала мелодыя вясёлай песні, мякка звінелі дзявочыя галасы. Дуброўскі. Усё ўжо скончылася, людзі разыходзіліся па хатах, а ў вуш\ах\ Аксінні гучэлі і гучэлі іх галасы. Кулакоўскі.

3. перан. Мець тое ці іншае значэнне, рабіць уражанне. Словы Любы гучалі перака-

наўча. Васілевіч. Словы дзядзькі Харытона гучалі як прароцтва. Бажко.

ГУЧНАГАВАРЫЦЕЛЬ, -я, м. Прыстасаванне для ўзнаўлення гукаў і ўзмацнення гучнасці радыёперадач; рэпрадуктар.

ГУЧНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць гучнага; добрае гучанне, звонкасць. Гучнасць голасу. Рэгуляваць гучнасць прыёмніка.

ГУЧНÉЙШЫ, -ая, -ае. Выш. ст. да прым. гучны.

ГУЧНÉЦЬ, -éе; незак. Рабіцца больш гучным. Дзіцячыя галасы гучнелі і мацней даносіліся да кватэры настаўніка. Колас.

ГУЧНЫ, -ая, -ае. 1. Звонкі, выразны, далёка чутны. Гучным голасам прывітаў Шырокі маладых настаўнікаў. Колас. За дзвярамі пачуўся гучны тупат. Гартны.

2. Здольны ствараць чысты, звонкі гук. Гучная скрыпка. □ Дзесь збоку, яшчэ далей, Грае гучная труба. Колас.

3. 
   перан. Які карыстаецца вялікай папулярнасцю; шырокавядомы. Гучная слава. □ Другі баран — ні «бэ», ні «мя», А любіць гучнае імя. Крапіва.
   
4. 
   перан. Напышлівы, многаабяцаючы. Гучныя фразы. Гучная рэклама.
   

ГУЧОК, -чка, м. Абл. Маладая галінка; атожылак, парастак.— Сена дастанем, насячом гучкоў, вецця, галін — не падохне жывёла. Колас.

ГУШКАЛКА, -і, ДМ -лцы; Р мн. -лак; ж. Прыстасаванне, на якім гушкаюцца для забавы; арэлі. Бывала, маці звязвала ўнізе тонкія зялёныя галінкі [бярозы] і агрымлівалася добрая гушкалка. Ваданосаў. Віктар помніць Лявона — вясёлага і гаваркога дзядзьку. Гэта ён ім з Ганікам прыладзіў паміж яблынь гушкалку. Б. Стральцоў.

ГУШКАННЕ, -я, н. Разм.. 1. Дзеянне паводле знач. дзеясл, гушкаць і гушкацца. Гушканне на арэлях.

2. Стан паводле знач. дзеясл, гушкацца. Гушканне на хвалях.

ГУШКАНУЦЦА, -нýся, -нéшся, -нéцца; -нёмся, -няцéся; зак. Аднакр, да гушкацца.

ГУШКАНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак., каго-што. Аднакр, да гушкацца.

ГУШКАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. Рытмічна калыхацца, гайдацца з аднаго боку ў другі або зверху ўніз. Пан курыў, седзячы ў круглым крэсле, і .. гушкаўся назад, наперад, назад, наперад. Галавач. На хвалях гушкаецца мяч. А. Александровіч.

ГУШКАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; незак., каго-што. 1. Рытмічна калыхаць, гайдаць з аднаго боку ў другі або зверху ўніз. Ганна, якая пачапіла ўжо калыску на сук, гушкала малую. Мележ. \Ксаня\ ўсё гушкала малое, аднастайна пеючы ціхую калыханку. Лынькоў.

2. Падкідаць каго-н. на руках, выражаючы любоў, захапленне і пад. Дзеда Тодара ссадзілі са сцэны. Гушкалі, крычалі: «Брава!.. Давай, дзеду, барыню!'..» Пташнікаў.

ГУШЧА, -ы, ж. 1. Густы асадак (стравы, раствору і пад.) на дне пасудзіны. Высахла чарніла ў .. пляшцы — адна гушча была на дне. Баранавых. Сёрбай юшку, на дне гушча! Прымаўка.

2. Разм. Тое, што і гушча р.— Ты падумай толькі: пушча! Дзень ідзеш і два ідзеш, І такая табе гушча — Вокам цемры не праб'еш!

Гушчар 102 Гэткі

Колас. Там, у гушчы, дзе дрэваў Звон ра-

чулкі, птахаў спевы, Хатка ёсць. Кірэенка.

3. 
   Месца найбольшага скопішча каго-, чаго-н. Зося кінулася ў гушчу моладзі і пачала таптацца з нейкім незнаёмым Рыгору хлопцам. Гартны. // перан. Глыбіня, асяроддзе чаго-н. Рыгор уваходзіў у гушчу рабочага жыцця, у вадаварот грамадскай працы. Гартны. Выхадзец з гушчы працоўных мае, К. Чорны быў шчырай і сумленнай душой народа. Хведаровіч.
   
4. 
   Абл. Каша. Марыля паставіла якраз на стол гушчу наліваную — пшанічную кашу з малаком, калі ў хату зайшоў Павал. Караткевіч.
   

ГУШЧАР, -ý, м. Густы ўчастак лесу. Непралазны гушчар. □ Загудзеў гушчар высозны — Беразняк, дубы і сосны, ліпы, ясені, яліны, Явары, кляны, асіны. Муравейка. // Густы зараснік чаго-н. У чарацяным гушчары шчабеча ды шастае нейкая птушыная дробязь. Брыль.

ГУШЧАРНІК, -у, м. Разм. Тое, што і гушча р. У гушчарніку спявалі птушкі, свісталі рабчыкі, шапацелі лісцем асіны і бярозы. Чарнышэвіч.

ГУШЧÁРНЯ, -і, ж. Разм. Тое, што і гушча р. Закаўкалі каўкі на ўзвышшы. Затрэслася лісце ў гушчарні. Купала.

ГУШЧЫНЯ, -í, ж. 1. Уласцівасць і стан густога. Гушчыня травы. Гушчыня раствору. Гушчыня чыгуначнай сеткі. □ Усюды прабіваюцца кусты арэшніку і каліны, павялічваючы яшчэ больш гушчыню і непраходнасць лесу. В. Вольскі.

2. 
   Тое, што і гушчар. / рады я вясне тваёй, Айчына, Як сонцу кветка ў гушчыні лясной. Прыходзька.
   
3. 
   Тое, што і гушча (у 3 знач.). У гушчыні натоўпу. З гушчыні народных мае.
   

ГУШЧЭЗНЫ, -ая, -ае. Разм. Вельмі густы. Гушчэзны зараснік. □ Яе прывезлі з далёкай Англіі. А да таго сланіха жыла ў гушчэзных лясах гарачай Афрыкі. Даніленка.

ГУШЧЭЧА, -ы, ж. Разм. Тое, што і гушчар. Пад ялінай непралазны пад'лесак: маладыя елкі, хвойкі, густы арэшнік ды дубовыя кусты па адхону, аж да самай вады, да лазовай гушчэчы. Лынькоў.

ГЫРКАНША, -ы, ж. Разм. Тое, што і г ы р канне.

ГКІРКАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, гыркаць, а таксама гукі гэтага дзеяння. Тразора Мурза рве, а Мурзу рве Тразор! У момант гырканне узнялі такое, Ажно гудзе ўвесь двор. Корбан.

ГЫРКАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. Разм. Тое, што і гыркаць (у 2 знач.). А за сталом маўчком сядзелі. Там хлопцы гыркацца не смелі, Бо там парадак вельмі строгі. Колас.

ГБІРКАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; незак. 1. Адрывіста і пагрозна вурчаць (звычайна пра сабак). Джэк адным скокам дагнаў., [камень] і гыркаў, ляскаючы зубамі. Крапіва.

2. Разм. Груба і зласліва гаварыць, адказваць каму-н.; пакрыкваць. Здаецца, што хлопцы злыя і раздражнёныя: гыркаюць адзін на аднаго, кашляюць, чхаюць, шморгаюць насамі. Карпюк.

ГШРКЫУЦЬ, -ну, -неш, -не; зак. Аднакр, да Гыркаць. '

ГЭ, нескл., н. Назва літары «г».

ГЭБЕЛЬ, -бля, м. Сталярны інструмент у выглядзе калодкі з клінам і шырокім лязом для стругання дрэва. Даніла Платонавіч нешта майстраваў — габляваў дошчачку. На кухні ў яго стаяў маленькі варштат, на паліцах паблісквалі., інструменты: гэблі, пілкі, дрэль, долаты ўсіх калібраў. Шамякін.

ГЭБЛІК, -а, м. Памянш, да гэбель; невялікі гэбель. Гэблік так спрытна хадзіў у яго руках, што Сымонка не паспеў агледзецца, як на варштаце вырасла куча белапенных стружак. Сіняўскі.

ГЭЙ, выкл. Разм. Вокліч, якім звяртаюцца да каго-н., аклікаюць каго-н. Гэй, наперад, покі сэрца Б'ецца, рвецца на прастор. Купала. — Гэй, дзядзька! — гукнула Харошка. Мурашка.

ГЗНЫ, -ага, м.; гэна, -ай, ж.; гзна, -ага, к.: мн. гэныя, -ых; займ. Абл. 1. указальны. Той (у 1 знач.). Знішчалі войны ўсё мячом .. Не гандляры і не князі тут абліваліся слязьмі,— тут гараваў працоўны люд ад гэных войн, ад гэных смут. Дубоўка.

2. указальны. Гэты. [Гаспадар] змоўк на хвіліну, думаў, што Папас нешта адкажа на гэныя словы пра махорку, але не дачакаўся Панасавых слоў і працягваў гаворку сам. Галавач.

ГЭТА, часціца. 1. указальная. Служыць для выдзялення, падкрэслівання таго ці іншага слова ў сказе. / яшчэ было чым міла Тое поле хлапчуку, Гэта тым, што дзед Курыла Там яго трымаў руку. Колас. Гэта Ленін навучыў, каб народ шчасліва жыў. З нар. // Паказвае на ўдакладняльны сэнс другой часткі выказвання. Адзін дуб у полі — гэта не лес. □ Службовы аўтобус імчыцца па бетаніраванай дарозе — гэта едуць у Бярозу., будаўнікі. Дадзіёмаў.

2. узмацняльная. Служыць для ўзмацненяя значэння папярэдняга займенніка, прыслоўя, часціцы ў пытальных, клічных і даданых сказах. [Альжбета:] Куды вы, родненькія, ці ж гэта вы ўсё яшчэ з рынку едзеце? Купала. Чалавек у космасе! Як гэта здорава, сябры! А. Александровіч. Няма патрэбы ўсяму ўзводу ісці пад Доўгі Брод, як гэта было намечана раней. Колас.

<> Гэта яшчэ (толькі) кветачкі — пра пачатак чаго-н., звычайна непажаданага, за якім трэба чакаць яшчэ большага.

ГЭТАК, прысл. Разм. Тое, што і так. [Пніцкі] гэтак захапіўся гаворкаю, што прагаварыў доўга. Чорны.

О І гэтак далей (скарочана: і г. д.) гл. далей. І так, і гэтак гл. так.

ГЭТАКІ і ГЭТКІ, -ая, -ае, займ. Разм. Тое, што і такі. Дарогу! Дарогу сустрэчнаму плану! З гэтакім лозунгам хто ж не згодзіцца? Крапіва.— Няўжо' табе, Амяллян, не сорам глядзець на гэтакі двор? — пачаў ушчуваць яго Журавінка. Лобан. Душой я вольны чалавек І гэткім буду цэЛы век! Купала.

ГЭТАКСАМА, прысл. Разм. Тое, што і т акс а м а. Чаркашын паявіўся ў дзвярах гэтаксама, як і ў акне. Прасунуў доўгія рукі ў белых рукавах і пачаў адчыняць другую палавіну дзвярэй — была адчынена толькі адна. Пташнікаў. ГЭТКІ гл. гэтакі.

Гэтулькі 103 Да

ГЭТУЛЬКІ, Р мн. гэтулькіх, займ. і гэтулькі, прысл.Разм. Тое, што і столькі. — Добры малы... Гадоў з пятнаццаць, мусіць? — Дзе там! — рашуча замахала рукамі Валя.— Яму гэтулькі гадоў, колькі і нашаму Міхасю. Якімовіч:. [Нявада] гэтулькі пытаўся ў людзей пра гэтае месца, і дзе яно, і хто тут жыве, і хто ім уладае. Чорны.

ГЭТЫ, -ага, м.; гэта, -ай, ж.; гэта, -ага, н.; мн. гэтыя, -ых; займ. указальны. 1. Паказвае на асобу ці прадмет, які знаходзіцца непасрэдна перад вачамі; проціл, той (у і знач.). У гэтым доме школа, а ў тым — бальніца. // Паказвае на адначасовасць якога-н. дзеяння з іншым дзеяннем, пра якое гаворыцца ў сказе. Змрок крыху расступіўся, парадзеў і перад Сяргеем Карагаю вызначылася цёмная палоска — шлях яру. У гэты момант вочы яго мімаволі, як бы самі глянулі ўперад. Колас. // Паказвае на адрэзак часу, які мае месца ў цяперашнім часе або прошлым ці будучым, што непасрэдна прымыкаюць да яго.— Ды я і лавіць [рыбу] гэтымі днямі не думаю,— захітрыў Міхалка. Бядуля. У гэты дзень Андрэй Перапечкін прачнуўся як ніколі рана. М. Ткачоў.

2. Паказвае на прадмет ці асобу, што вылучаюцца з ліку іншых. Вось пад гэтым дубам — не іначай, як пад гэтым — знайшоў .. [Якуб] некалі дваццаць баравікоў за адзін раз. Зарэцкі. Праз гэты двор прайсці прыемна: Тут відзён клопат, ёсць і план. Колас. / у знач. наз. гэты, -ага, м.; гэта, -ай, ж.; гэта, -ага, н. [Рыгор] пацішэў крыху. Раней жа праз увесь век свой усё судзіўся то з гэтым, то з тым. Чорны.

3. 
   Паказвае на які-н. прадмет, асобу, пра якіх гаварылася нядаўна. Балота, забалаць балот, як там ні называй, Але ступіў тут бальшавік — Ён зменіць гэты край. Купала. Мікола ўсміхаецца зноў. І ў гэтай усмешцы яго многа сталасці. Брыль.
   
4. 
   у знач. наз. гэта, -ага, н. Паказвае на якія-н. акалічнасці, падзеі, дзеянні і пад., пра якія гаворыцца ў тэксце. Я расказаў — і гэтаму паверылі. □ —Але, сынок, не мой ты... Праз гэта і плачу. Якімовіч. // Паказвае на аднародныя прадметы, выконваючы ролю абагульняючага слова. Сцены, стайні, вароты, калючы дрот у невялічкіх акенцах — усё гэта было ўкрыта густым марозным інеем. Лынькоў.
   
5. 
   Паказвае на вядомыя ўжо асобу ці прадмет. [Гарлахвацкі:] Харошая дзяўчына гэта, Верачка. Крапіва. Дзіўны чалавек гэты Галілей! Зарэцкі.
   
6. 
   Выражае эмацыянальныя адносіны да якой-н. асобы ці прадмета.— Ідзі, ідзі! Канца няма жабуакам гэтымі Бядуля.
   

О Гэтымі днямі; на гэтых днях гл. дзень.

ГЮЙС, -а, м. Флаг, які паднімаюць на ваенных караблях 1-га і 2-га рангу ў часе стаянкі.

[Гал. §еш.]

ГЮРЗÁ, -ы, ж. Вялікая, даўжынёй да 1,5 метра ядавітая змяя, якая ў СССР сустракаецца ў Закаўказзі і паўднёвай частцы Сярэдняй Азіі.

ГЯУР, -а, м. Пагардлівая назва іншаверца ў магаметан.

[Ад тур. ^áунг — няверуючы.]
<предыдущая страница