5.11 Электр бөлікті қорғау және сынау, электр қауіпсіздік

Электродты қазандықтар үшфазалы орындалады және өндірістік жиіліктегі ауыспалы токтың электр желісіне қосылуды көздейді (бұл талап қарсыласудың электр қыздырғыш элементті қазандарына да таратылады).

Кернеуі 1 кВ дейін және жоғары қазандар құрылымдық тұрғыдан оқшауланбаған корпусты (жерге тоғытылған немесе нөлденген) қазандарға және оқшауланған корпусты қазандарға бөлінеді.

Кернеуі 1 кВ жоғары қазандар:

- оқшауланбаған (жерге тоғытылған) корпуспен – жеке немесе бөлу трансформаторына немесе үшорамды трансформатордың жеке орауына;

- оқшауланған корпуспен – жалпы желіге, жеке немесе бөлу трансформаторына немесе үшорамды трансформатордың жеке орауына іске қосылады.

Кернеуі 1 кВ дейінгі қазандар:

- оқшауланбаған (жерге тоғытылған) корпуспен – жеке немесе бөлу трансформаторына;

- жерге тоғытылған нейтральмен жалпы желіге қосуға рұқсат беріледі;

- оқшауланбаған (жерге тоғытылған) корпуспен – оқшауланған нейтральмен желіге;

- оқшауланған корпуспен – жерге тоғытылған немесе оқшауланған нейтральмен жалпы желіге, жеке немесе бөлу трансформаторына іске қосылады.

Оқшауланған корпусты қазандардың құбыр өткізгіштердің (ыстық және суық судың, бу өткізгіш және сол секілділер) құбыр өткізгіштердің тік бөліктерінде орналастыруға ұсынылатын оқшауланған қосымшалары болады. Қосымшаларды ток өткізгіш бояулармен бояуға жол берілмейді.

Қазандардың барлық ашық өткізгіш бөліктері, ыстық және суық судың металл құбыр өткізгіштері мен бу өткізгіштер жерге тоғытылған корпустары бар қазандарда жерге тоғытылады; нөлдендіріген корпусы бар кернеуі 1 кВ дейінгі қазандарда нөлдендіріледі. Жерге тоғытылатын және нөлдендіретін өткізгіштер екі нүктеде, бірі – қазан корпусында, ал екіншісі суық немесе ыстық су құбыр өткізгішінде қазаннан тыс және бірінші нүктеден 5м жақын болмай қосылады.

Жылу желісінің құбыр өткізгіштері 252 және 253-тармақтардың талаптарын (жерден қорпуспен оқшауланған қазандарға қатысты бөлікте) есепке алумен жерге тоғытылады немесе бірі электр қазандықта болатын кемінде екі нүктеде (суық су жолымен құбырөткізгішке оқшаулайтын қосымшаға дейін және ыстық су жолымен құбыр өткізгішке оқшаулайтын қосымшадан кейін), ал екіншісі – электр қазандықтан тыс және бірінші нүктеден 5 м жақын болмай нөлдендіріледі.

Қазанмен электр қондырғылардың барлық жерге тоғыту құрылғыларының қарсыласуы «Өндірістік ғимараттар» 2.09.02-85 СНжЕ талаптарына және осы Талаптың 260-тармағына сәйкес болады.

Жердің үлкен үлесті қарсыласуы бар аудандарда (тастақ жер, құрғақ құм және сол секілділер) қазанмен электр қондырғылардың жерге тоғыту құрылғылары «Өндірістік ғимараттар» 2.09.02-85 СНжЕ талаптарына сәйкес орындалады.

Жерге тоғыту құрылғыларының қарсыласуының үлкеюіне «Өндірістік ғимараттар» 2.09.02-85 СНжЕ талаптарына сәйкес, осы Талаптың 257-тармағының талаптарын орындау шартында рұқсат беріледі.
5.12 Қазандар мен қазандықтарды қорғау құрылғысы

Әр қазанда қазанды пайдаланудың берілген режимінен оның элементтерінің зақымдалған жағдайында қолжетімсіз ауытқулар кезінде уақытылы автоматты ажыратуды қамтамасыз ететін электр және технологиялық қорғаныс көзделеді. Қорғаныс қосымшаларының түрлері мен үлкендігі жобамен анықталады.

Кернеуі 1 кВ жоғары жерге тоғытылған және жерден корпуспен оқшауланған электр қазандардың қазанды мынадай жағдайларда ажырататын қорғаныс құрылғысы болады:

- қазанды енгізерде және оның ішінде қоректендіретін желідегі көп фазалы қысқы түйісулер (уақытты ұстаусыз әрекет етеді);

- қазанды енгізерде және оның ішінде желіде бір фазалы түйісулер (жерге тоғытылған корпуспен қазандар үшін уақытты ұстаусыз және сигналмен – жерден оқшауланған корпуспен қазандар үшін әрекет етеді);

- ток бойынша номиналдыдан жоғары жүктемелер (уақытты ұстаумен әрекет етеді);

- қазанды қысымның есепті номиналдыдан жоғары артуы (уақытты ұстаусыз әрекет етеді);

- шығатын су температурасының қазан паспортында көрсетілген максималдыдан жоғары артуы (уақытты ұстаумен әрекет етеді);

- су жылыту қазанында қысымның барынша аз жұмыстан төмен төмендеуі;

- судың барынша аз рұқсат берілуге жетуі (су шығынының қазан арқылы азаю немесе тоқтау кезінде);

- су деңгейінің бу қазанында барынша аз рұқсат берілетінге дейін төмендеуі (уақытты ұстаусыз әрекет етеді);

- бу қазанында су деңгейінің рұқсат берілмейтін артуы.

1 кВ дейінгі кернеулі қазандардың мынадай жағдайларда қазанның ажырауын қамтамасыз ететін қорғанысы болады:

- көп фазалы қысқа түйісулер;

- қазанды енгізерде және оның ішінде қоректендіретін желідегі көп фазалы қысқы түйісулер (уақытты ұстаусыз әрекет етеді);

- қазанды енгізерде және оның ішінде желіде жерге бір фазалы түйісулер және жерге тоғытылған корпуспен қазандар үшін уақытты ұстаусыз және сигналмен – жерден оқшауланған корпуспен қазандар үшін әрекет етеді;

- ток бойынша номиналдыдан жоғары артуы – уақытты ұстаумен әрекет ететін (қарсыласудың электр қыздырғыш элементтері бар қазандар үшін талап етілмейді);

- шығатын су температурасының қазан паспортында көрсетілген максималдыдан жоғары артуы – уақытты ұстаумен әрекет етеді;

- бу қазанында су деңгейінің рұқсат берілмейтін артуы – қазан қорегін судан және электр энергиясынан ажырататын;

- жүктеме тогының қазанның номиналды тогынан 25 % жоғары ассиметриясы – уақытты ұстаумен әрекет ететін (қарсыласудың электр қыздырғыш элементтері бар қазандар үшін міндетті емес);

- бу қазанында су деңгейінің рұқсат берілмейтін төмендеуі;

- циркуляциялық сорғылардың (желілік) тоқтауы – уақытты ұстаумен әрекет етеді.

1 кВ дейінгі кернеулі қазандардың адамдардың электр токпен зақымдалуын болдырмайтын қорғаныс ажырату құрылғысы болады.

Жерге тоғытылған корпусты 1 кВ жоғары кернеулі электродты қазанды қазандықтарда жерге бір фазалы түйісуден қорғау қазанды қоректендіретін секцияларда немесе секциялық ажыратқышты ажыратуға уақытты ұстаумен, не бір трансформатордан қоректенетін барлық қазандарды уақыты бойынша сұрыптау сатысын сақтаумен әрекет ететін трансформатор орамдарында ажыратуға орындалады.

Оқшауланған корпусты 1 кВ жоғары кернеулі электродты қазанды қазандықтарда төмендегі қорғаныс орындалады:

- қазандарды қоректендіретін секцияда жерге бір фазалы түйісуден немесе сигналға әсер ететін трансформатор орамында. Егер мұндай қорғаныс бағытталған болып орындалса, онда қазанды уақытты ұстаусыз ажырататын әрекетпен нөлдік кезеңділіктегі токтық қорғаныс көзделеді. Бұл қорғаныс берілген қазаннан оның корпусын оқшаулау бұзылған шартында бөлек жерге түйісу жағдайы үшін арналған. Қорғанысты орнату оның түйісу кезінде қазаннан тыс жерге сұрыпталғандығын және оның корпусының оқшаулаулығының ақаусыздығын қамтамасыз етеді;

- уақытты 0,5 с артық болмай ұстаумен токтың ағуын арттыру, осы құрылғыда барлық электродты қазандарды егер электродты қазандардың оқшаулайтын қосымшалары арқылы ағатын ортақ ток 20 А асса ажырату.

Әр қорғаныстың ол іске қосылған кезде дабылдайтын құрылғысы болады.

Қазандардың электрлік қорғанысы мен автоматика «Өндірістік ғимараттар» СНжЕ 2.09.02-85 талаптарына сәйкес болады.


5.13 Электр қазандарға арналған үй-жай

Қазандар «Өндірістік ғимараттар» 2.09.02-85 СНжЕ мен осы Талап талаптарына жауап беретін ғимараттар мен үй-жайларда орнатылады.

Қазандарды үй-жайдан тыс орнатуға егер қазан берілген климаттық шарттардағы жұмыс үшін жобаланған жағдайда рұқсат беріледі.

Үй-жайлар құрылғысы мен қазан үстіндегі шатыр жабындарына рұқсат берілмейді. Бұл талап осы Талаптың 276-тармағына сәйкес өндірістік үй-жайларда орнатылған қазандарға таратылмайды.

Қазандық қабаттылығы, оның жоспары мен жабдықтардың жиынтықталуы қызмет көрсетуші персоналды кернеу астындағы қазан элементтерімен жанасудан қорғауды қамтамасыз ететіндей орындалады. Мұндай қорғаныс құрылғылары ретінде оқшауланған корпусты қазандар үшін тегіс немесе торлы жанбайтын биіктігі 2 м кем емес, қазан жұмысын бақылауға мүмкіндік беретін есіктері және шыныланған өтулері бар қалқаларға рұқсат беріледі. Торлы қоршаулардың 25  25 мм артық емес өлшемді ұяшықтары болады.

Қалқаға кірерде іске қосылған казан кезінде есіктің ашылуын және қоршау есігі ашық тұрған кезде қазанның іске қосылуын болдырмайтын бұғаттауы болады. Ақаулы бұғаттау немесе есік ашылған кезде қазанды қоректендіретін электр желіден автоматты ажыратылады.

Қоршау есіктерінде электр токпен зақымдалу қауіптілігі туралы «Абайлаңыз! Электр кернеу» ескерту белгісі бекітіледі.

Өндірістік үй-жайларда қазандарды орнату орны үй-жайдың қалған бөлігінен жанбайтын қалқалармен қазанның барлық биіктігі бойына, бірақ 2 м кем болмай есіктерді кілтпен жабатын құрылғымен бөлінеді. Шығатын орындар мен есікті ашу бағыты жергілікті шарттардан жобамен анықталады.

Қазандық ғимаратында қазандық персоналы үшін көзделмеген тұрмыстық және қызметтік үй-жайларды, қазандық жабдығын жөндеуге арналмаған шеберханаларды орналастыруға рұқсат берілмейді.

Бір үй-жайда қазанмен қазанға қызмет көрсету мен жөндеуге немесе бу мен (не) ыстық су алу технологиясына тікелей қатысы жоқ жабдықтарды орнатуға рұқсат берілмейді.

Қабырғаның сыртқы бетінің температурасы 55 °С жоғары, қызмет көрсетуші персонал үшін қолжетімді орында орналасқан құбыр өткізгіштер мен қосымша жабдықтардың барлық элементтерінің жылумен оқшаулауы болады.

Электр қазандықтың төменгі қабаты еденінің деңгейі қазан ғимаратының жанасатын бет деңгейінен төмен болмайды.

Қазандықтар едені шаң пайда болдырмайтын және сырғанамайтын материалдардан жасалады.

Қазандар мен жылжымалы қазан қондырғыларының блок-контейнерлеріндегі қосымша жабдықтар жобаға сәйкес орналастырылады.

5.14 Жарықтандыру

Электр қазандық үй-жайы табиғи жарықпен, ал түнгі уақытта электр жарықтандырылумен қамтамасыз етіледі.

Техникалық себеп бойынша табиғи жарықпен қамтамасыз етілмейтін орындардың электр жарықтандырылуы болады.

Жұмыс жарықтандырылуынан басқа қазандарда авариялық электр жарықтандырылу көзделеді.

Авариялық жарықтандырылумен міндетті жарықтандырылуға мынадай орындар жатады: қазандар фронты мен қазандар арасындағы өтулер; щиттер мен басқару пульттері; су көрсеткіш және өлшеу аспаптары; бактармен деаэраторлар үй-жайы; сорғылық үй-жайлар; электр қазандар алаңдары мен баспалдақтары; су дайындау жабдықтары.

Электр жабдық пен оның жерге тоғытылуы, жұмыс және авариялық жарықтандырылу «Өндірістік ғимараттар» СНжЕ 2.09.02-85 талаптарына сәйкес болады.

5.15 Қазандар мен қосымша жабдықтарды орналастыру

Қазан фронтынан қазанның қарама-қарсы қабырғасына дейінгі қашықтық 2 м кем болмайды. Қуаттылығы 1 МВт артық емес қазандар үшін бұл қашықтық 1 м дейін қысқарады.

Бір-біріне қарама-қарсы орналасқан қазандар фронттары арасындағы қашықтық 3 м кем емес.

Қазандар фронты алдында сорғылар мен басқару щиттерін орнатуға рұқсат беріледі. Бұл ретте фронт бойында бос өтулер ені 1,5 м кем емес және орнатылған жабдық қазанға қызмет көрсетуге бөгет жасамайды.

Бүйір өтулер ені, қазандар мен қазанның артқы қабырғасы арасындағы өтулер ені 1 м кем болмайды.

Қазандарға флангпен қызмет көрсету талап етілмейтін жағдайларда соңғы қазандар мен қазандық қабырғасы арасында өту құрылғысы міндетті.

Қазандарды тікелей қазандық қабырғасында егер бұл оларға пайдалану мен жөндеу кезінде қызмет көрсетуге кедергі жасамаса орнатуға рұқсат беріледі.

Қазандық жабдығына қызмет көрсетуге, қарау және жөндеуге ыңғайлы болу үшін алаңдар мен баспалдақтар көзделеді. Қазанға, оның арматурасына, бақылау-өлшеу аспаптарына және басқа да жабдықтарға қызмет көрсетілетін алаңнан шатыр жабынына немесе қазандық ғимаратының шығыңқы құрылымдық элементтеріне дейінгі қашықтық 2 м кем емес.

Қазандар арқылы өтулер қажеттілігі болмаған жағдайда қазандардың жоғарғы бөлігінен қазандық жабынының төменгі құрылымдық бөлігіне дейінгі қашықтық қажетті монтаждау биіктігін есепке алумен 0,7 м кем болмайды.

Су көрсеткіш аспаптарға қызмет көрсетуге арналған алаңнан су көрсеткіш шынылар ортасына дейін тігі бойынша қашықтық 1 м аз және 1,5 м артық емес. Қазан құрылымы келтірілген өлшемдерді ұстауға мүмкіндік бермейтін жекелеген жағдайларда аталған қашықтықтың 0,6 дан 2,0 м шамасына рұқсат беріледі.

Алынбалы қақпақта орнатылған электродты топты қазандар үшін қазанның жоғарғы бөлігінен жабынның төменгі құрылымдық элементтеріне дейінгі тігі бойынша қашықтық электродты топты қазан корпусынан алып шығу үшін жеткілікті.

Қазандар арасындағы немесе электр қазандықтар арасындағы қашықтық электр қыздырғыш элементтердің алынбалы блогын алу үшін жеткілікті.

Электр қазандық қазанның салмағына сәйкес жүккөтерімділікпен көтеру механизмімен жабдықталады.
5.16 Алаңдар мен сатылар

Қазандарға ыңғайлы және қауіпсіз қызмет көрсету үшін тұрақты алаңдар мен биіктігі 0,9 м кем емес жақтауы бар, төменгі жағынан биіктігі 100 мм кем емес тұтас көмкерілген баспалдақтар орнатылады.

Өту алаңдары мен баспалдақтар екі жағынан жақтаумен жабдықталады. Ұзындығы 5 м артық алаңдардың қарама-қарсы жақтарында орналасқан кемінде екі баспалдағы болады.

Алаңдар мен баспалдақтардың сатыларын кесілген-тартылған табақтан; кедір-бұдырланған табақты болаттан немесе ұяшықтарды 12 см² жарықтандыру алаңымен кәрізді немесе жолақты (қабырғаға) болаттан балқыту немесе басқа тәсілмен алынған тегіс емес бетті табақтан жасауға рұқсат беріледі.

Тегіс алаңдар мен баспалдақ сатыларын пайдалануға, оларды шыбықшалы (дөңгелек) болаттан жасауға рұқсат берілмейді.

Қазандықтың алаңдары мен баспалдақтары жартылай ашық және ашық түрде кесілген-тартылған табақтан, кәрізді немесе жолақты болаттан жасалады.

Баспалдақтардың 600 мм кем емес ені, баспалдақтар арасында 200 мм артық емес биіктігі, ені 80 мм кем емес баспалдағы болады. Үлкен биіктіктегі баспалдақтар арасындағы қашықтық 4 м артық емес аралық алаңдармен жабдықталады.

Биіктігі 1,5 м артық баспалдақтардың 50° артық емес иілу бұрышы болады.

Алаңдардың бос өту ені 600 мм кем емес, ал арматураға, өлшеу аспаптары мен басқа да жабдықтарға қызмет көрсету үшін 800 мм кем болмайды.

Қазандықтағы алаңдар мен баспалдақ сатылары үстіндегі бос биіктік 2 м кем емес.

5.17 Қазандардың сулы-химиялық режимі

Су-химиялық режимді ұйымдастыру қазан, құбыр өткізгіш және басқа жабдықтардың жұмысын олардың элементтерін қайнау, қож немесе металл тоттануы нәтижесінен зақымдамай қамтамасыз етеді.

Барлық қазандықтар суды деаэрациялау құрылғыларымен және оны қазанға дейінгі өңдеу қондырғысымен жабдықталады. Сонымен қатар суды өңдеудің жоғарыда аталған талаптардың орындалуын кепілдендіретін басқа да тиімді тәсілдерін пайдалануға рұқсат беріледі.

Суды деаэрациялау тәсілдерін, оны қазанға дейін және қазан ішілік өңдеу тәсілдерін таңдауды жобалық ұйым шығатын (шикі) су сапасын, қазандық тағайындалуын, жылу тасымалдағышқа санитарлық талапты, жылу тұтынатын жабдық құрылымымен анықталатын талаптарды, қауіпсіз пайдалану шарттарын, технико-экономикалық көрсеткіштерді есепке алумен және дайындаушының пайдалану құжаттамасына сәйкес жүргізеді.

Қазанның қайнауынан тазалау, электродтарды немесе электр қыздыру элементтерін олардағы қайнау қабаттарынан алмастыру арасындағы кезең қазанды жоспарлы қараумен сәйкес болады.

Суды қазанға дейін өңдеуге арналған құрылғылармен жабдықталған қазандарды шикі сумен қоректендіруге рұқсат берілмейді.

Жобамен қазанды шикі сумен қоректендіру көзделетін авариялық жағдайларда жұмсартылған қосылатын су немесе конденсат желісіне, қоректендіру багына қосылған шикі су желісінде екі бекіту органы және олардың арасында бақылау краны орнатылады. Қалыпты пайдалану уақытында бекіту органдары жабық қалыпта болады және пломбыланған, ал бақылау краны ашық.

Қазанды шикі сумен қоректендірудің әр жағдайы су дайындау (су-химиялық құрам бойынша) бойынша журналға қоректендіру ұзақтылығын және осы кезеңге қорек суының сапасын көрсетумен тіркеледі.

5.18 Бақылау, құрамы, қызмет көрсету

Ұйым басшылығы қазандардың ақаусыз жағдайда болуын және оларды қауіпсіз пайдалануды қамтамасыз етеді.

Осы мақсатта әкімшілік:

- белгіленген тәртіпте білімін тексеруден өткен мамандардан қазандардың ақаусыз жағдайда болуына және қауіпсіз пайдаланылуына жауап беретін тұлға тағайындайды;

- мамандарды қазандарды қауіпсіз пайдалану бойынша нормативтік құжаттармен қамтамасыз етеді;

- қажетті мөлшерде оқытылған және қазандарға қызмет көрсету құқына куәлігі бар қызмет көрсетуші персоналмен қамтамасыз етеді;

- қазандарға қызмет көрсету бойынша қазанды монтаждау мен пайдалану бойынша дайындаушы нұсқаулығы негізінде, жабдықтың жиынтықталуын есепке алумен ішкі технологиялық регламент өңдейді және бекітеді. Қазан қайта құрылған жағдайда технологиялық регламентке түзету енгізіледі;

- қазанға қызмет көрсету бойынша міндет жүктелген персонал оған жүктелген жабдыққа, электр жабдықтың ақаусыздығын тексеру, арматура әрекетін, бақылау-өлшеу аспаптарын, сақтандырғыш клапандарды, дабылдама және қорғаныс құралдарын, қорек құрылғыларын қарау жолымен мұқият қадағалау тәртібін бекітеді. Қарау және тексеру нәтижелерін жазу үшін ауысым журналы жүргізіледі;

- басшылар мен мамандардың нормативтік техникалық құжаттама және өнеркәсіп қауіпсіздігі талабынан білімін кезеңді тексеруді қамтамасыз етеді және тәртібін белгілейді;

- мамандардың өнеркәсіп қауіпсіздігі талаптарын, қызмет көрсетуші персоналдың технологиялық регламентті орындауын қамтамасыз етеді;

- қазандардың техникалық куәландырылуын белгіленген мерзімде жүргізілуін қамтамасыз етеді;

- кезеңді, жылына бір рет қазандарды тексеруді жүргізеді.

Технологиялық регламент – өндіріс тәсілдерін, технологиялық нормативтерді, техикалық құралдарды, шарттарды және технологиялық процессті жүргізу тәртібін орнататын, стандарттардың талаптарына жауап беретін сапа көрсеткіштерімен дайын өнімді алуды қамтамасыз ететін, сондай-ақ жұмысты жүргізу қауіпсіздігін және өндірістің оңтайлы техникалық-экономикалық көрсеткіштеріне қол жеткізуін орнататын кәсіпорынның ішкі нормативтік құжаты.

Қазандықтар сағатпен және буды тұтыну орындарымен, техникалық қызметпен және ұйым әкімшілігімен байланыс үшін телефондармен қамтамасыз етіледі.

Қазандыққа қазандарды және қазандық жабдығын пайдалануға қатысы жоқ тұлғалар жіберілмейді. Бөтен тұлғалар қазандыққа тек әкімшілік рұқсатымен және оның өкілінің ілесуімен жіберіледі.

Қазандарды ақаусыз жағдайда ұстау мен қауіпсіз пайдалануды қамтамасыз ететін тұлғалар ұйым бұйрығымен бекітіледі. Жауапты тұлғаны тағайындау туралы бұйрық нөмірі мен мерзімі қазан паспортына жазылады.

Қазандарды ақаусыз жағдайда ұстау мен қауіпсіз пайдалануды қамтамасыз ететін тұлғаның арнайы жылу техникалық немесе электротехникалық білім болады.

Жауапты тұлға болмаған уақытта (еңбек демалысы, іссапар, сырқаттануы) оның міндетін орындау осы Талапты білу тексеруінен өткен басқа маманға бұйрықпен жүктеледі.

Қазандарды ақаусыз жағдайда ұстау мен қауіпсіз пайдалануды қамтамасыз ететін тұлға:

- қазандарды ақаусыз жағдайда ұстауды;

- уақытылы техникалық қызмет көрсетуді, сынау және қазандарға жоспарлы алдын алу жөндеулерін және оларды техникалық куәландырылуға дайындауды жүргізуді;

- табылған ақауларды уақытылы түзетуді;

- қазанға оқытылған және аттестациядан өткен персоналдың қызмет көрсетуін;

- қызмет көрсетуші персоналдың технологиялық регламентті білуі мен білімін кезеңді тексеруді;

- қызмет көрсетуші персоналдың технологиялық регламентті орындауын қамтамасыз етеді.

- Қазандарды ақаусыз жағдайда ұстау мен қауіпсіз пайдалануға жауапты тұлға:

- қазандарды жұмыс қалпында тұрақты қарайды;

- жұмыс күндері күн сайын ауысым журналында жазбаларды тексереді және оған қол қояды;

- персоналмен біліктілікті көтеру бойынша жұмыстар жүргізеді;

- қазандарға техникалық куәландырылу жүргізеді;

- қазандар паспорты мен дайындаушының олардың монтажы мен пайдалану бойынша нұсқаулығын сақтайды;

- қазандық персоналымен аварияға қарсы жаттығулар жүргізеді;

- тексерулер мен техникалық куәландырылуға қатысады ;

- қазанды пайдалану мен жөндеу кезінде техникалық құжаттаманың дұрыс жүргізілуін тексереді;

- аттестация бойынша комиссияға және мамандар мен қызмет көрсетуші персоналдың білімін кезеңді тексеруге қатысады;

- мемлекеттік бақылау органдары берген жазбаларды уақытылы орындайды.

Қазандық жабдығына қызмет көрсету бойынша кезекшіліктегі қазандықтың жедел персоналына технологиялық регламентте көзделмеген басқа жұмыстарды орындауға рұқсат берілмейді.

Жедел персоналға жұмыс істеп тұрған қазанды тұрақты қадағалаусыз қалдыруға рұқсат берілмейді.

Қазандардың жұмысын жедел персоналдың қалыпты жұмыс жағдайын авариялық жағдайды тарату, жұмыс режимі бұзылған кезде қазанды тоқтатуды қамтамасыз ететін автоматика, дабылдама және қорғаныстың болуы кезінде тұрақты бақылаусыз пайдалануға рұқсат беріледі.
5.19 Бақылау-өлшеу аспаптарын, автоматты қорғанысты, арматураны және сынау сорғыларын тексеру
Манометрлер, сақтандырғыш клапандар, су көрсеткіш аспаптар мен қоректендіргіш сорғылар әрекетінің ақаусыздығын тексеру мынадай мерзімдерде жүргізіледі:

- жұмыс қысымы1,4 МПа (14 кгс/см²) дейін қазандар үшін – ауысымына кемінде бір рет;

- жұмыс қысымы1,4 МПа (14 кгс/см²) артық 4,0 МПа (40 кгс/см²) қоса алғанда қазандар үшін – тәулігіне кемінде бір рет.

Манометрдің ақаусыздығын тексеру манометр нұсқарын нөлге қою жолымен жүргізіледі.

Кемінде 6 айда бір рет жұмыс манометрлерін тексерілетін манометрмен бірдей шәкілі мен нақтылық сыныбы бар бақылау немесе жұмыс манометрімен тексеру жүргізіледі және нәтижелері бақылау тексеруі журналына жазылады.

Кемінде 12 айда бір рет манометрлер тексеріледі және оларға таңба немесе пломбы салынады.

Су көрсеткіш аспаптар оларды үрлеу жолымен тексеріледі. Деңгейді қашықтан (төмендетілген) көрсеткіштердің ақаусыздығы олардың көрсеткіштерін тікелей әрекеттегі деңгей көрсеткіші көрсеткіштерімен салыстырумен тексеріледі.

Сақтандырғыш клапандардың ақаусыздығы мәжбүрлі қысқа мерзімді «қопарылумен» тексеріледі.

Резервті қоректендіру сорғыларының ақаусыздығы оларды қысқа мерзімге жұмысқа қосып көру жолымен тексеріледі.

Дабылдама мен автоматты қорғаныс ақаусыздығы кестеге және ұйымның техникалық жетекшісі бекіткен техникалық регламентке сәйкес тексеріледі.

5.20 Қазанды авариялық тоқтату

Қазанды қорғаныс аппартурасы немесе персонал технологиялық регламентпен көзделген және мынадай жағдайларда тоқтатады және ажыратады:

- сақтандырғыш клапанның ақаулығы табылғанда;

- қазан корпусында қысымның рұқсат берілгеннен 10 % артуы және оның өсуінің жалғасуында;

- бу қазанында су деңгейінің рұқсат берілмейтін жоғарылауы немесе төмендеуінде;

- су көрсеткіш аспаптардың қатардан шыққанында;

- су қыздыру қазаны арқылы өтетін су шығының су шығынын бақылайтын аспаптар қатардан шыққан кезде барынша аз рұқсат берілгеннен төмен тоқтауы немесе төмендеуінде;

- қазанда бөтен шудың, соққының, дірілдің пайда болуында;

- барлық қоректік немесе айналымдық (желілік) сорғылардың әрекеттерінің тоқтауында;

- сызаттардың, дәнекерлеу тігістерінде, қазанның негізгі элементтерінде, бу өткізгіштерде, қоректік құбыр өткізгіштер мен бу су арматурасында өтулердің табылуында;

- персоналға, жабдыққа, қазанды қорғау схемасына кіретін арматураны ажырататын қашықтан басқару шынжырына қатер төндіретін өртте;

- қашықтан және автоматты басқару құрылғыларында және барлық бақылау-өлшеу аспаптарында кернеудің жоғалуында.

Қазанның авариялық тоқтау тәртібі технологиялық регламентте көрсетіледі. Қазанның мұндай тоқтау себебі ауысым журналында жазылады.
5.21 Жөндеуді ұйымдастыру

Ұйым әкімшілігі қазанды бекітілген жөндеудің жоспарлы-ескерту кестесі бойынша уақытылы жөндеуді қамтамасыз етеді. Жөндеу технологиялық регламент бойынша орындалады.

Әр қазанға қазандардың ақаусыз жағдайы мен қауіпсіз әрекетіне жауапты тұлғаның қолымен жүргізілген жөндеу жұмыстары, пайдаланылған материалдар, дәнекерлеу мен дәнекерлеушілер туралы, қазандарды тазалауға немесе жууға тоқтату туралы мәліметтер енгізілетін жөндеу журналы жүргізіледі. Жөндеу журналында қазанды тазалауға дейінгі қарау нәтижелері (қайнау қабаты қалыңдығын көрсетумен) және жөндеу кезінде анықталған барлық ақаулар көрсетіледі.

Қазандар мен құбыр өткізгіштерді қазандық шегінде жөндеу наряд-рұқсат бойынша жүргізіледі.

Құбыр өткізгіштерді ажыратумен (тартпаны, құбыр бөлігін және басқаларды алмастыру) байланысты жұмыстарды орындау құбыр өткізгіштердің ажыратылатын бөліктерін сенімді электр қосумен электр дәнекерлеу көмегімен жүргізіледі. Үзілу орнының байпасты қоршауы табылған кезде мұндай қосылыс талап етілмейді.

Оқшауланған корпусты кернеуі 1 кВ дейінгі қазан сырты (қоршауы) құлыпқа жабылады. Кілт кезекші электрмонтерде немесе басқа бөлінген тұлғада болады. Сыртын (қоршауын) ашуға тек қазанның электр қорегі көзінен ажыратылған кезінде рұқсат беріледі.

Қазандарды уақытынан бұрын куәландыру туғызатын жөндеу жұмыстары туралы мәлімет жөндеу журналына жазылады және қазан паспортына енгізіледі.

Басқа жұмыс істеп тұрған қазандармен құбыр өткізгіштер (бу өткізгіш, қоректік, дренажды, іске қосу желілері және сол секілділер) арқылы жалғасқан қазан ішінде жұмыстарды жүргізуді бастағанға дейін, қысым астында жұмыс істейтін элементтерді қарау мен жөндеу алдында, адамдардың бумен немесе сумен күю қауіптілігі болған кезде қазан барлық құбыр өткізгіштерден тұншықтырғышпен бөлінеді немесе ажыратылады; ажыратылған құбыр өткізгіштер тұншықтырғыштармен бөлінеді. Қазандарды екі бекіту органымен олардың арасында шартты өтуі 32 мм кем емес, атмосферамен тікелей қосылысы бар дренажды құрылғы болған кезде ажыратуға рұқсат беріледі. Бұл жағдайда тартпаның, ашық дренаждардың шұраларының жетектері құлыпқа олар құлыпқа жабық кезде тығыздығы босау мүмкіндігі болмайтындай жабылады. Құлыптардың кілттері егер кәсіпорында оларды сақтаудың басқа тәртібі көзделмеген болса, қазанды қауіпсіз пайдалануға жауапты тұлғада сақталады.

Қазанды ажырату үшін пайдаланылатын тұншықтырғыш қалыңдығы беріктілікке есеппен белгіленеді. Тұншықтырғыштың оның болуын анықтайтын шығыңқы (құйрығы) бөлігі болады. Төсемдерді ернемектер мен тұншықтырғыштар арасына орнату кезінде төсемдер құйрықсыз пайдаланылады.

Қазанда жөндеу жұмыстарын жүргізу кернеуді алғаннан (желіден ажыратқаннан) және жұмыс ортасы ауасын түсіргеннен кейін рұқсат беріледі.

5.22 Техникалық куәландыру

Әрбір қазан жұмысқа жіберілгенге дейін, пайдалану процесінде кезең сайын техникалық куәландырылуға және қажеттілігі болған жағдайларда – кезектен тыс куәландырылуға тартылады.

Қазанды техникалық куәландыру сыртқы және ішкі қараудан, гидравликалық сынаудан және электр бөлігін сынаудан тұрады.

Сырттай және іштей қараулар:

- алғашқы куәландырылу кезінде – қазан осы Талапқа сәйкес дайындалғаны, орнатылғаны және жабдықталғандығы және құжаттарды тіркеу кезінде қазан мен оның элементтерінің ақауы жоқтығы туралы құжаттарымен ұсынылғандығын тексеріледі;

- кезеңді және кезектен тыс куәландыру кезінде қазан ақаулығын және оның одан әрі жұмыс істеу мүмкіндігін белгілеу мақсатында жүргізіледі.

Гидравликалық сынау элементтердің беріктілігі мен қосылыстардың тығыздығын тексеру үшін жүргізіледі.

Қазанның электр бөлігін сынау электр оқшаулау жағдайын тексеру үшін жүргізіледі және осы Талаптың 7-тарауының 5-параграфында көрсетілгенге сәйкес орындалады.

Куәландыруды қазан иесі жүргізеді. Жылумен оқшауланатын қазандарды тіркелуге дейін куәландырылуға рұқсат беріледі.

Қарау уақытында бөлшектер мен жинақтау бірліктерінің өзара орналасуына рұқсаттың сақталуы, шеттерінің қиысуына және түйісетін құбыр өткізгіштер остерінің майысуына, дәнекерлеу қосылыстарының құрылымдық элементтеріне, қазан элементтерінде зауыттық таңбалаудың болуы мен оның паспорттық деректерге сәйкестігі, тасымалдау кезінде бөлшектер мен жинақтау бірліктерінде зақымдалудың болмауы тексеріледі.

Дайындаушыда ішкі қарау мен гидравликалық сыналуға тартылған және орнату орнына жинақталған түрде жеткізілген, уәкілетті органдарда тіркелмеген қазандарды орнату орнында олардың ақаусыз жағдайы мен қауіпсіз пайдаланылуына жауапты тұлға алғашқы техникалық куәландыруға тартады.

Іштей және сырттай қарауға қолжетімсіз қазан элементтерінің техникалық жағдайын тексеру дайындаушының бақылау көлемі, әдістері мен кезеңділігі көрсетілетін монтаждау мен пайдалану бойынша нұсқаулығына сәйкес жүргізіледі.

Кезеңді және уақытынан бұрын куәландыру қазандар мен олардың элементтерінің ақаусыздығын және оларды одан әрі пайдалану мүмкіндігін анықтау үшін жүргізіледі.

Уәкілетті органда тіркелген пайдаланудағы қазандарды кезеңді техникалық куәландыруды олардың ақаусыз жағдайы мен қауіпсіз пайдаланылуына жауапты тұлға жүргізеді.

Техникалық куәландыру мынадай мерзімдерде жүргізіледі:

- сыртқы және ішкі қараулар – 4 жылда бір реттен кем емес;

- гидравликалық сынау – 8 жылда бір реттен кем емес.

Қазандарды гидравликалық сынау сыртқы және ішкі қараулардың қанағаттандырарлық нәтижелері кезінде ғана жүргізіледі.

Ұйым әкімшілігі өздігінен:

- қазандарға сырттай және іштей қарау – ішкі бетті әрбір тазалағаннан немесе элементтерді жөндегеннен кейін, бірақ 12 айдан жиі емес;

- ішкі қарау – тікелей қазанды куәландыру алдында;

- жұмыс қысымымен гидравликалық сынау – корпустың ішкі бетін әрбір тазалаған немесе оны ашқан сайын, егер жөндеу сипаты мен көлемі кезектен тыс куәландыруды қажет етпесе;

- қазаның электр бөлігін сынау – осы Талаптың 7-тарауының 5-параграфының көрсеткіштеріне сәйкес жүргізіледі.

Ұйым әкімшілігі қазанды жұмыстан паспортта көрсетілген мерзімнен кешіктірмей шығарады, оны техникалық куәландырылуға дайындайды, электр бөлігіне сынау жүргізеді.

Кәсіпорынға қазанды белгіленген мерзімде куәландыру үшін мамандандырылған ұйымның өкілінің келуі мен жіберілуі мүмкін болмаған жағдайда қазан иесі кәсіпорнының әкімшілігі өзінің жауаптылығымен өзі жүргізе алады. Куәландыру үшін ұйым басшысының бұйрығымен құзыретті мамандардан комиссия тағайындалады. Қазанның жүргізілген куәландырылуының нәтижесі және келесі мерзімі қазан паспортына жазылады және комиссияның барлық мүшелері қол қояды.

Қазан мен оның элементтерін іштей және сырттай қарау кезінде болуы мүмкін сызаттарды, тесіктерді, шығыңқыларды және қабырғалардың ішкі және сыртқы беттеріндегі тоттануды, булау іздерін және дәнекерлеу қосылыстарында өтулерді анықтауға назар аударылады.

Гидравликалық сынау кезінде сынама қысым үлкендігі осы Талаптың 144-тармағына сәйкес анықталады.

Гидравликалық сынау осы Талаптың 5-тарауы 5-параграфы талаптарын сақтаумен жүргізіледі. Қазанды оған орнатылған арматурамен сынайды.

Қазанды кезектен тыс куәландыру:

- қазан 12 айдан артық пайдаланылмаған болса;

- қазан жөнделген және жаңа орында орнатылған болса;

- қазан корпусы табағының тым болмаса бөлігі ауыстырылған немесе оның, жекелеген жалғастықтарды, құбырларды және тұншықтырғыштарды қоспағанда, элементтерінің дәнекерленуі жүгізілген болса;

- қазан корпусының шығыңқылары мен майысулары жүргізілген болса;

- қазан корпусы немесе жекелеген коллекторлар ауыстырылған болса;

- мемлекеттік инспектор немесе қазанның ақаусыздығы мен қауіпсіз пайдаланылуына жауапты тұлға талаптары жүргізіледі.

Егер қазанды куәландыру кезінде оның элементтерінің беріктілігін төмендететін ақаулар табылған болса (қабырғаның жұқаруы, тоттану және сол секілділер), ақаулы элементтерді ауыстырғанға дейін қазанды бұдан әрі төмендетілген өлшемдермен (қысым мен температура) пайдалануға рұқсат беріледі. Қазанды төмендетілген параметрлер кезінде пайдалану мүмкіндігі ұйым әкімшілігі ұсынған беріктілікке есеппен расталады.

Егер қазанды куәландыру кезінде себебін анықтау қиындық туғызатын ақаулар табылған болса, куәландыруды жүргізген тұлға әкімшіліктен ақаулардың пайда болу себебі, қазанды бұдан әрі пайдалану мүмкіндігі мен шарттары туралы аттестатталған ұйымдардың өнеркәсіптік қауіпсіздік сараптамасын жүргізуді сұрайды.

Егер қазанды техникалық куәландыру кезінде оның беріктілігіне күмән туғызатын ақаулар табылған болса, мұндай қазанның жұмысы оны одан әрі пайдалану мүмкіндігі мен шарттары туралы аттестатталған ұйымның сараптамалық қорытындысын алғанға дейін тоқтатылады.

Егер қазанның куәландырылуы кезінде металл мен оның корпусының немесе басқа элементтердің механикалық сынауы жүргізілсе және көміртекті болатты сынау нәтижесінде мынадай көрсеткіштердің біреуінің болуы анықталған болса: 320 МПа (32 кгс/мм²) төмен уақытша қарсыласу, қалдық деформация кезінде ағымдылықтың шартты қатынасы 0,2 %, уақытша қарсыласуға 0,75 артық, қатысты ұзартылу 14 % төмен және үшкір кесумен үлгілерде соққылы жабысқақтық 25 Дж/см² (2,5 кгс/см/см²) кем болмаса мұндай элементті пайдалануға рұқсат берілмейді. Легірленген болаттар үшін аталған сипаттамалардың рұқсат берілетін мәндерін әр нақты жағдайда дайындаушы немесе аттестатталған ұйымның сараптамалық қорытындысы бекітеді.

Егер қазандарды куәландыру кезінде беттік сызаттар немесе тығыз еместіктер (ағу, булану іздері, тұздардың наростыры) анықталған болса, оларды балқыту жолымен түзету алдында ақаулы қосылыстардың тоттануы жоқтығына зерттеу жүргізеді. Тоттануға ұшыраған бөліктер алынып тасталады.

Қазандарды куәландыру кезінде анықталған ақаулар талдамасы кезінде ақаулардың туындауы қазанды пайдалану режимімен байланысты болса немесе бұл осы құрылымдағы қазандарға тән болса, куәландыруды жүргізген тұлға ұйымда орнатылған, бір режимде пайдаланылатын немесе осы құрылымдағы барлық қазандарға Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігінің аумақтық бөлінісін бұл туралы хабардар етіп, кезектен тыс куәландыру жүргізуді талап етеді.

Техникалық куәландыру нәтижелері, сонымен қатар электр бөліктерінің сынауларын қазан паспортына куәландыруды жүргізген тұлға жұмыстың рұқсат берілген өлшемдерін және келесі куәландыру мерзімін көрсетумен жазады.

Кезектен тыс куәландыру жүргізген кезде мұндай куәландырудың қажеттілігін туғызған себепті көрсетеді.

Егер куәландыру кезінде қосымша сынаулар мен зерттеулер жүргізілген болса, қазан паспортына үлгілерді немесе сынауға тартылған бөліктерді алу орнын, қосымша сынау жүргізу қажеттілігін туғызған себепті көрсетумен, бұл зерттеулер мен сынаулардың түрлері мен нәтижелері жазылады.

5.23 Қайтадан жөнделген қазандарды пайдалануға рұқсат

Қазанды монтаждау аяқталған соң, оған жататын негізгі және көмекші жабдықтар пайдалануға қолданыстағы санитарлық нормалар мен ережелер талаптарына сәйкес қабылданады.

Монтаждау аяқталған болып жеке сынаулардың аяқталғаны және жабдықты қабылдау актісіне жұмыс комиссиясы қол қойғаннан кейін есептеледі. Жабдықты пайдалануға қабылдағаннан кейін жобалық қуаттылықты игеру кезеңінде орындалатын жұмыстар монтаждау және іске қосу-реттеу жұмыстары кешеніне кірмейді.

Қайтадан жөнделген қазанды пайдалануға қабылдағаннан және Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігінің аумақтық бөлінісінде тіркелгеннен кейін пайдалануға рұқсатты қазан иесі ұйымының басшылығы береді.

Қазанды пайдалануға рұқсатты оның алғашқы техникалық куәландырылу нәтижелері, қызмет көрсету ұйымының пайдалану шартын және ұйымның бақылауын тексеру негізінде беріледі. Бұл ретте:

- жобамен көзделген арматураның, бақылау-өлшеу аспаптарының, қауіпсіздік аспаптары мен технологиялық қорғаныстың болуы мен ақаусыздығы;

- қоректік және айналымдық сорғылардың ақаусыздығы және осы Талапқа сәйкестігі;

- қазанның су режимінің осы Талапқа сәйкестігі;

- қазанның электр желісіне және ортақ бу өткізгішке қосылу дұрыстығы, қоректік және үрлеу желілерін қосу;

- аттестатталған қызмет көрсетуші персоналдың, білімін тексеруден өткен мамандардың болуы;

- жедел-жөндеуші персонал үшін технологиялық регламенттің, ауысымдық және жөндеу журналдарының болуы;

Қазанды пайдалануға рұқсат оның паспортына енгізіледі.

Пайдалануға берілген әр қазанда көрінетін орында, форматы 300 х 200 мм кем емес, мынадай деректері бар кестеше ілінеді:

- тіркеу нөмірі;

- рұқсат берілетін қысым;

- келесі ішкі қарау мен гидравликалық сынаудың күні, айы және жылы.

Бақылау сұрақтары
1. Электродты қазандар мен электр қазандықтарын қауіпсіз пайдалану мен құрылғысына қойылатын өнеркәсіптік қауіпсіздік талаптар.

2. Қазанар қабырғасында саңылаудың орналасуы.

3. Қазандардың құбырөткізгіштері.

4. Болат құбырлар.

5. Дайындау, монтаждау мен жөндеу.

6. Арматура, аспаптар мен қоректендіру құрылғылары.

7. Сақтандырғыш құрылғылар.

8. Манометрлер.

9. Температураны өлшеуге арналған аспаптар және басқару, бақылау.

10. Бекіту және реттегіш арматура мен қосымша құбыр өткізгіштер.

11. Қоректендіру және айналымды сорғылар.

12. Электр бөлікті қорғау және сынау, электр қауіпсіздік.

13. Қазандар мен қазандықтарды қорғау құрылғысы.

14. Электр қазандарға арналған үй-жай.

15. Жарықтандыру.

16. Қазандар мен қосымша жабдықтарды орналастыру.

17. Алаңдар мен сатылар.

18. Қазандардың сулы-химиялық режимі.

19. Бақылау, құрамы, қызмет көрсету.

20. Бақылау-өлшеу аспаптарын, автоматты қорғанысты, арматураны және сынау сорғыларын тексеру.

21. Қазанды авариялық тоқтату.

22. Жөндеуді ұйымдастыру.

23. Техникалық куәландыру.

24. Қайтадан жөнделген қазандарды пайдалануға рұқсат.

Әдебиеттер
1 Закон Республики Казахстан от 03.04.2002 N 314-II "О промышленной безопасности на опасных производственных объектах".

2 Требований устройства и безопасной эксплуатации сосудов, работающих под давлением, утвержденных Приказом Министра по ЧС РК от 29.10.08 № 189.

3 Требования промышленной безопасности при эксплуатации технологических трубопроводов (утверждены приказом Министра по чрезвычайным ситуациям Республики Казахстан от 27 июля 2009 года № 176).

4 ГОСТ 12.0.003–74 Опасные и вредные производственные факторы. Общие положения. – М., 1974. – 4 с.

5 Кукин П. П., Лапин В. Л., Пономарев Н. Л., Сердюк Н. И. Безопасность жизнедеятельности. Безопасность технологических процессов и производств (ОТ). – М. : Высшая школа, 2002. – 317 с.

6 Раздорожный А. А. Безопасность производственной деятельности: учеб. пособие. – М. : ИНФРА, 2003. – 208 с.

7 Белов С. В., Бринза В. Н., Векшин Б. С. и др. Справочник. Безопасность производственных процессов / под общ. ред. Белова С. В. – М. : Машиностроение, 1985. – 448 с.
<предыдущая страница