Перейти на главную страницу
A) Меркантилистер. B) Физиократтар. C) Классикалық мектеп өкілдері. D) Кейнсшілдер. E) Маржиналистер.
A) негізгі өндірістік қорлар; B) негізгі өндірістік емес қорлар;
C) табиғи ресурстар; D) материалдық ресурстар; E) «сыртқы әлемнің» интеллектуалдық меншігі.
24. Қолда бар табыс мыналардың қайсысының айырмасына тең?
C) Жеке табыс пен жеке табыс салықтарының;
D) Тұтыну мен жинақтың;
E) Ешқайсысының айырмасына тең емес.
А) атаулы ЖҰӨ-ң нақты ЖҰӨ-ге қатынасы;
В) тұтынушылардың сатып алатын тауарлары мен қызметтерінің жалпы құнын есептейтін көрсеткіш;
С) нақты ЖҰӨ-ң атаулы ЖҰӨ-ге қатынасы;
D) өткен жылғы тауарлар мен қызметтердің саны;
E) азық – түлік өнімдерінің жалпы құнын есептейтін көрсеткіш.
A) Тауарлар мен қызметтердің белгілі бір көлемі.
B) Бір жылда елдің ішінде ғана емес, шел елде де ұлттық тауар өндірушілер өндірген соңғы тауарлар мен қызметтердің нарықтық құны.
C) Бір жылда елдің ішінде тауар өндірушілер өндірген соңғы тауарлар мен қызметтердің нарықтық құны.
D) Бір жылда елдің ішінде тауар өндірушілер өндірген тауарлар мен қызметтер.
E) Бір жылда шет елде ұлттық тауар өндірушілер өндірген соңғы таарлар мен қызметтердің соңғы құны.
А) ЖҰӨ-ді табыс бойынша есептегенде. В) ЖҰӨ-ді шығын бойынша есептегенде.
С) Мемлекеттік кәсіпорындарға берілетін таза субсидияны есептегенде.
D) Соңғы өнімді есептегенде. Е) Аралық өнімді есептегенде.
A) Көрсеткіштерді комбинациялау.
B) Берілгендерді агрегаттау.
C) Корреляциялық тәуелділікті құрастыру.
D) Графиктерді құрастыру.
E) Нақты шындық деректерге сүйену.
A) Монетаризм бағыты. B) Кейнстік бағыт. C) Неоклассикалық бағыт. D) Ұтымды күтулер тәсіліне негізделген бағыт. E) Бизнес-циклді оқытатын бағыт.
А) корпорацияның бөлінбеген пайдасы;
В) әлеуметтік сақтандыру жарналары;
С) трансферттік төлемдер;
D) амортизация;
E) жанама салықтар.
A) Пайыз, яғни ақшалай капитал үшін төлем. B) Жанама салықтар.
C) Жерді жалға беруден рента. D) Ғимарат үшін жал ақысы. E) Пәтер үшін жал ақысы.
35. Жиынтық сұраныстың құрамына не кірмейді?
A) 20000. B) 16500. C) 16000. D) 20900. E) 20500.
А) АҚШ-тың ЖҰӨ де. В) АҚШ-тың ЖІӨ де. С) АҚШ ТҰӨ де.
D) Жапонияның ЖҰӨ де; Е) Жапонияның ТІӨ де.
38. Таза ұлттық өнім дегеніміз:
A) ЖҰӨ – амортизация. B) ЖҰӨ – жанама салықтар.
C) ЖҰӨ – трансферттер. D) ЖҰӨ + амортизация.
E) ЖҰӨ – субсидиялар.
A) медбикенің табысы (жалақысы).
B) ескі жиһазды сатудан түскен табыс.
C) 1984 жылы салынған қала сыртындағы үйді сатып алу.
D) жақын туысыңа ақша аудару.
E) Туған күн иесіне сыйлық жасау.
A) Бір жылда өндірілген тауарлар мен қызметтер құны.
B) Бір жылда үй шаруашылықтарының және фирмалардың тапқан табыстары.
C) Салық төлегеннен кейінгі жеке тұтыну шығындарына арналған барлық табыстардың сомасы.
D) Салық төлегенге дейінгі жеке тұтыну шығындарына арналған барлық табыстардың сомасы.
E) ЖІӨ минус амортизация.
A) экономиканы біртұтас жүйе ретінде зерттейтін ғылым.
B) экономиканың даму заңдылықтарын адам, отбасы және кәсіпорын деңгейінде зерттейтін экономикалық теорияның бір бөлімі.
C) ресурстар мен өндіріс факторларының шектеулі болу жағдайында адамдардың іс-әрекетін зерттейтін ғылым.
D) экономикалық ойдың даму кезеңдерін зерттейтін ғылым.
E) тек экономиканың циклдық дамуын ғана зерттейтін ғылым.
А) амортизация; В) тауарлар мен қызметтердің таза импорты;
С) мемлекеттік кәсіпорындарға субсидиялар беру;
D) несиеге деген пайыз; Е) жалпы жеке инвестициялар.
11.1 Жиынтық сұраныс пен жиынтық ұсыныс
11.2 Макроэкономикалық тепе-теңдік және оның үлгілері
11.3 Тұтыну және жинақтау функциясы. Инвестициялар
11.4 Мультипликатор теориясы
Негізгі ұғымдар: жиынтық сұраныс, жиынтық ұсыныс, жиынтық шығындар, макроэкономикалық тепе-теңдік, тұтыну шығындары, инвестициялық шығындар, мемлекеттік шығындар, таза экспорт, мультипликатор, т.б.
11.1 Жиынтық сұраныс пен жиынтық ұсыныс
Ұлттық экономика деңгейінде қандай да бір елдің территориясында өндірілген жалпы ішкі өнімді бір жылдың ішінде сатып алатын және оны сататын іріленген экономикалық субъектілер жұмыс істейді. Осындай іріленген экономикалық субъектілерге үй шаруашылығы, фирмалар, мемлекет және сыртқы орта жатады. Олар жалпы ішкі өнімге қатысты жиынтық шығындарды және жиынтық табыстарды қамтамасыз етіп отырады. Бір жағынан, ол жиынтық сұраныс, ал екінші жағынан, ол жиынтық ұсыныс ретінде көрінеді. Енді осы ұғымдарға толығырақ тоқталамыз.
Жиынтық сұраныс – экономикалық субъектілердің бір жыл ішінде өндірілген жалпы ішкі өнімді сатып алуға жұмсайтын жиынтық шығындары. Жиынтық шығындардың көлемі елдегі баға деңгейіне тәуелді болып табылады және жиынтық сұраныс қисығы бағаның белгілі бір деңгейінде сатып алынатын жиынтық өнімнің көлемін көрсетеді. Баға деңгейі мен жиынтық өнім көлемі арасындағы кері тәуелділікті төмендегі суреттен байқауға болады.
Р,
баға
деңгейі
AD, жиынтық сұраныс
Y, жиынтық өнім көлемі
Сурет 11.1 Жиынтық сұраныс қисығы
Жиынтық сұраныс көлемін негізінен төрт экономикалық субъект қамтамасыз және осыған сәйкес, жиынтық сұраныстың құрауыштары пайда болады:
Мұндағы,
Y – жиынтық сұраныс немесе жиынтық шығындар көлемі;
C – үй шаруашылықтарының тұтынушылық сұраныстары;
I – фирмалардың инвестициялық шығындары;
G – мемлекеттік шығындар;
NX – таза экспорт, яғни экспорт пен импорт құндарының айырмасы.
Жоғарыда атап өткеніміздей, жиынтық сұраныстың осындай теңдеумен анықталуын біз негізгі макроэкономикалық теңдестік деп атаймыз.
Жиынтық сұранысқа және оның көлеміне бағалық және бағалық емес факторлар әсер етеді. Егер баға деңгейі өзгерсе, онда жиынтық сұраныс қисығының бойында өзгеріс орын алып жиынтық сұраныс көлемі өзгеріске ұшырайды. Ал бағалық емес факторлар әсер етсе, онда жиынтық сұраныстың өзі өзгереді де қисық оңға немесе солға жылжиды. Жиынтық сұраныстың бағалық емес факторларын төрт топқа бөлуге болады:
1. Тұтынушылық шығындардың өзгерісі, оларға үй шаруашылықтарының табысы, олардың әл-ауқаттылығы, болашақты күту, жеке табыс салығындағы өзгерістер, т.б. жатады.
2. Инвестициялық шығындардың өзгерісі, оларға пайыз мөлшерлемесі, әртүрлі жеңілдіктер, бизнес салықтары, т.б. жатады.
3. Мемлекеттің шығындардың өзгерісі, оған мемлекеттің белсенді экономикалық саясаты жатады.
4. Таза экспорттағы өзгерістер, оған валюта бағамының өзгеруі, сыртқы экономикалық жағдайлар жатады.
Жиынтық ұсыныс – бұл бір жылда өндірілген нақты жалпы ішкі өнім көлемі және оны өндірушілердің бағалардың белгілі бір деңгейінде нарыққа ұсына алу қабілеті. Жиынтық ұсынысқа да бағалық және бағалық емес факторлар әсер етеді. Бағалық факторлар жиынтық ұсыныс көлемін өзгертеді және соған орай қисықтың бойында өзгеріс орын алады. Ал бағалық емес факторлар әсер еткенде жиынтық ұсыныстың өзі өзгереді және қисық оңға немесе солға жылжиды. Бағалық емес факторларға технология, ресурстардың бағалары, қолданылатын ресурстардың көлемі, салық салу деңгейі, нарықтық құрылымдардың өзгерістері және басқалары жатады. Бұл уақыт факторын ескермейтін сондай стандартты жағдай болып табылады және жиынтық ұсыныс қисығы баға деңгейі мен жиынтық өнім көлемі арасындағы тура тәуелділікті көрсетеді.
Алайда, жиынтық ұсыныс және оның көлемі уақытқа тәуелді болып табылады, сондықтан, осындай ерекше жағдайларда, жиынтық ұсынысқа қатысты үш мерзімді кезең анықталады (сурет 11.2):
Р, AS, жиынтық ұсыныс
Жиынтық ұсыныстың қысқа, аралық және ұзақ мерзімде қарастырылуының басты себебі болып оған деген, яғни, жиынтық өнім көлеміне деген теориялық көзқарастардың әртүрлі болуы табылады. Осыған байланысты, макроэкономикалық тепе-теңдіктің негізінен, қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді үлгілері орын алады.
Классикалық үлгі француз экономисі Жан-Батист Сэйдің (1762-1832) заңымен тығыз байланысты және осы тұжырымға сәйкес құрылады. Сэй заңы бойынша, толық жұмысбастылық жағдайында жасалған өнімді сатып алатын шығындар мен оны сататын табыстар әрқашанда бір-біріне тең болады. Өндірілген өнімдердің құны автоматты түрде табыстарды қамтамасыз етіп отырады, яғни ұсыныс сұранысты тудырады. Бұл жерде, алынған табыстар бірден шығынға айналып отырады, олардың белгілі бір бөлігі жинақталмайды, түгелімен жұмсалып отырады деген болжамдар айтылады.
Жиынтық ұсыныстың ұзақ мерзімдегі қисығы классикалық кесінді деп аталады және ол тік сызық түрінде сипатталады. Классикалық кесіндіде экономика жұмыспен толық қамтылған жағдайда болады және жиынтық өнімнің нақты көлемі өзінің әлеуетті деңгейіне2 тең болады. Ал нарық икемді көрсеткіштер (баға деңгейі, атаулы жалақы, пайыз мөлшерлемесі) арқылы тепе-теңдікті ұстап тұрады. Жиынтық сұраныс өзгерген жағдайда жиынтық өнім көлемі өзгермейді, тек бағалар деңгейі ғана өзгереді (сурет 11.3).
Р AS
E
AD
Y
Сурет 11.3 Классикалық макроэкономикалық тепе-теңдік
Е нүктесінде классикалық үлгі бойынша макроэкономикалық тепе-теңдік қалыптасады. Классикалық макроэкономикалық тепе-теңдік автоматты өзін-өзі реттейтін нарықтың тетігі ретінде қарастырылады және ол мемлекеттің экономикаға араласуын қаламайды. Сэй заңын алға тартанын осындай идеяны А.Смит, Д.Рикардо, Дж.Ст.Милль, А.Маршалл және А.Пигу сияқты классика-лық және неоклассикалық теорияның өкілдері жақтайды.
Кейнстік үлгідегі макроэкономикалық тепе-теңдік үлгісі классикалық үлгіге мүлдем қарама-қарсы болып табылады. Кейнс өзінің теориясында Сэй заңын қатты сынға алды және ол экономикаға мемлекеттің араласуын жақтады. Оның айтуынша, бір жылда өндірілген жиынтық өнім толығымен сатылмауы және сатып алынбауы мүмкін, яғни табыстар мен шығындар бір-біріне тең болмайды. Осы кезде кейбір адамдар жұмыссыз қалады және өндіріс қысқарады, ал соның салдарынан экономикада дағдарыс орын алады. Экономикалық дағдарыс жағдайында жиынтық ұсынысты емес, керісінше жиынтық сұранысты ынталандыру қажет, олай болса, сұраныс ұсынысты тудырады.
Жалпы алғанда, кейнстік үлгі қысқа мерзімге сәйкес келеді. Қысқа мерзімді кезеңде жиынтық өнімнің нақты көлемі өзінің әлеуетті деңгейіне сәйкес келмейді және сұраныс өзгергенде бағалар деңгейі өзгермейді және жиынтық өнім көлемі өзгеріске ұшырайды. Экономикалық дағдарыс кезінде мемлекеттің экономикаға араласуы арқылы жиынтық сұранысты арттыруды ынталандыру қажет, соған байланысты жиынтық сұраныс жиынтық өнімнің нақты көлемі өзінің әлеуетті деңгейіне жеткенше дейін арта береді (сурет 11.4).
Е нүктесінде кейнстік үлгі бойынша макроэкономикалық тепе-теңдік қалыптасады. Кейнстік макроэкономикалық тепе-теңдік жиын-тық сұранысты реттеуге негізделген және мемлекеттің экономикаға араласуын талап етеді.
Классикалық макроэкономикалық үлгіде жинақтау мен инвести-ция деңгейлері пайыз мөлшерлемесі арқылы автоматты түрде ретке келіп отырады, олай болса, қолда бар табыс3 факторы екінші орынға қойылып, пайыз мөлшерлемесіне шешуші мән беріледі.
Кейнстік макроэкономикалық үлгіде көбінесе экономикалық агенттердің психологиялық факторлары мен мінез-құлықтары ескеріледі. Тұтыну мен жинақтау функцияларын қолда бар табыс деңгейі анықтайды, ал инвестиция көлемі пайыз мөлшерлемесіне тәуелді болып табылады. Негізгі макроэкономикалық көрсеткіш – қолда бар табыс (Yd) тұтынылады (С) және жинақталады (S):
Yd = C + S.
Мұндай тұтыну мен жинақтау Кейнстің психологиялық заңымен және бейімділіктің түрлерімен тығыз байланысты, яғни ол заң былай суреттеледі: «адамдардың табыстары артқан сайын тұтыну да артады, бірақ тұтынудың артуы табыстың артуындай болмайды». Олай болса, табыстың артуынан тұтыну деңгейі салыстырмалы түрде төмендей береді, ал жинақтау салыстырмалы түрде арта береді. Ал бейімділіктің төрт түрі бар:
Тұтынуға шекті бейімділік пен жинақтауға шекті бейімділік қолда бар табыстың қосымша бірлігінің қаншасы тұтынуға жұмсалатынын және қаншасы жинақтауға кететінін көрсетеді. Сондықтанда, олардың қосындысы әрқашанда 1-ге тең болады:
Кейнс бойынша тұтыну функциясы былай қалыптасады:
мұнда, а – автономды тұтыну (табысқа байланысты емес тұтыну);
в – тұтынуға деген шекті бейімділік.
Жинақтау функциясы:
S = - a + (1 - b) (Y – T),
мұнда, S – жеке сектордың жинақтары;
1-b – жинақтауға шекті бейімділік.
Сонымен, тұтыну мен жинақтауға мынадай анықтамалар беруге болады:
Ұлттық экономика шеңберінде жасалатын жалпы ішкі өнімнің құрамындағы инвестицияларды талдаудың маңызы аса зор. Инвестициялар – жеке, мемлекеттік және шетелдік секторлардың пайда табу мақсатында өндіріске, тауарлы-материалдық қорларға және тұрғын үй құрылысына ұзақ уақытқа салатын күрделі қаржылық жұмсалымдары. Инвестициялардың негізгі көзі болып жинақтаулар табылады және олардың көлемі пайыз мөлшерлемесіне тәуелді болып саналады.
Классикалық және кейнстік үлгілерге сәйкес, инвестициялар мен жалпы ішкі өнім көлемі бірін-бірі әрдайым қолдап отырады. Алдымен, инвестициялар жалпы ішкі өнімнің артуына және экономикалық өсуге жағдай жасайды, содан кейін жалпы ішкі өнімнің артуы қайтадан инвестицияларды ынталандырады. Сондықтанда, жиынтық сұраныс пен жиынтық ұсыныстың тепе-теңдігі ауытқымалы кезеңмен (циклдік) дамып отырады.
Инвестициялардың екі түрі бар:
мұнда, ΔI – инвестициялар шамасының өзгеруі; ΔY – табыстың өзгеруі.
Мақсаты: экономикалық теория ғылымының зерттеу пәнін, аясын, объектісі мен суъектісін, зерттейтін негізгі мәселелерін, әдіс-терін, құрылымын, атқаратын қызметтерін және экономикалы
25 12 2014
23 стр.
Бұл пән студенттердің экономика, экономикалық даму және негізгі экономикалық ұғымдар, категориялар мен заңдар бойынша жүйелі көзқарасын қалыптастырады. Бұл өзінше ой қорытып
13 10 2014
13 стр.
Байлық сыртқы сауда жасау нәтижесінде жинақталады” деп экономикалық теорияның қай даму кезеңінде айтылады?
06 10 2014
3 стр.
Байлық сыртқы сауда жасау нәтижесінде жинақталады” деп экономикалық теорияның қай даму кезеңінде айтылады?
14 12 2014
3 стр.
Тақырып Хромосомалық аурулар. Адамның тұқымқуалайтын ауруларына диагноз қоюдың қазіргі кездегі әдістері. Адамның тұқымқуалайтын ауруларының алдын алудың қазіргі кездегі әдістері. М
15 12 2014
1 стр.
Кіріспе. Қазіргі қазақ тілінің фонетикасының нысаны мен міндеттері. Фонетика туралы түсінік
14 12 2014
1 стр.
В012000- кәсіби оқыту мамандықтарының күндізгі коб негізінде оқитын студенттеріне Бағдарламалаудың қазіргі тілдері
13 09 2014
1 стр.
Тақырып 2: Дезинсекцияның қазіргі кездегі заттары және әдістері. Буынаяқтылармен күресуді ұйымдастыру. Энтомологиялық топтардың жұмысы
25 12 2014
1 стр.