Перейти на главную страницу
ДӘРІС
Тақырыбы: Стоматолоьгиялық бұйымдарды өңдеуге арналған материалдар (түрпілі материалдар)
«Ортопедиялық стоматологиядағы стоматологиялық материалтанудың негізі» электив пәні
Оқу сағатының көлемі: 90 с
3-4 семестр
Қарағанды 2011 ж.
Ортопедиялық стоматология курсына жауапты________________ Н.С.Асакаев
Түрпілік материалдар, олардың қолданылуы.
Қалыптағыш материалдар, түрлері.
Протездерді және апараттарды дайындап болған соң барлық бөліктерін жақсылап жонып жалтырату керек. Бұл өңдеудің мақсаты тіс протездерінің сыртқы қабаттарын кедір – бұдырлардан тазартып тегістеу. Протез беті өте таза болса, материалдың коррозияға тұрақтылығы артады. Ал егер тегіс болмаса, онда ол жерлерге тамақ қалдықтары жиналып, микроорганизмдерге қорек болады, бұл металдың коррозияға тұрақтылығын кемітеді және тістің бұзылыстарына әкеліп соғады.
Тіс протездерімен конструкциясы қаншалықты дұрыс болғанымен, егер ол нашар өңделген болса, онда науқастың протезге үйренуін қиындатып, тамақ шайнауын ауырлатады. Жақсы өңделген протездер материалдың мықтылығын арттырады. Протезді өңдеу және жалтырату үшін әр түрлі ұсақ түйіршікті қаттылығы өңделетін материалдардан жоғары заттар қолданылады. Бұндай материалдар түрпілік материалдар деп аталады.
Материалдарды түрпілермен өңдеу, оның құрамындағы әр түрлі орналасқан түйіршіктердің қарама – қарсы қозғалыс кезінде кесуіне байланысты. Түрпілік түйіршіктердің әрекеті олардың майдалығына, қалыбына, құрамына және қасиетіне байланысты.
Өнеркәсіпте қолданылатын түрпілік материалдар табиғи және жасанды деп екіге бөлінеді. Табиғи түрпілік материалдарға ұсақталған минералдар жатады. Олар алмаз, корунд, зімпара, гранат, пемза, бор және басқалар. Жасанды түрпілік материалдарды өнеркәсіпте химиялық жолмен алады . Ең көп қолданылатын жасанды корунд (электрокорунд) кейбір элементтердің көміртекті қосылыстары – кремнидің , бордың, вольфрамның карбидтері және солардың нитраттары жатады.
Табиғи түрпілік материалдар.
Алмаз – табиғатта кездесетін ең қатты минерал. Ол көміртегінің бір түрі бола тұрып, одан кристалдық торының ерекше орналасуы арқылы ажыратылады. Алмаз қаттылықтың эталоны болып табылады. Моостың деңгей көрсеткіші бойынша ең қатты материал – 10.
Алмаздан жасалған перамидалар мен конустар приборларда әр түрлі материалдардың қаттылығын анықтау үшін қолданылады. Алмаз түйіршіктерінен өңдегіш дөңгелектер, делегейлер жасайды. Стоматологияда алмаз түйіршіктерінен тістерді егейтін өңдегіш құралдар жасайды.
Корунд – кристалдарының құрамында 90 % алюминий тотығы бар табиғи минерал. Табиғатта таза күйінде өте сирек кездеседі. Ең жиі кездесетіні – темір және кремний тотықтарымен қосылыстары. Корунд қаттылығы жағынан алмазға қарағанда төмен. Моостың деңгей көрсеткіші бойынша ол – 9.
Зімпара қағазы – құрамында 97 % корунд, темір қоспалары және басқа бірнеше минералдар бар. Моостың деңгей көрсеткіші бойынша қаттылығы 7-8. қаттылығының әр түрлі болуы олардың құрамындағы қоспаларға бойланысты. Жоғарғы сапалы зімпара алу үшін оның құрамындағы қоспаларды 1-2% - ке азайту қажет.
Ұсақталған зімпара ұнтағын илектен өткізіп қағаз бетіне немесе маталар бетіне желім арқылы жабыстырады. Оны пластмассадан жасалған тіс протездерінің ойық беттерін өңдегенде қолданылады.
Пемза – вулкан атқылаған кезде пайда болатын зат. Бұл тез қатқан газ тәріздес заттармен қаныққан лава. Пемзаның құрамы тұрақсыз. Оның негізгі компоненттері кремнезен (60-70%). Пемза – ішкі құрылысында қуыстары көп, қатты және морт сынғыш материал. Сынған беттерінде көптеген өткір ұшты бұдырлар болады. Ұсақталған пемзаның осы ерекшеліктерін материалдарды өңдеу үшін қолданады.
Жасанды түрпілік материалдар.
Карборунд. Кремний мен көміртегінің қосылысынан тұрады SiC. Карборундты электр пештерінде негізінен кок пен кварц құмдарын 2000 С температурада балқыту арқылы алады. Көміртегі мен кремнийдің арасындағы химиялық қосылыс нәтижесінде кремний карбиді алынады. Оның құрылысы кристалды. Таза карборунд өте қатты. Мосс көрсеткіші бойынша ол 9,5-9,75 – ке тең таза кремнийкарбиді түссіз, бірақ техникалық карборундтың құрамында 3% тен 5% дейін тұс беретін қоспалары болады.
Карборундтың екі түрі алынады. Қара карборундтың құрамында 95% SiC бар. Ол негізінен түсті металдардан, металл емес заттардан және т.б. мықтылығы төмен заттардан жасалған бұйымдарды өндеу үшін қолданылады, жасыл карборундтың құрамында 97% SiC бар. Оның қаттылығы өте жоғары, сондықтан қатты балқығыш заттарды өңдеуге өндеуге аспаптарды қайрауға жарамды. Стоматологиялық егегіш аспап ретінде карборундтың екі түрі де қолданылады. Карборундтан жасалған аспаптардың егеуіш қабілеті жоғары. Бұндай аспаптар әр түрлі дәрежедегі ұнтақтардан жасалынады. Карборунд түйіршіктерінің өткір қырлары көп әр түрлі болғандықтан, оның кескіш бөліктері де көп, бұл оның – тиімділігінің көрсеткішін танытады. Кремний карбиді жоғары температурада тұрақты қалпын сақтайды.
Электрокорунд – кристалды алюминий тотығы AI O өңдірісте құрамында 50 % жер лайы бар бокситтен жасанды түрде алынады. Электр пешінде кокспен бокситті балқытқанда негізгі массадан қоспалары ажыратылады. Электрокорундтың құрамында 85-98% дейін алюминий тотығы болады. Алюминий тотығының мөлшеріне байланысты электрокорунд үш түрге бөлінеді. Қалыпты электрокорундта (алунд) 87 % алюминий тотығы болады. Түр түсі-қоюқызылдан қоңыр сұрға дейін. Ақ электрокорундта (корракс) 97% алюминий тотығы болады. Ол ақшыл, кейде қызғылтым. Қалыпты электрокорундқа қарағанда кескіш қасиеті 30-40% жоғары. Монокорундтың құрамында 99% алюминий тотығы және 0,9% темір тотығы бар. Монокорунд мықты және желінуге төзімді. Моостың деңгей көрсеткіші бойынша электрокорундтың қаттылығы 9 шамасында. Тығыздығы 3,2 ден 4 г/см дейін. Материал жоғарғы температураға төзімді (2000°С дейін қыздырғанға төтеп береді).
Бордың және вольфрамның карбиді. Бұл материалдардың қаттылығы алмаздың қаттылығына жақын. Техникалық бор карбиджінің құрамында 85/95 % дейін таза кристалды В С бар. Бор карбиді өте қатты және морт сыңғыш өндірісте қиын балқитын аспаптарды өңдеу үшін қолданады.
Вольфрам карбиді ұсақ дисперстік күйде алмастың түйіршіктерімен бірге тіс бұрғыларын (борларды) және егегіш аспаптар жасау үшін қолданады. Соңғы жылдары жаңадан синтетикалық деген түрпілік материал алынады. Ол кубтық бор нитратының бір түрі. Қаттылығы жағынан алмазбен бірдей, бірақ жылу тұрақтылығы жоғары.
Қалыптағыш материалдар.
Ғанышты қалыптағыш материалдардың - негізі болып ғаныш және кремний тотығының кейбір түрлері жатады. Ғаныштың, кремний тотығының сапасына байланысты қалыптағыш заттардың құрамында 25-45% ғаныш болады. Ғаныш байланыстырғыш зат. Кремний тотығы қалыптағыш массаға жылуға тұрақтылық пен қалыбының шөгу шамасын анықтайды. Қатаю жылдамдығын және температуралық ұлғаю коэффицентін реттеу үшін 2-3% натрийхлоридін немесе бор қышқылын қолданады. Бұл массадан жасалған қалыптар балқу температурасы 1200-1600 Сº болатын тот баспайтын болатты құюға жарамды. Қалыптық массада оның құрамы 55-75%. Табиғатта ғаныш сулы калций сульфаты ретінде кездеседі. Ғаныштың құрылысы кристалды болады. Ғаныш – арзан әрі оңай табылатын материал, протездің орнынан дәл үлгі алуға болады, зиянсыз, иісі және дәмі жоқ, көлемі кішіреймейді, сілекейде ерімейді, су тигенде ісінбейді, мүсіннен оңай ажыратылады. Кемшіліктері: морт сынғыш, ауыздан шығарар кезде үлгі сынып қалуы мүмкін, тез қатуына байланысты тіссіз жақтардан функциональды үлгі алуға болмайды.
Силикаттық қалыптық материалдар - тот баспайтын және хром-коллбальт құймаларынан сапалы құйма алу үшін қойылатын барлық талаптарға сай. Қалыптық материалдардың негізінен келесі қасиеттері болу қажет:
қатаю уақыты 7-10 минут
құймамен әрекетке (фасфор, күкірт және т.б.) түсіп, сапасын төмендетпеуі
құймаға жабыспауы
жоғары дисперсті ұнтақтан тұрып құйылған заттың беткі қабатының тегіс болуы
қуысты қабат түзіп, қалыпқа балқыған металл құйған кездегі түзетін газдарды сіңіріп алуы
қыздырғанда шатынамауы
құйылған құйманың көлемінің ұлғаюы
құйылатын температурада жеткілікті мықтылығының болуы
адам жұмыс істегенде зиянсыз болуы. Силикатты қалыптық материалдар. Кварц құмдарының химиялық негізі – кремний тотығы SiO болып табылады. Құрамында 2 % саз қоспалары бар кварц құмдары жоғарғы температурада балқитын құймалар үшін қалыптық материалдар дайындауға қолданылады (1000º С жоғары).
Кремний тотығы – қоспалардың негізгі компаненті. Ол қалыптық материалға отқа төзімділік қасиет береді және белгілі бір температура аралығында құйылатын металдың шегуіне сай қалыптық көлемін ұлғайтады. Кремний тотығының белгілі үш аллотропиялық түрінен (кварц, үш димит және кристобаллит) қыздырғанда көлемінің ұлғаюы тек кварц пен кристобаллитте болады. Кремний тотығының осы екі түрі қалыптық қоспалар дайындауда қолданылады. Кремний тотығының аллотропиялық өзгерістерін төмендегі схемадан көруге болдады.
А-кристобаллит
b-180-270º С
Y-кристобаллит
- үш димит
- үш димит
b – үш димит
Кремний тотығының ерекшелігі оның аллотропиялық ауысуларының қайтыдылығы. Кварц үш димит және кристобаллит қалыпты температурада а-қалыбында болады. Схемадағыдай қыздырған кезде а-қалыбы b – қалыбына ауысады да, кварц пен кристобаллиттің көлемдері ұлғанды үш димиттің осындай қасиеттің болмауы қалыптық материалдар ретінде қолдануына тежеу болып отыр.
Отқа төзімді қабық (қабат) жасалынатын қалыптық материалдар өте жоғары дисперсті ұнтақ болуы қажет. Құйылған бөлшектің беткі қабатының тазалығы, тегістіг осы ұнтақтар түзетін тегіссіздіктерге байланысты. Беткі қабатының тазалығы кварц ұнтақтары N140 електен (тесіктерінің диаметрі 0,1 мм) толық өткенде немесе N270 електе (тесіктерінің диаметрі 0,05 мм) елегеннен соң 50 % қалдық қалғанда қолданғанда болады. Мұндай күйдірілген ұсақ дисперсті ұнтақ каврц ұны (маршалит) деп аталады. Кварц ұны басқа қоспалардан таза болу керек болған күнде қалдық 1,5% аспауы қажет. Ол үшін алдымен жауып, содан соң екі сағат бойы 900ºС температурада термиялық өндеуден өткізеді. Тазартылған кварц ұнының құрамында кремний тотығы SiO 98% -тен кем болмауы абзал.
Этилсиликат [ортокремний қышқылының этил эфирі Si (ОС Н)]. Құйма қалыптарын дайындауда байланыстырғыш зат ретінде қолданылады. Оны кремний тотығының ұнтағымен араластырғанда зат ретінде қоладынылады. Оны кремний тотығының ұнтағымен араластырғанда, балауыз модельдерге арнайы отқа төзімді қабат алуға арналған қаймақ тәріздес масса алынады. Этилсиликт мөлдір жасыл-сары түсті, аздап эфирдің иісі бар сұйық. Ол сумен оңай гидролизге түсіп тұрақсыз силоксандар түзеді.
Силоксандар күйдірген кезде таза кремний тотығына айналады. Қорыта айтқанда, әшекейлі қабаты (көйлек деп те атайды) толығымен кремнийден тұрады.
Этилсиликаттың гидролизін төмендегі реакция арқылы бейнелеуге болады.
силиксондар түзу
Si (ОС Н) + НО (С Н О) Si-О- Si (ОС Н) + 2С Н НО
SiO (ОС Н) + 4 Н О
полислоксанның ыдырауы және кремний тотығының бөлінуі
Si (ОН) (SiO)n + 2nН О
Гидролизді түзету үшін суға этил спиртін және 0,2-0,3 % сутекті хлор қыщқылын қосады.
Кварц кұмы құюға арналған опокаларды толтыру үшін қолданылады .
Оны балауыздан жасалған моделдің үстін әшекеилі қабықпен жапқаннан соң,артынша себеді. Бұл сұиық әшекей массаның ағып кетпеуі және отқа төзімді қабаттың мықтылығы арттырады . кварц құмын тианақты түрде тазартады :жуады және күйдіреді. Калған дайындықтар кварц ұнын дайындағандай тек бұны N 70 (0,25) және (0,4) електен өткізеді.
Сұйық щынысы бар қалыптық қоспа. Қалыптық материалдарды араластыру үшін этилсиликаттың орнына сұйық шыны да қолданылады. Ол натрий силикатының судағы ерітіндісі, сұйық ерігіш шыныны суда ерітіп немесе кремнеземнің натрий гидрооксиімен автоклавта қысым арқылы әрекеттесуі арқылы алынады. Сұйық шынының тығыздығы 1,43-1,65 г/см.
Сұйық шынының байланыстырғыш әрекеті оның аммоний хлоридімен химиялық реакцияға түсіп екі тотықты кремний түзу қабілеттілігіне негізделген және кептіргенде толтырғыш түйіршіктерімен мықтап байланысады.
Na O nSiO + 2 NH CI nSiO + 2 NaCI + 2NH + HO
Сұйық шынының қолданып қалыптау, құйылатын қалыпқа қойылатын барлық сай емес. Бұндай қалыптарды құю кезінде құйындының беткі қабаты таза болмайды, өйткені реакция кезінде тұзілген зат әшекейлі қабаттың коррозияға төзімділігін төмендетеді. Гипстік қалыптық материал гипстен (20-40%) және кремний тотығынан тұрады. Гипс бұл жерде байланыстырғыштың қызметін атқарады. Кремний тотығы массаға қажет жылуға тұрақтылық пен қалыбының шегу шамасын анықтайды. Қатаю жылдамдығын және температуралық ұлғаю коэффициентін реттеу үшін 2-3% натрий хлоридін немесе бор қышқылын қолданады. Бұл массадан жасалған қалыптар балқу температурасы 1200-1600°С болатын тот баспайтын болатты құюға жарамайды.
Фосфатты қалыптық материал – ұнтақтан (мырышфосфат цементі, ұсақталған кварц, кристобаллит, каолин, алюмини тотығының гидраты) және сұйықтан (фарфор қышқылы, магний тотығы, су, алюминий тотығының гидраты) тұрады. Бұл қалыптық материалдар тот баспайтын болаттың суытқан кездегі шегуін көлемінің ұлғаюы арқылы қалпына келтіреді.
Ұнтақтың құрамына кіретін металл тотықтарын сұйықпен (фосфат қышқылы) араластырғанда фосфаттар тұзеді де қалыптық материалдардан толтырғыштарымен мықты байланысқа түседі.
қосымша:
Тақырыбы: Стоматолоьгиялық бұйымдарды өңдеуге арналған материалдар
15 12 2014
1 стр.
Тақырыбы: Металлдар, металл құймалары және олардың қасиеттері
17 12 2014
1 стр.
Тақырыбы: Ортопедиялық стоматологияда қолданылатын құймалар, олардың мінездемесі
15 12 2014
1 стр.
«Ортопедиялық стоматологиядағы стоматологиялық материалтанудың негізі» электив пәні
14 12 2014
1 стр.
Тақырыбы: «Тіс қатарларының деформациясын ортопедиялық және кешенді емдеу әдістері»
17 12 2014
1 стр.
Тақырыбы: ҚР әскери және далалық жағдайда терапиялық стоматологиялық көмекті ұйымдастыру
25 12 2014
1 стр.
Тақырыбы: «Ауыз қуысында металл құрылғыларын жақтыртпайтын науқастарды ортопедиялық емдеу ерекшеліктері»
16 12 2014
1 стр.
Тақырыбы: «Ересек адамдар мен жасөспірімдердің тіс-жақ ауытқуларын ортодонтиялық емдеу»
17 12 2014
1 стр.