Чăваш чĕлхи - тăван чĕлхе
(Чăваш чĕлхи кунĕ ячĕпе хатĕрленĕ уяв сценарийĕ)
Уяв тĕллевĕ: ачасене халăх традицийĕсене упрама, тăван чĕлхене юратса вĕренме хавхалантарасси, чĕлхе илемĕпе пуянлăхне туйма, пĕлÿлĕхе ÿстерме пулăшасси.
Уяв эпиграфĕ: Тăван халăхна
Ĕмĕрне те ан ман:
Ăсра та, ăшра та
Вăл пултăр ялан.
А. Канаш
1. Ырă кун пултăр,туссем, тăвансем, ытарайми чăваш çыннисем! Паян-пысăк уяв - чăваш чĕлхи кунĕ. Чăваш чĕлхи пуян та илемлĕ, янăравлă та çепĕç, паха та асамлă. Вăл чăваш юрри пек янăравлă та кĕвĕллĕ, унпа чуна ачашлама е амантма, çĕклеме е ÿкерме, хавхалантарма пулать
2. Атте-анне чĕлхи - пирĕн тăван чĕлхе. Тăван сăмах, тăван чĕлхе - халăх чунĕ. Унăн паянхи кунĕ, малашлăхĕ. Унсăрăн халăх çук. Шкулта тăван чĕлхе –пĕрремĕш предмет.
3. Камсем эпир? Мĕнле йăхран эпир?
Мĕнле анне пире савса çуратнă?
Мĕнле атте ура çине тăратнă?
Мĕнле çĕр парнеленĕ хăйĕн çăкăрне?
4. Чăвашсемех эпир, ырă çынсем эпир.
Чăваш анне пире савса çуратнă.
Чăваш атте ура çине тăратнă.
Чăваш çĕрĕ парнеленĕ хăйĕн çăкăрне.
(В.Станьял)
5.Савăнатăп эп чăваш пулнишĕн,
Тăпăл-тăпăл тăпăлкка ташшишĕн,
Асамат кĕперĕ пек тĕрришĕн,
Атăл шывĕ пек çемçе чĕлхишĕн.
Савăнатăп эп чăваш пулнишĕн.
6. Вырăсла пĕлнишĕн вĕçсĕр савăнатăп,
Ик чĕлхе пĕлнишĕн питĕ мухтанатăп.
Вырăсла калаçăп эпĕ вырăслах,
Чăвашлах пуплесчĕ манăн чăвашлах.
(А. Николаева)
7.Çепĕççĕн, сулмаклăн,
Савăккăн, хăватлăн
Янăратăн эсĕ ман тăван чĕлхем.
Тимĕре тататăн,
Чул сăрта вататăн,
Сÿннĕ вучахра та эс чĕртен хĕлхем!
Савнă ялăмра-и,
Шавлă хулара-и
Сан сассун йыхравĕ пуçтарать пире.
(Альпăрт Канаш)
8.Чăвашра вăрман та чăвашла кашлать.
Шăпчăк та юрлать кунта, ав, чăвашла.
Сассăм пин чĕлхеллĕ халăх хушшинче
Янăрать сăпайлăн, уççăн, чăвашла.
(Л. Мартьянова)
9.Кам тăван чĕлхене юратмасть,
Вăл тăван амăшне юратмасть.
Кам тăван амăшне юратмасть,
Вăл тăван халăхне юратмасть.
Кам тăван халăхне юратмасть,
Вăл тăван çĕр-шывне юратмасть.
(П. Эйзин)
10.Эп - чăваш ачи, саватăп
Чĕвĕл-чĕвĕл чĕлхене.
Юратап сăвва-юрра та,
Купăса та кĕслене.
Юрататăп вуламашкăн
Чăвашла та вырăсла.
Ик чĕлхе вăл - ик ăс маншăн,
Эп пуласшăн ик ăслах!
(Петĕр Хусанкай)
11.Шухăшла çакна, ăсла:
Лайăх вĕрен вырăсла!
Аннÿ панă чĕлхерен
Ан вăтан эс ÿлĕмрен!
Унсăрăн ятна яран,
Çамкуна та çаптаран.
(Стихван Шавли)
1 –мĕш ертсе пыракан: Пурнăçра – пĕр анне .Тăван чĕлхе те пĕрре. Анна упрасси –пирĕн тивĕç. Иван Яковлевич Яковлев пуласлăх çыннисене тăван чĕлхене тăван чĕлхене упрама пиллесе хăварнă. Çапла çеç чăваш чĕлхи ыттисенчен кая пулмĕ тенĕ вăл . « Чĕлхе чечекленесси пĕтĕмпех сиртен килет»,- ак мĕнле пархатарлă шухăшĕ вĕрентекенĕмĕрĕн.
2. Ман çĕр-шыв - çĕр пин юрă çĕр-шывĕ,
Калаçать вăл çĕр пин сăмахпа.
Ун çĕр пин тĕррине эс куç хывăн
Чи телейлĕ, таса туйăмпа
(В. Шемекеев)
3.Туссем калаçнă чух, тăван чĕлхемĕм,
Шур акăш тĕкĕ евĕр эс çемçе.
Санпа ман халăх чунĕ те илемлĕ
Çÿрет çÿлте те çĕр çинче вĕçсе.
(Яков Ухсай )
4.Ытарайми тăван чĕлхемĕр,
Сана манмастпăр ĕмĕрне.
Çухатас çук атте-аннемĕр
Пире пилленĕ парнене.
(Ваçлей Давыдов - Анатри )
5.Тăван чĕлхе пурри савăнтарать,
Çуралнă вырăна астутарать.
Хăв халăхна хисеп тума хушать,
Çĕр-шывшăн тăрăшма вăй-хал парать.
(Александр Савельев-Сас )
6.Тăван çырулăх ашшĕне –
Яковлева асра тытатпăр.
Чăвашлăхшăн чун ăшшине
Хĕлхем чĕртсе, çутса хăварнă.
Саспаллипе çырулăха
Пире ыр пил парса хăварнă
Малашлăха,малаллăха
Телейлĕ пурнăç халалланă.
Вăл уçнă Чĕмпĕрти шкулта
Чăваш çынни ăс мулĕ пухнă.
Вăл акнă вăрлăх пит шÿлтра,-
Ăсчахĕсем çĕршерĕн тухнă.
Ивановпа Шупуççынни ,
Тайăр Тимки те Федор Павлов…
Вĕсем çунатланса çырни
Халь сумлă та мăнаçлă палăк.
(Вячеслав Круглов)
7.Чăвашăмсем! Сире телей сунатăп,
Ан сивĕнĕр тăван чĕлхемĕртен.
Мансан – чĕлхесĕр янавар пулатпăр.
Чĕлхе пулсан –пĕтместпĕр ĕмĕрте!..
( Раиса Сарпи )
8.Чăвашра вăрман та чăвашла кашлать,
Шăпчăк та юрлать кунта, ав, чăвашла,
Пин чĕлхеллĕ халăх хушшинче
Калаçса çÿретĕп эпĕ – чăвашла.
( Любовь Мартьянова)
9.Иксĕлми çăл куç шарлакĕн
Шăнкăртат, тăван чĕлхем.
Хурланса пĕр çын шарламĕ,
Чĕлхемрен тухать хĕлхем.
(Вячеслав Круглов )
10. Мухтанам чăваш пулнишĕн,
Чăвашах пулса юлнишĕн,
Çепĕç-çепĕç уç сассишĕн,
Акăш-макăш пур юрришĕн…
(Вячеслав Круглов )
11.Тăван сăмах - ахах-мерчен
Çемçе, ĕлккен тата чечен.
Таса çăл шывĕ пек сипетлĕ,
Ĕçсе тăранайми пехетлĕ.
Тăван сăмах – уяр çу кунĕ
Йăлтăртатан хĕвел тĕрри.
Унра пурнать чăвашăн чунĕ
Пĕр ывăнмасăр , çав тери.
Пин саслă, çутă тĕнчере
Чăваш сăмахĕн ялтăравĕ
Çунса тăратăн ĕнчĕлле,
Сана тивме кун-çул пăтравĕ.
Чăваш юрри-сăвви, тĕрри…
Илтет, пĕлет тĕнче хĕрри.
Иккĕленместĕп: тăван халăх
Мăнаçлă, аслă, чыслă, халлă.
Эс – çутă ĕмĕрсемпе тан,
Сипет илетĕн Атăлтан.
Чи авалхи чĕлхен ят-сумĕ
Нихçан та, ĕмĕрне те хухмĕ.
( Вячеслав Круглов )
Паян, апрелĕн 25-мĕшĕнче, пĕтĕм Чăваш çĕршывĕ чăваш чĕлхи кунне уявлать. Эпир 1993-мĕш çултан пуçласа кашни çул Чăваш наци кунне уявлатпăр.Ăна ахальтен мар ака уйăхĕн 25-мĕшĕнче ирттерме палăртнă. Çак кун чăваш çырулăхне йĕркелекенĕ И. Я. Яковлев çуралнă. Уява хамăр республикăра кăна мар, аякра пурăнакан чăвашсем те чысласа хатĕрленеççĕ. Мĕнле савăнмăн –ха çакăншăн.
( Вĕрентекен И. Я. Яковлев çинчен каласа парать. )
Вĕренекенсем И. Я. Яковлев çырнă халала вулаççĕ.
1. Сăвă « Тымарĕ- чĕлхе». Вулаканĕ- Светопольская Рина.
Тымарĕ- чĕлхе
Атте- аннене сутас марччĕ,
Вĕсен туррине астуса,
Юрласчĕ, ташласчĕ, савнасчĕ,
Чăваш купăсне каласа.
Атте- аннесем те йăшаççĕ,
Виç ĕмĕр паман пурăнма.
Каяççĕ,анчах тăрăшаççĕ
Йăлтах çĕр çине хăварма
Мĕн пĕлнĕ, мĕн тунă- пуçтарнă
Çилпе салатман пурнăçне.
Вăй çитнĕ таран йăлт пултарнă,
Упранă чăваш тымарне.
Тымарĕ- чĕлхе вăл. Чĕлхешĕн
Инкек те, синкек те куран.
Чăвашăн чĕлхийĕнче чĕрешĕн
Тÿрккес те сăпайсăр пулман.
Çакна ăнланса пуль кĕлтунă
Тухса каяс умĕн çула.
Чĕлхеллĕ этемĕн- йăх юлнă,
Ламран лама куçнă йăла.
( Виталий Шемекеев )
2. Тÿсейместĕп –юрлап та ярап
Тус-тăван куç тулли пулнăран,
Тÿсейместĕп- юрлап та ярап
Çав сăмах чĕререн тухнăран…
« Тăван çĕр- шыв» юрă. Ушкăн юрлать.
3.Çĕмĕрт çеçки çурăлсан
Килет вăрман илемĕ.
Яшсем вăййă тухсассăн
Килет ял-йыш илемĕ.
«Улах юрри». 6-мĕш класра вĕренекенсем юрлаççĕ.
4.Çеçпĕл Мишши çырнă «Чăваш чĕлхи» сăвă. Смирнова Оксана вулать.
5. «Сĕмсĕркке» сценка. 4-мĕш класра вĕренекенсем выляççĕ.
6. Пирĕн енче, ай, кам маттур?
Ĕçчен яшсем, ай, пит маттур?
Пирĕн енче , ай, кам чипе?
Ĕçчен хĕрсем, ай, пит чипер.
«Пилеш кайăксем» юрă. Юрлаканĕсем - Никитина Галина, Козлова Ирина.
7.Атьăр ташша пуçлар-и те
Атьăр ташша пуçлар-и?
Ура тапса ташлар-и те,
Ура тапсаташлар-и?
( 6-мĕш класра вĕренекенсем « Чăваш ташши» ташлаççĕ).
8.Тăван сăмах çути,
Ай,мĕн çути?
Уйăхсăр тĕттĕм каç.
Малта
Йăлтăртатать пĕр çăлтăр
Тăван сăмах çути-
Савăн çути.
«Тăван сăмах» сăвă. 11-мĕш класра вĕренекен Курчина Татьяна вулать.
9. «Каçарĕç-ши?» сценка. 10-мĕш класра вĕренекенсем выляççĕ.
10.Елчĕк енĕ ĕлĕкрен илемлĕ
Чăн тÿперен илĕртет хĕвелĕ.
Пăла шывĕн хумĕсем
Кĕвĕлеççĕ юрăсем.
11.Ĕмĕрлĕхе упрар чĕлхемĕре. Çÿлтен-çÿле çĕклер ăна.
Вĕçĕ. 2007 –мĕш çул.