Перейти на главную страницу
Ағылшын заңгері А. Оноре 1961 жылы алғаш рет меншіктің толыққанды кешенді құқықтарын ұсынды. Оны «бір буда құқық» немесе Оноре тізбесі деп атайды және ол 11 элементтен құралады:
Сонымен, меншіктің экономикалық категория ретіндегі мәні мынаған келіп саяды, яғни меншік – бұл адамдар арасындағы материалдық және рухани игіліктерді өндіру, бөлу, айырбастау және тұтыну салаларындағы күрделі әлеуметтік-экономикалық қатынастар.
Меншік қатынастары меншік объектілерін иемдену жөнінде меншік субъектілерінің арасында қалыптасып отырады. Меншік субъектілері – бұл олардың арасында меншік қатынастары туындап отыратын тұлғалар, оларға жеке индивидтер, отбасы, әлеуметтік топтар, ұжым, халық, мемлекет және басқару органдары жатады. Меншік объектісі – бұл осылар арқылы меншік қатынастары туындап отыратын қандай да бір заттар немесе құралдар, т.б. Меншік объектілеріне мыналар жатады: жер, ғимараттар, табиғи ресурстар, өндіріс құрал-жабдықтары, мүлік, ақшалар, бағалы заттар, ақпарат, жұмыс күші, білім, құнды қағаздар, ұлттық құндылықтар, т.б.
Меншіктің 2 түрі ажыратылады: жеке меншік және мемлекеттік меншік. Олардың әрқайсысының бірнеше нысандары бар.
Мемлекеттің меншіктің дамуы негізінен әміршіл-әкімшіл экономикалық жүйеде орын алады. Әдетте, оның үлесі меншік түрлерінің жалпы құрылымында 90%-ға дейін жетеді. Мәселен, бұрынғы КСРО-да мемлекеттік меншіктің үлесі 88%-дан асты. Алайда, нарықтық экономикасы дамыған елдерде мемлекеттік меншіктің үлесі 5%-дан 30%-ға дейін ауытқып отырады.
Экономикада мемлекеттік меншіктің басым болуы нақты өмірде жағымсыз жайттарға алып келуі мүмкін: мемлекеттік монополиялар-дың пайда болуы, мемлекеттік өндірушінің тұтынушыға деген үстемдігінің орын алуы, арзан тауарлар түрлерінің жойылып кетуі, тауар тапшылығының пайда болуы, сұраныстың қанағаттандырыл-мауы. Осыдан барып мынадай тұжырым жасалады, яғни бұл жерде мемлекеттік меншікті жою емес, оның монополиялық үстемдігін жою туралы әңгіме қозғау керек.
3.3 Қазақстандағы мемлекет иелігінен алу және жекешелендіру бағыттары
КСРО ыдырағаннан кейін Қазақстан Республикасының әміршіл-әкімшіл жүйеден нарықтық экономикалық жүйеге көшуі меншік қатынастарын өзгертудің заңды қажеттілігін туындатты. Бұл үдеріс мемлекет иелігінен алу мен жекешелендіру арқылы жүзеге асырылды. Қазақстанда мемлекеттік меншікті мемлекет иелігінен алу мен жекешелендіру үдерісінің басталуы – мемлекеттік меншіктің үлесін азайтуға, оның монополиялық үстемдігін жоюға бағытталады.
Мемлекет иелігінен алу – бұл мемлекеттік кәсіпорындарды тікелей шаруашылық жүргізуші субъектілерге шаруашылық жүргізу және оларға сәйкес өкілеттіліктерді беру арқылы түрлендіру.
Жекешелендіру – бұл заңды және жеке тұлғалардың мемлекеттен мемлекеттік меншік объектілерін, сонымен қатар мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдардың өзгертілуі арқылы құрылған акционерлік қоғамдардың акциялар үлесін алуы.
Жекешелендіру экономиканы қайта құрудың аса маңызды элементі болып табылады. Өйткені, жекешелендірудің бірқатар артықшылықтары бар:
1. Микроэкономикалық артықшылықтары:
- капиталды инвестициялау;
- өзіндік құнды төмендету және тиімділікті көтеру;
- жаңа басшылық;
- жаңа технологиялар.
2. Макроэкономикалық артықшылықтары:
- бәсекелестіктің күшеюі;
- қаржылық тұрақтылық;
- капитал нарығының дамуы;
- әлеуметтік бағдарламалар;
- тікелей шетел инвестицияларын тарту.
3. Шетелдік инвесторлар үшін пайдалы болуы:
- жаңа нарықтар;
- тәуекелдің төмендеуі;
- нарыққа кірудегі ең төменгі тосқауылдардың болуы;
- тұтынушылар үшін пайдалылығы.
Әлемдік тәжірибеде жекешелендірудің алғашқы үш түрі аса кең тараған деп жиі айтылады.
Қазақстанда кең көлемді жекешелендіру 1991 жылы басталды. Бұл үдерістің негізгі бағыттары үш кезеңнен өтті. Үкіметтің бағдарламалары бойынша 31 мың кәсіпорынды мемлекетсіздендіру және жекешелендіру жоспарланды.
1991-1992 жылдарға арналған мемлекетсіздендіру мен жекешелендірудің алғашқы ұлттық бағдарламасы мемлекеттік меншікті басқа нысандарға айналдыруды, азаматтардың мемлекеттік кәсіпорындардың мүліктерін (акцияларын) сатып алуды мақсат етіп қойды.
1993-1995 жылдарға арналған екінші ұлттық бағдарлама кіші, жаппай және жеке жобалар бойынша жекешелендірудің түрлерін қарастырып, нарықтық экономикаға көшуге жағдай жасауды мақсат етті.
2) Аралас экономиканың үлгілері.
3) Шведтік социализм.
4) Экономикалық жүйенің Қазақстандық үлгісі.
А) Мемлекеттік меншіктің басымдылығы.
В) Орталықтан жоспарлау.
С) Жеке экономикалық мүдде.
D) Экономикалық қызметтің қатаң жоспарлануы.
Е) Мемлекеттік жоспарды орындау қажеттілігі.
А) 1990-1991 жж. В) 1991-1992 жж. С) 1993-1995 жж. D) 1996-1998 жж. Е) 2000-2001 жж.
А) Дәстүрлі. В) Әкімшілдік-әміршілдік. С) Нарықтық. D) Аралас.
Е) Натуралды.
4. Меншіктің экономикалық мәнін беретін анықтаманы таңдаңыз:
А) Қайтарымсыз табиғи ресурсты иемдену.
В) Биліктік мүмкіншілікті жүзеге асыру.
С) Адамның тауарды жеке мақсатқа пайдалануы.
D) Жинақталған интеллектуалдық потенциалды пайдалану.
Е) Қарама-қарсы экономикалық көзқарастағы субъектілердің өндіріс жағдайына байланысты қатынасы.
А) Мемлекеттік меншік. В) Орталықтан басқару.
С) Орталықтандырылмаған жеке басқару. D) Сыйақылы ынталандыру. Е) Экономиканы жоспар негізінде бағыттау.
6. Барлық экономикалық жүйелердің шешетін проблемалары:
А) Инвестиция жетіспеуі. В) Өндіріс пен тұтыну сәйкессіздігі. С) Баға тұрақсыздығы. D) Ресурстар шектеулігі. Е) Еңбек өнімділігінің өсуі.
А) Ауыл шаруашылығы. В) Машина жасау. С) Қызмет көрсету.
D) Өндіріс саласы. Е) Машина жасау және құрылыс саласы.
8. Жеке меншік қалай сипатталады:
A) Ресурстармен бұйрық берудің және жеке таңдаудың еркіндігі.
B) Бөлек топтардың пайдасы үшін байлықтарды қайта бөлуі.
C) Кәсіпорынның аздаған акция пакетімен иеленуі.
D) Әр адамның өзінің жұмыс күшінің меншігі.
E) Барлық жауаптар дұрыс.
А) Пайдалану құқығы. В) Басқару құқығы. С) Тәуелсіздік құқығы.
D) Иелену құқығы. Е) Жүзеге асыру құқығы.
10. Тендер дегеніміз не?
А) Мүлікті кепілге қою арқылы несие алу.
В) Өнімнің сапасын анықтауға байланысты арнайы құжат.
С) Белгілі бір жұмыстарды немесе тауарды жеткізу бойынша тапсы-рыстарды ұсынудың және жүзеге асырудың ерекше формасы.
D) Банктегі салымдардың бір түрі.
Е) Айырбас үшін өндірілген еңбек өнімі.
А) Нарықтық экономика. В) Патриархалды жүйе. С) Әміршіл-әкімшілдік. D) Аралас экономика. Е) Нарықтық реттеуші экономика.
А) Шағын, жаппай және жеке жобалар бойынша.
В) Шағын, орта және ірі.
С) Ашық түрде және жабық түрде.
D) Конкурс, аукцион және жалға беру бойынша.
Е) Қарапайым және күрделі.
А) Мүліктің тұтыну құнын пайдаланады.
В) Мүліктің толық иегері болып табылады.
С) Берілген мүліктің құндылығына билік етеді (оны сата алады).
D) Мүліктің потенциалды иесі болып табылады.
Е) Аренда келісім шартында белгіленген жағдайларға байланысты ол мүліктің иесі болып табылады.
A) Бір нәрсені өзгертіп қайта құру.
B) Мемлекеттік экономикалық жүйені жойып жіберу.
C) Айналымдағы ақшаны қысқарту.
D) Жұмысшыларға еркіндік әперетін экономикалық жүйе.
E) Өндіріс орындарына жаңа қорлар енгізу.
A) Әміршіл экономика мен нарықтық экономиканың ұштастырылуы.
B) Көптүрлі меншіктің орын алуы.
C) Күшті кәсіподақтар қозғалысы.
D) Мемлекеттік реттеу және түзету рөлінің белсенді болуы.
E) Аталғандардың барлығы дұрыс.
16. Барлық экономикалық жүйелердің көкейкесті мәселесі:
А) Инвестициялар. В) Өндіріс. С) Тұтыну. D) Сиректілік.
Е) Жұмыссыздық.
17. «Не, қалай және кім үшін» деген мәселелер қандай экономикалық жүйеге тән:
А) Әміршіл-әкімшіл. В) Нарықтық. С) Дәстүрлі. D) Аралас.
E) Кез-келген.
18. Қандай салаларда көбінесе мемлекеттік сектор басым болады?
А) Бөлшек саудада. В) Ауыл шаруашылығында. С) Жеңіл өнеркәсіпте. D) Қонақ үй бизнесінде. Е) Шикізат өндірумен байланысты салаларда.
А) Адамның затқа қатынасы. В) Заттардың арасындағы қатынастар.
С) Заттың пайдалылығы. D) Ұрлық. Е) Тауар өндірушілердің арасындағы қатынастар.
20. Ақпараттық ресурстар мен қызмет көрсету салаларының дамуы - бұл:
A) Индустриалдық қоғамның басты артықшылығы.
B) Еркін бәсекелестік нарықтық жүйенің басты артықшылығы.
C) Аралас экономикалық жүйенің басты мәселесі.
D) Кез-келген экономикалық жүйенің басты кемшілігі.
E) Постиндустриалдық қоғамның басты ерекшелігі.
А) Тауар мен қызмет мемлекеттік кәсіпорындарда да, жеке меншік кәсіпорындарда да өндіріледі.
В) Үкімет билік етеді немесе барлық компанияларды басқарады.
С) Экономикалық шешім дәстүр бойынша қабылданады.
D) Кедейлер мен байлар болады.
Е) Экономикаға мемлекет араласпайды.
A) Иемдену құқығы. B) Пайдалану құқығы. C) Басқару құқығы.
D) Кіріс құқығы. E) Тәуелсіздік құқығы.
23. Кез-келген экономикалық жүйе қандай мәселелерді шешеді?
А) Не? қалай? кім үшін? В) Кім? қанша? қандай ресурстардың көмегімен? С) Табыстың көтерілуі. D) Қажеттіліктің қанағаттандырылуы. Е) Табыстың теңдігі.
A) Адамдық және материалдық ресурстардың басымды бағыттарға икемделуі.
B) Жеке кәсіпкерлікті шектеу, не тыйым салу.
C) Ресурстардың тұрақты тапшылығы.
D) Бәсекенің болмауы.
E) Бітпеген құрылыс көлемінің өсуі.
А) Бәсеке. В) Орталықтан жоспарлау. С) Жеке меншік.
D) Кәсіпкерлік талдау еркіндігі. Е) Мемлекеттің экономикаға араласуы шектеулі.
26. Егер экономикалық билік орталықтандырылмағанған, негізгі экономикалық субъект – мемлекет нарықтық экономиканы реттеу қызметін атқармаса, ал экономикалық субъектілер әрекетінде жалпы мүддеден гөрі жеке мүдде басым болса, онда бұл:
А) Нарықтық экономика. В) Аралас экономика. С) Дәстүрлі экономика. D) Әкімшілік-әміршілдік экономика. Е) Мемлекеттік монополия.
A) Өндіргіш күштердің дамуының жоғарғы деңгейі. B) Ірі машиналы өндіріс. C) Құқықтық мемлекет. D) Демократия. E) Тұтынудың жоғарғы деңгейі.
А) Еуроодақ елдеріне. В) Сингапур мен Гонконгқа. С) Оңтүстік Кореяға. D) Солтүстік Корея мен Куба еліне. Е) Ресейге.
А) Мүліктік қатынастармен. В) Табиғи жағдайларға деген қатынастармен. С) Өндіріс нәтижелеріне байланысты қатынастармен. D) Пайда табу бойынша қатынастармен. Е) Өндіріс құрал-жабдықтары бойынша адамдар арасындағы қатынастармен.
А) Иелену құқығы. В) Пайдалану құқығы. С) Басқару құқығы.
D) Тәуелсіздік құқығы. Е) Мүліктің тағдырын анықтау құқығы.
31. Нарықтық экономикалық жүйенің басты ерекшеліктері:
А) Жеке меншіктің басымдылығы. В) Таңдау еркіндігінің болуы.
С) Бәсекелестіктің орын алуы. D) Жеке қызығушылық.
Е) Аталғандардың барлығы дұрыс.
А) Жоспарлы. В) Нарықтық. С) Натуралды. D) Аралас.
Е) Монополистік.
33. Экономикада өмір бойы жалдану жүйесі қандай елге тән:
А) Швецияға. В) Жапонияға. С) Германияға. D) АҚШ-қа.
Е) Қазақстанға.
34. Қазақстан Республикасында Конституция бойынша меншіктің келесі формалары бар:
A) Жеке меншік және мемлекеттік меншік.
B) Мемлекеттік, ұжымдық, өзіндік меншік.
C) Мемлекеттік, жеке және аралас.
D) Мемлекеттік, аралас және біріккен.
E) Мемлекеттік, кооперативтік, жеке меншік.
А) Мүлік сатушы сатып алушыны өзі таңдап алады.
В) Бәсекелестік негізде өтетін ашық сауда.
С) Акцияларды купон иелеріне таратып беру.
D) Мүліктерді алдын-ала сатып алу. Е) Жәрменке.
36. Төмендегілердің қайсысын интеллектуалды меншікке жатқызуға болмайды?
А) Ноу-хау. В) Жоба-дизайн. С) Ой. D) Құрал-жабдықтар. Е) Әдеби шығармашылықтар.
А) Саясат экономикадан басым болады.
В) Көптүрлі меншіктің орын алуы.
С) Көлеңкелі экономиканың басымдылығы.
D) Артта қалған технология.
Е) Аталғандардың барлығы дұрыс.
А) Ұжымдық меншiк және ұжымдық иемдену.
В) Жеке меншік және жеке иемдену.
С) Қоғамдық меншiк жене қоғамдық иемдену.
D) Жеке-ұжымдық меншiк және жеке-ұжымдық иемдену.
Е) Жеке-мемлекeттiк меншiк және жеке-мемлекеттiк иемдену.
А) Заңдық және экономикалық.
В) Психологиялық және экономикалық.
С) Моральдік және физикалық тұрғыдан.
D) Заңдық және психологиялық.
Е) Экономикалық және пайдалы жағынан.
A) Дәстүрлі қоғам. B) Өтпелі қоғам. C) Индустриалды қоғам.
D) Жаппай тұтыну стадиясы. E) Жабайы табиғат.
Мақсаты: экономикалық теория ғылымының зерттеу пәнін, аясын, объектісі мен суъектісін, зерттейтін негізгі мәселелерін, әдіс-терін, құрылымын, атқаратын қызметтерін және экономикалы
25 12 2014
23 стр.
Бұл пән студенттердің экономика, экономикалық даму және негізгі экономикалық ұғымдар, категориялар мен заңдар бойынша жүйелі көзқарасын қалыптастырады. Бұл өзінше ой қорытып
13 10 2014
13 стр.
Байлық сыртқы сауда жасау нәтижесінде жинақталады” деп экономикалық теорияның қай даму кезеңінде айтылады?
06 10 2014
3 стр.
Байлық сыртқы сауда жасау нәтижесінде жинақталады” деп экономикалық теорияның қай даму кезеңінде айтылады?
14 12 2014
3 стр.
Тақырып Хромосомалық аурулар. Адамның тұқымқуалайтын ауруларына диагноз қоюдың қазіргі кездегі әдістері. Адамның тұқымқуалайтын ауруларының алдын алудың қазіргі кездегі әдістері. М
15 12 2014
1 стр.
Кіріспе. Қазіргі қазақ тілінің фонетикасының нысаны мен міндеттері. Фонетика туралы түсінік
14 12 2014
1 стр.
В012000- кәсіби оқыту мамандықтарының күндізгі коб негізінде оқитын студенттеріне Бағдарламалаудың қазіргі тілдері
13 09 2014
1 стр.
Тақырып 2: Дезинсекцияның қазіргі кездегі заттары және әдістері. Буынаяқтылармен күресуді ұйымдастыру. Энтомологиялық топтардың жұмысы
25 12 2014
1 стр.