Ф КГМА 1-8-21/02

МУ «Организация методической

работы в соответствии с ГОСО 2006

года» от 04.07.2007 г

ҚАРАҒАНДЫ МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНА АКАДЕМИЯСЫ

Ортопедиялық стоматология курсы

ДӘРІС

Тақырыбы: „Тіс протездерін дайындау кезеңдеріндеқолданылатын басқа да көмекші жадиғаттар“

TPDT 2232 «Тіс протезін дайындау технологиясы» пәні
Мамандық 051302 «Стоматология»
Курс: 2 (3 семестр)
Уақыты (ұзақтығы) 1 сағат

Қарағанды 2008

Курс отырыснда талқыланып бекітілді

Хаттама № __10___«__01_»____04________2008ж.

Ортопедиялық стоматология курсына жауапты м.ғ.к. _______ А.М.Ахметжан
Тақырыбы: Тіс протездерін дайындау кезеңдерінде қолданылатын басқа көмекші материалдар.
Мақсаты: Тез балқығыш металлмен көмекші материал ретінде студенттерді таныстыру.

Дәріс жоспары:

1. 
   Тез балқығыш металлдар, құрамы, қасиеті, қолданулары.
   
2. 
   Қышқылдар, ағартқыштар. Тағайындалуы құрамы, қасиеті, қолданулары
   
3. 
   Флюстер: қасиеттері және қолданулары
   
4. 
   Айырғыш материалдар, қолданулары.
   

Металдар және металл құймалары

Тот баспайтын болаттар

Хром-кобальт құймасы

Бағалы металдар және олардың құймасы

Ортопедиялық стоматологияда протездерді дайындау үшін әр түрлі металл құймалары қолданылады. Металдар таза күйінде қолданылмайды, өйткені олардың қасиеттері негізгі материалдарға қойылатын талаптарға сай емес. Ортопедиялық стоматологияда қолданылатын барлық металдар көп компанентті құймалар болып табылады.

Металдардың химиялық қасиеттері құрамындағы атоммен әлсіз байланысқан қозғалғыш электрондардың санына байланысты.

Металдардың құрылысы. Металдар қатты күйінде анық байқалатын кристалдық құрылыста болады. Металдың бет қабатын мұқият жалтыратып содан соң белсенді химиялық заттармен улай отырып микроскоппен қарағанда оның құрылысының кристалды екенің көруге болады. Кристалды дененің негізгі ерекшеліктері атомдардың молекулалардың немесе иондардың кеңістікте белгілі бір орында орналасуы болып табылады.

Металдардың көпшілігіне тән кристалдық тордың үш түрі бар:

кубтық қабырғаларынан орталықтандырылған , бұдан кристалдық тор темірде 910-1390º С температура аралығында алюминийде, алтында, мыста, қорғасында болады.

Кубтық көлемді – орталық таңдырылған, бұндай кристалдық тор темірде 910 ºС төмен болғанда және 1390ºжоғары болғанда хромда, ванадида болады

Гексагональды бұндай кристалдық тор мырышта, магнийде, кадмийде болады. Кристалдық тордың байдамдарында оң зарядталған иондар орналасады.

Атомдардың валентілігін анықтайтын электрондар кристалдық торда бос қозғалыста болып, электрондық газдар түзеді. Олардың белсенділігінен металдың электр және жылу өткізілетін қасиеті өзгеріп отырады.

Кристалдық құрылыстың кемшіліктерінің бірі - атомдар арасындағы қуыстардың болуы, басқаша «вакансия». Торлардың бұл кемістіктері құймалардың балқу кезінде бір-біріне енуі үшін өте маңызды және термиялық өндеуге байланысты. Кристалдық құрылыстың екінші бір кемшілігі дислокация деп аталады. Бұл жағдайда кристалдардың шоғырлануына байланысты жартылай жазықтық түзіп, бір сызықтың бойына орналасқан кемістікке әкеліп соғады басқаша айтқанда жиектік дислокация. Бұл дислокация түзу болуы болмаса бұралып спираль тәрізді болуы да мүмкін. Соңғысы “бұрандалы дислокация“ деп аталады.

Құймалардың кристалдық құрылысы: Құймалар сұйық күйден қатты күйге көшкен кезде кристалдық тор түзеді. Осы қату кезінде құйма құрамындағы компоненттерінен бір-бірімен әрекеттесуін негізгі үш түрге бөледі механикалық қосылыс, қатты ерітінді және химиялық қосылыс.

Механикалық қосылыс. Құйманың бұл түріне бір-бірінде ерімейтін металл қосылыстарын жатқызады. Бұндай қосылыс ретінде, мысалы қорғасын, висмут және кадмий қосылыстарын жатқызуға болады. Құйманың әрбір компоненті өзіне тән кристалдық торын сақтайды және қасиеттері негізінен құрамдық бөліктерінің қатынастарына байланысты. Компоненттерінің өзара әлсіз байланысы бұл құймаларды тез балқығыш жасағанымен қолдану үшін олардың беріктігі жеткілікті.

Қатты ерітінді. Бұл топқа жататын құймалардың элементтері өзара сұйық күйде де қатты күйде де бір бірінде ерігіштік көрсетеді. Қатты ерітінді деп негізгі еріткіштің металл торларына еріген заттың атомдары кірген біркелкі кристалдардын тұратын денені айтамыз. Рентгеналогиялық тексерулердің нәтижесі қатты ерітіндінің бір ғана торы болатындығын анықтап отыр. Қатты ерітіндіде бір заттың атомы екінші бір заттың кристалдық торындағы атомдардың орнын басуы мүмкін, ал атом аралық кеңістіктерде металл емес заттар орналасады. Осы қосылыстарға мысал ретінде ортопедиялық стоматолгияда кеңінен қолданылып жүрген хром – никель, хром – кобальт құймаларын жатқызуға болады.

Метал коррозиясы Коррозия деп металдардың сыртқы ортамен химиялық және электрохимиялық әрекеттесулерінің нәтижесінде болатын бұзылуын айтамыз.

Коррозиялар біркелкі, жергілікті және интеркристаллитті болып бөлінеді.

Біркелкі коррозия басқа коррозияларға қарағанда қауіпсіздеу. Бұйымның қалыңдығы жергілікті болғанда оның механикалық қаттылығы шамалы ғана өзгереді. Өйткені коррозияға ұшыраған бөлігін тазартатын болса, онда ұйыиның беткі қабаты бұдыр лайып тұрады.

Жергілікті коррозия металдардың кейбір бөліктерін қамтиды және оюды дақ немесе нүкте сияқты әр түрлі тереңдіктегі бүліністер ретінде көруге болады.

Интеркристалиттік коррозия металдық кристалдарының арасындағы болған бұзылыс.

Тот баспайтын болат.

Негізгі 2 топқа бөлуге болады: хромды және хромникельді. Құрамындағы никель болаттың жұмсақтығын артырып, кристалиттік құрылысын майда түйірлі жасап, оны қысыммен өңдеуді жеңілдетеді. Құйманың қаттылығын арттыру үшін оның құрамындағы көміртегіні көбейтеді, бірақ құрамындағы көміртегінің көбеюі коррозияның болуына әкеп соғады.

Тот баспайтын болаттын механикалық қасиеттері оны суық күйінде соққылап өңдеген кезде күрт төмендейді. Болаттың магниттік қасиеті болмайды, бірақ оны суық күнінде өндеген кезінде аздап магниттелінеді және қатаяды. Соққылап суық күнінде өндеген кезде қатты, ерітінді бөлініп хром карбидің түзеді. Оны жұмсарту үщін 1100°С-дейін қыздырып, тез суға салып шынықтырады. Қыздыру ұзақтығы 6-8 минтут. Жайлап суыту болаттын қаттылығын төмендетудің орнына, онда керісінше хром карбиді түзілуіне байланысты жоғарылатады да кристаллит аралық коррозия пайда болатын жағдай жасалынады.

Қыздырып өңдеу. Тот баспайтын болаттын, механикалық және химиялық қасиеттерін жақсарту үщін қыздырып өңдеу қолданылады. Болатты қыздырып өңдеудің мәні металды ұстап тұрып және соңына жайлап немесе тез сутуынады. Шынықтыру деген термин болаттың, қаттылығын жоғарлату деген емес, ол 1100°С-1200°С тудырылған затты тез суытып тұрақты аустиниттік құрлым алу.

Егер болатты қайтадан қыздырып болсақ, оның құрылысындағы өзгерістер кері бағытта сол тәртіппен өзгереді. Бұл металдық 2 рет кристалданды деп аталды. Тот баспайтын болаттын аустениттік құрылысы ең тиімді болғандықтан, оны сол қалпында сақтап кою керек. Ол үшін тот баспайтын болатты 1100°С-1200°С қыздырып тез суға сала қою қажет. Бұл жағдайда кристалдық құрылысы бұзылмастан аустениттік құрылысы сақталады.

Хром - колбальт құймасы.

Салмағы жағынан 85% кобальт хром және никельден тұрады. ХКҚ қасиетің молибден никель, темір, ваннадий, кремний, магний, мыс берилий қосып жақсартуға болады. Құйманың тұрақтылығы оның құрамындағы хромның көптілігіне байланысты, ол металл бетінде әрекетке түспейтін қабат түзеді. Кобальт құймаға жоғары температурада қаттылық береді. Металл құрылысының ұсақ кристалды болуы және байланыстарының бекімділігі оның құрамына кіретін молибденге байланысты. Құймада көміртегі мөлшері өте аз. Металдың қасиетін сақтау үшін көміртегінің бір тұрақты саны қажет. Карбит түзгіш зат ретінде вольфрам қосады. Мырыш, кремний және темір қоспаның құйылғыштығын арттырады.

ХКҚ балқу температурана байланысты 2-ге бөлінеді

1. Балқу температурасы 1316°С-ге дейінгі

2. Балқу температурасы 1316°С жоғары

ХКҚ сүйек ткандеріне енгізіп тіс протездеріне тірек ретінде қолданады. Себебі оның коррозияға тұрақтылығы жоғары және аустостотикалық қасиеті жоқ ХҚҚ көлемі күйғаннан кейін 1,8-2 % дейін кішірейеді. Алынған заттың құрылысы ұсақ түйіршікті болу үшін балқу температурасына жақын температурада құю керек.

Әдебиеттер:

1. 
   Гаврилов Е.И., Щербаков А.С. «Ортопедическая стоматология»;
   
2. 
   Демнер Л.М. «Зубопротезная техника»;
   
3. 
   Гаврилов Е.И., Альшиц И.М. «Ортопедическая стоматология»;
   
4. 
   Копейкин В.Н. «Руководство по ортопедической стоматологии»
   

Қорытынды сұрақтар:

1. 
   Тіс протездеу зертханасы қандай бөлімдерден тұрады?
   
2. 
   Тіс техникалық зертханадағы материалдар мен қондырғылар.
   
3. 
   Тіс технигінің құрал-жабдықтары.
   
4. 
   Тіс техникалық зертханадағы жмыс істеу кезіндегі қаәіпсіздік техникасы.