Дэтапамш
ДЭРАШ, -а, м. Конь шэрай масці з прымесск> іншага колеру.

[З венг. áегез.]

ДЗРБІ, нескл., н. Спаборніцтва для трохгадовых скакавых і чатырохгадовых рысістых коней.

[Англ. áегЬу.]

ДЭРВІШ і ДЭРВІШ, -а, ле. Мусульманскі манах, які вядзе аскетычны спосаб жыцця.

[Перс. ááгуіз — жабрак.]

ДЗРМА, -ы, ж. Злучальнатканкавая частка скуры ў пазваночных жывёл і ў чалавека, якая знаходзіцца пад эпідэрмісам.

[Грэч. áегта.]

ДЭРМАТАЛАПЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да дэрматалогіі. Дэрматалагічны кабінет.

ДЭРМАТАЛОГІЯ, -і, ж. Галіна медыцыны, якая вывучае хваробы скуры.

[Ад грэч. áегша, áегтаíоз — скура і 1о§;о8 — вучэнне.]

ДЭРМАТОЗ, -у, м. Агульны тэрмін для абазначэння хвароб скуры і яе прыдаткаў (валасоў, ногцяў).

[Ад грэч. áеггаа, сíегтаíоз — скура.]

ДЭРМАТОЛАГ, -а, м. Спецыяліст у галіне дэрматалогіі.

ДЭРМАТЬІТ, -у, М -тыце, м. Запаленне, захворванне скуры.

[Ад грэч. áеггда, áегтаіов — скура.]

ДЭРМАЦШ, -у, м. Штучная скура: тканіна са спецыяльным пакрыццём для абіўкі мэблі, пераплёту кніг і пад.

[Ад грэч. áегта, áегтаІоБ — скура.]

ДЭРМАЦІНАВЫ, -ая, -ае. Зроблены з дэрмаціну. Дэрмацінавы пераплёт.

ДЭРЫВÁТ, -у, М -вáце, м. Спец. Вытворнае ад чаго-н. пярвічпага, больш агульнага. Штрабензол — дэрыват бензолу.

[Ад лац. áегіуаíпз — адведзены.]

ДЭРЫВАЦБІЙНЫ, -ая, -ае. Спец. Які мае адносіны да дэрывацыі. Дэрывацыйны канал. Дэрывацыйная марфема.

ДЭРЫВÁЦЫЯ, -і, ж. Спец. 1. Адвод вады ад галоўнага рэчышча ракі ў бок па канапу.

2. Бакавое адхіленне снарадаў і куль наразнон зброі пры палёце.

3. Стварэнне новых слоў ад слова-асновы. [Ад лац. áегіуаііо — адвядзенне, адхіленне.]

ДЭСАНТ, -а, М -нце, м. 1. Войска, высаджанае (з карабля, верталётаў, самалётаў) на тэрыторыю праціўніка для баявых дзеянняў. Паветраны дэсант. Марскі дэсант. Высадзіць дэсант.

2. Высадка войск на тэрыторыю праціўніка. Падрыхтавацца да дэсанту. □ Занялі абарону на беразе мора — на выпадак дэсанту. Бачыла.

[Фр. áезсепіе.]

ДЭСАНТАВÁЦЦА, -тýюся, -тýешся, -тýецца; зак. і незак. Высадзіцца (высаджвацца) у якасці дэсанта.

ДЭСАНТАВÁЦЬ, -тую, -тýеш, -тýе; зак. і незак., каго-што. Высадзіць (высаджваць) у якасці дэсанта. Дэсантаваць полк.

ДЭСÁНТНІК, -а, м. Баец дэсантных войск, удзельнік дэсанта. Скінуць на парашутах дэсантнікаў. а У адзінаццаць гадзін., [батальён] ужо вёў першы бой, акружаў варожых дэсантнікаў. Мележ. // Ваеннаслужачы дэсантных войск.

ДЭСÁНТНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да дэсанта. Дэсантныя войскі. Дэсантная алерацыя.

ДЗСАНЬ, -і, ж. Уст. Узор. Плачуць др?вн празрыстай расой, а раса завіваецца ў ксань. Дубоўка.

[З фр. áеззіп -- малюнак.]

ДЭСЕРТ, -у, М -рце, м. Салодкія стравы, садавіна, цукеркі і інш., якія падаюцца у канцы абеду.

[Фр. áеззегí.]

ДЭСÉРТНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да дэсерту. Дэсертнае віно. Дэсертная лыжы,

ДЗСПАТ, -а, М -наце, м. 1. У рабаўладальніцкіх манархіях Старажытнага Усходу жорсткі самадзяржаўны правіцель.

2. перан. Жорсткі чалавек; тыран.

[Грэч. áезроíёз.]

ДЭСПАТВІЗМ, -у, м. і. Тое, што і дзела т ы я.

2. Самавольства ў адносінах да акружаючых; самадурства, тыранства. Дэспатызм прыгоннікаў. Сямейны дэспатызм.

ДЭСПАТЬ'ІЧНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць дэспатычнага. Дэспатычнасць характару.

ДЭСПАТЬ'ІЧНЫ, -ая, -ае. 1. Заснаваны на дэспатыі. Дэспатычныя формы кíравання.

2. Самаўладны, які не лічыцца з воляй і жаданнямі другіх. Дэспагычны характар.

ДЭСПАТБІЯ, -і, ж. Форма неабмежаванай дзяржаўнай улады; дзяржава з уладай дэспата (у 1 знач.).

[Грэч. áезроíеіа.]

ДЭТАЛЁВАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць дэталёвага; падрабязнасць. Дэталёвасць апісання.

ДЭТАЛЁВЫ, -ая, -ае. Падрабязны, з усімі дэталямі (у 1 знач.). Дэталёвая распрацоўка. Дэталёвы разбор. □ [Лясніцкі] доўга радзіўся з камандзірамі, складаў дэталёвы план. Шамякін.

ДЭТАЛІЗАВÁЦЦА, -зýецца; незак. Зал. да дэталізаваць.

ДЭТАЛІЗАВÁЦЬ, -зýю, -зýепг, -зуе; зак. і незак., што. Распрацаваны (распрацоўваць) у дэталях; удакладніць (удакладняць). Дэталізаваць план. □ Дэталізаваць свае думкі Язэп Крушынскі лічыў нетактоўным перад г[о]сцем. Бядуля.

[Ад фр. áéІаШег.]

ДЭТАЛІЗÁЦЫЯ, -і, ж. Дзеянне паводле знач. дзеясл, дэталізаваць.

ДЭТÁЛЬ, -і, ж. 1. Частка цэлага, падрабязнасць, факт, штрых. Мастацкая дэталь. а Жэня неяк паспешліва закончыла свой расказ, прыпомніўшы яшчэ дзве-тры дэталі нашага студэнцкага жыцця. Васілевіч. Па вокнах, архітэктурных дэталях і пад'ездах Юркевіч пазнаваў будынкі. Карпаў.

2. Частка механізма, машыны і пад. Завод будаўнічых дэталей. а Багацель пачаў хадзіць вакол паравоза, уважліва аглядаючы і нават мацаючы кожную дэталь. Васілёнак.

[Фр. áéíаіí.]

ДЭТÁЛЬНЫ, -ая, -ае. Тое, што і дэталёвы.

ДЭТАНАВÁННЕ і, -я, п. Дзеянне паводле знач. дзеясл, дэтанаваць '.

ДЭТАНАВÁННЕ², -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, дэтанаваць ².

ДЭТАНАВАЦЬ¹, -нýе; незак. Узрывацца ў выніку дэтанацыі. Снарады дэтанавалі ад выбуху.

Дэтанаваць

239

Дэфіцытны
ДЭТАНАВАЦЬ², -нýю, -нýеш, -нýе; незак. Адхіляцца ад правільнага тону ў музыцы або спевах; фалыпывіць.

[Ад фр. áéíоппег.]

ДЭТАНАТАР, -а, м. Спец. Капсуль, запал, якія прымяняюцца для ўзрыву асноўнага зарада ў боепрыпасах.

ДЭТАНÁЦЫЯ, -і, ж. Імгненнае загаранне якога-н.'выбуховага рэчыва, выкліканае выбухам другога рэчыва, ударам і пад.

[Ад лац. áеíопаге — прагрымець.]

ДЭТЭКТАР, -а, м. 1. Прыстасаванне ў радыёпрыёмніку для пераўтварэння ваганняў высокай частаты ў ваганні нізкай (гукавой) частаты.

2. Разм. Тое, што і дэтэктарны прыёмнік.

[Ад лац. áеіесíог.]

ДЭТЭКТАРНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да дэтэктара. Дэтэктарная лямпа.

О Дэтэктарны прыёмнік гл. прыёмнік.

ДЭТЭКТЫУ, -тыва, м. 1. Шпік, агент вышукной паліцыі (у капіталістычных краінах).

2. Літаратурны твор або кінафільм, прысвечаны раскрыццю таямніц, звычайна звязаных са злачынствам. Заняты кожны сваім пасажыры. Хто дэтэктывам, хто — булкай з сырам. Барадулін.

[Англ. áеíесíіуе.]

ДЭТЭКТЫУНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да дэтэктыва (у 2 знач.). Дэтэктыўны раман. Дэтэктыўная аповесць.

ДЭТЭРМШ13М, -у, м. Матэрыялістычнае разуменне прычыннай абумоўленасці ўсіх з'яў; проціл, індэтэрмінізм.

[Ад лац. áеіегтіпаге — выяўляць, вызначаць.]

ДЭТЭРМШІСТ, -а, М -сце, м. Паслядоўнік дэтэрмінізму.

ДЭТЭРМШÍСЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да дэтэрмінізму, дэтэрмініста. Дэтэрмінісцкая філасофія.

ДЭ-ФÁКТА, прысл. Кніжн. Фактычна, сапраўды; проціл, дэ-юрэ. — Мы, як кажуць дыпламагы, нарэшце прызналі адзін аднаго дэ-факта. Шамякін.

[Лац. áе íасíо.]

ДЭФАРМАВÁЦЦА, -мýецца; зак. і незак. 1. Змяніць (змяняць) сваю форму, аб'ём, памёр пад уздзеяннем знешняй сілы.

2. толькі незак. Зал. да дэфармаваць.

ДЭФАРМАВÁЦЬ, -мýю, -мýеш, -мýе; зак. і незак., што. Змяніць (змяняць) форму, аб'ём, памёр якога-н. цела, уздзейнічаючы на яго. Дэфармаваць глебавы пласт.

ДЭФАРМÁЦЫЯ, -і, ж. Змяненне формы, аб'ёму, памеру чаго-н. пад уздзеяннем знешняй сілы. Дзфармацыя металаў. Дэфармацыя цела.

[Ад лац. áеíогшаíіо — скажэнне.]

ДЭФЕКТ, -у, М -кце, м. Загана, недахоп. Надзя з Асяй, думаючы памяняцца на гэты вечар плаццямі, прымервалі іх, падганялі пад рост, ліквідавалі на хаду ледзь улоўныя дэфект. Васілевіч. Не знайшоўшы ў трактары ніякіх дэфектаў, Піліпёнак загадваў трактарыст]) адганяць яго ўбок,, да дарогі, што вяла ў «Новы шлях». Шахавец.

[Лац. йеíесШз.]

ДЭФЕКТАЛОГІЯ, -і, ж. Навука аб заканамернасцях развіцця, аб выхаванні і навучан-

ні дзяцей з фізічнымі і псіхічнымі недахопамі.

[Лац. áеíесíдíз — недахоп і грэч. Іодоз — вучэнне.]

ДЭФЕКТАСКОП, -а, м. Апарат для выяўлення дэфектаў у матэрыялах і вырабах.

ДЭФÉКТНАСПЬ, -і, ж. Наяўнасць недахопу, пашкоджання. Дэфектнасць дэталі.

ДЭФÉКТНЫ, -ая, -ае. З дэфектам, пашкоджаны. Дэфектны экземпляр.

ДЭФЕКТОЛАГ, -а, л«. Спецыяліст у галіне дэфекталогіі.

ДЭФЕКТЬ'ІЎНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць дэфектыўнага; ненармальнасць.

ДЭФЕКТЫЎНЫ, -ая, -ае. З фізічнымі або псіхічнымі недахопамі; ненармальны. Дэфектыўнае дзіця.

ДЭФЕНЗІВА, -ы, ж. Палітычная паліцыя ў буржуазна-памешчыцкай Польшчы (1918— 1939), якая вяла барацьбу з рэвалюцыйным рухам. Пасля гадавога турэмнага зняволення паэт выйшаў на волю. Аднак дэфензіва не пакідае над ім свае апёкі. С. Александровіч. Яшчэ ў 1925 годзе, ноччу в 6 на 7 лістапада, у засценкі дэфензівы трапіла шмат актывістаў камуністычнага і камсамольскага падполля Заходняй Беларусі. Няхай.

[Фр. áéíепзіуе.]

ДЭФЕНЗІУШЧЫК, -а, м. Разм. Супрацоўнік дэфензівы. — Я цяпер усё разумею,—■ сказала Клава. — Гэты чалавек — дэфензіўшчык, шпік. Баранавых.

ДЭФІЛÉ, нескл., н. Цясніна; вузкі праход паміж узвышшамі, вадаёмамі. Горкае дэфіле.

[Фр. áéíіíé.]

ДЭФІЛІРАВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, дэфіліраваць.

ДЭФІЛІРАВАЦЬ, -рую, -руеш, -руе; незак. 1. Урачыста ісці, праходзіць (на парадах, дэманстрацыях і пад.).

2. Хадзіць туды-сюды, прагульвацца. Каб не людзі з вінтоўкамі, якія дэфіліравалі па вуліцах і талакой стаялі ў кожным двары, можна было б падумаць, што вёска жыве звычайным, неваенным жыццём. Навуменка.

[Ад фр. óéíіíег — праходзіць чарадой.]

ДЭФІШТЫЎНЫ, -ая, -ае. Кніжн. Канчаткова ўстаноўлены; вызначаны.

[Лац. áеíіпШугíз.]

ДЭФІНІЦЫЯ, -і, ас. Кніжн. Дакладнае лагічнае азначэнне паняцця, якое ўключае найбольш істотныя яго адзнакі.

[Лац. áеíіпШо.]

ДЭФІС, -а, м. Кароткая рыска, якая служыць для злучэння двух слоў (рабоча-сялянскі), з'яўляецца знакам пераносу або скарачэння слова (б-ка).

[Ад лац. áМзіо — раздзел.]

ДЭФГЦЬ'ІТ, -у, М -цыце, м. í. Перавышэнне расходаў над даходамі. Вюджэтны дэфіцыт.

2. Недахоп чаго-н., нястача ў чым-н. Дэфіцыт тавараў. Дэфіцыт у паліве. а Да хлопца пацягнуліся з капшукамі партызаны. Папера была яшчэ большым дэфіцытам, чым тытунь. Шахавец.

[Ад лац. áеíісіі — нестае.]

ДЭФІЦЬІТНАСЦЬ, -і, яе. Уласцівасць дэфідытнага.

ДЭФІЦЫТНЫ, -ая, -ае. і. З дэфіцытам (у 1 знач.); нявыгадны. Дэфіцытнае прадпрыемства.

Дэфляцыя 240 Егерскі

2. Які не задавальняе допыту, недастатковы па колькасці. Дэфіцытны матэрыял. Дэфíцытныя тавары.

ДЭФЛЯ.ЦЫЯ, -і, ж. 1. Змяншэнне колькасці папяровых грошай і банкнотаў, якія знаходзяцца ў абароце, з мэтай павысіць іх пакупную здольнасць.

2. Выдзіманне і шліфаванне горных парод мінеральнымі часцінкамі з дапамогай ветру.

[Ад лац. áеííаге — здзімаць.]

ДЭХКÁНЕ, -ан; адз. дэхкáнін, -а, м. Сяляне ў Сярэдняй Азіі.

[Ад цюрк. áіпдап — вясковы.]

ДЭХКÁНСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да дэхканіна, належыць яму. Дэхканская гаспадарка.

ДЭЦЫ... Першая састаўная частка складаных слоў; абазначае дзесятую долю той меры, якая названа ў другой частцы, напрыклад: дэцыграм, дэцылітр.

[Ад лац. áесет — дзесяць.]

ДЭЦЫМА, -ы, ж. 1. Інтэрвал паміж першай і дзесятай ступенямі дыятанічнай гамы. // Дзесятая ступень дыятанічнай гамы.

2. Страфа з дзесяці радкоў.

[Ад лац. áесіта — дзесятая.]

ДЭЦЫМАЛЫІЫ, -ая, -ае. Дзесятковы.

О Дэцымальная вага гл. вага. Дэцымалвная сістэма класіфікацыі гл. сістэма.

[Лац. áесітаКз.]

ДЭЦЫМÉТР, -а, м. Адзінка даўжыні, роўная адной дзесятай долі метра.

ДЭЦЭНТРАЛІЗАВАЦЦА, -зýецца; незак. Зал. да дэцэнтралізаваць.

ДЭЦЭНТРАЛІЗАВÁЦЬ, -зýю, -зýеш, -зуе; зак. і незак., што. Правесці (праводзіць) дэцэнтралізацыю. Дэцэнтралізаваць кіраўніцтва.

ДЭЦЭНТРАЛІЗАЦЫЯ, -і, яе. 1. Сістэма кіравання, пры якой частка функцый цэнтраль^ най улады пераходзіць да мясцовых органаў самакіравання.

2. Адмена або аслабленне цэнтралізацыі.

ДЭШЫФРАВАЦЦА, -рýецца; незак. Зал. да дэшыфраваць.

ДЭШЫФРАВАЦЬ, -рýю, -рýеш, -рýе; зак. і незак., што. Разабраць (разбіраць) напісанае шыфрам, тайнопісам або невядомым алфавітам; расшыфраваць (расшыфроўваць).

[Ад фр. áéспіííгег.]

ДЭШЫФРОУКА, -і, ДМ -рóўцы, ж. Дзеянне паводле знач. дзеясл, дэшыфраваць.

ДЭ-ЮРЭ, прысл. Кніжн. Юрыдычна, на падставе закона, фармальна; проціл, дэ-факта.

[Ад лац. áе іш-е.]

Д'ЯБАЛ, -бла, м. У рэлíгшных уяўленнях — злы дух, чорт, сатана. Айцец Мікалай — чалавек малады, і яго не-не ды часамі бухторыць д'ябал і прымушае заглядацца на прыгожых маладзіц. Колас. // Ужываецца як лаяннавае слова. — Ігналя,— дзе ты? — крычаў Міхалка. — А д'ябал яго ведае, дзе ён тут схаваўся. Бядуля. — Цімох, д'ябал, вушы паадрыеаю за такія жарты! — незласліва памахаў кулаком Мальчэўскі. Васілёнак.

Д'ЯБАЛЬСКІ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да д'ябла. Не спадабаўся балет адной пані Вашамірскай. — Нешта бязбожніцкае, д'ябальскае,— гаварыла яна. Бядуля. // перан. Злосны, каварны. Д'ябальскі намер. □ Гаворыць Бушмар і з д'ябальскаю ўсмешкаю ідзе да .. [Вінцэнтага]. Чорны.

2. Незвычайны, дужа моцны. Д'ябальскі холад. □ [Гайдук] млява пацягнуўся да тэлефона, што стаяў тут ока, .. і доўга, з д'ябальскай цярплівасцю, выклікаў сонную тэлефаністку. Зарэцкі.

Д'ЯБАЛЫНЧЫНА, -ы, ж. Разм. (звычайна ў клічных выразах). Пра незразумелы збег абставін, недарэчнае становішча. — Што за д'ябальшчына: замок адкрыты, а дзверы не адчыняюцца. Прокша.
<предыдущая страница