Перейти на главную страницу
ШИГЫРЬЛӘР ҺӘМ
ПОЭМАЛАР
ҖИДЕНЧЕ ТОМ
Яхин Ф.З.
Шигырьләр һәм поэмалар: Җиде томда.— Җиденче том. — Казан: Моя электронная книга, 2009. — 567 б.
Бу томга шагыйрьнең соңгы елларда язган шигъри әсәрләре тупланып бирелде.
© Яхин Ф.З.
«ЯҢАДАН КАЙТУ» дәфтәреннән
СӘЛАМ, ӘЛЕ, СӘЛАМ!
Чакрымнармы ерак аралык?
Безнең ераклыкны һаман да шул
Кулны кашка куеп карарлык.
Соңгы еллар йөрәк хәлләре,
Сәбәбе бар: хисләр шулай туза,
Кибә барып күз яшь күлләре.
Булгалады уйлар күңелдә,
Күп ноктага барып терәлгәндә
Аяк басылгандыр эзеңә.
Адашмыйча һәм ул йөрүдә,
Бүлмәләргә ут элгәнсең, өем
Чаттан борылуга күренә!
ЧИТТӘ ҮТӘСЕ ГОМЕР
Аердың, ала китеп,
Шул юлда барышларымда
Бәхетле тиңең итеп.
Ә безнең — китеп барыш,
Калдылар менәлмәс таулар
Буйларда карыш-карыш.
Егәрең кайнап торса,
Юлларда җилләр өлгердер,
Сәламлек серең барса.
Аерым китеп бардык,
Ефәктәй, җептәй чагымнан
Кушланып оя кордык.
ШИГЪРИЯТ КОЛЛЫГЫНА КАЙТУ
Онытылган соңгы яфрагыдай
Көздән кышка кергән урманның —
Мин ялгызым калдым,
Күгемдә — ай,
Салып ташлады да күлмәген,
Түрләремдә йөрде,
Җан йөгерде —
Тәнем буйлап утлы йөрәгем.
Дөньям — таяндырмый,
“Ходам!”— дидем,
Догам үтмәде...
Минем кадәр кол да бәхет тапмый
Кала икән —
Ни хәл итмәле?
09.06.04.
ХАКЛЫКНЫ ТИКШЕРҮ
Сөйли калса телләр
Минем хакта,
Һәм белегез, хикмәт миндә түгел,
Үзегездә хикмәт,
Миндә — хата!
Сөйли калса телләр
Минем хакта,
Сез белегез, хикмәт — үзегездә!..
Миндәгесе түгел,
Миндә — хата!
ИДЕЛДӘЙ САГЫШЛАРЫМ БАР
Җан кылы бу, сагыш кылы җанның —
Зеңләп куйды артык тартылудан,
Бүген-кичә юклык һәм барлыгым
Башын чөйде дөнья тарлыгыннан.
Пар аккошлар йөзгән өсләрендә,
Һәр көн анда кояш кунак иде,
Ай һәм йолдыз тулы кичләре дә.
Үскән дәртле хезмәт басулары,
Мин кайнадым домна мичләр дулап,
Белсәң иде ташып ярсуларны!
Гомеремнең хәтер кулы уйнап,
Кәрван-кәрван күз яшьләре китте
Идел дигән дәрья сулар буйлап.
БАЛА ДОГАСЫ
Чәчәкләрне сөя һәр көндә,
Без дә, әнкәй, синең назларыңны
Җыеп үстек иркә күңелгә.
Әниебез, синең тормышың,
Яшәү яме, әнкәй, безгә синнән,
Бирмә, берүк, дөнья, сагышың!
Һәркемгә дә куя ул җаен,
Мең тапкыр да аздыр,
Рәхмәт яусын,
Әниебез, сиңа һәрдаим!
10.06.04.
ЮКСЫНУДА
Ил эчендә гарип күңел,
Яңгыры зар сугарды,
Сугарды —
Юл бозылды...
Әллә яшәү,
Әллә үлем,
Хәтерләрем югалды,
Күңелем юалмады.
Күзең нуры киткәнче?..
Җанның уты бетәсе,
Бетәсе —
ТУЙЛАР ЭЧЕНДӘ
Илдә хөрмәт киң булды,
Таралып китүдән күңел
Зар калган чак күп булды...
Уйсыз чаклар шул булыр,
Түгелеп китте күңел.
КОТКЫЛАНУ
Якты көн кояш нурын,
Ачылырга тиеш иде
Хәтерем,
Юк идеме мин фәкыйрьгә,
Көйләнеп китеп кәеф,
Ник бастың кабат җилкәмә
Күтәрә алмас хәвеф?
29.06.04.
ИДЕЛ ЯРЫНДА
Ымсытты, мең халәтем
Бөтендә иде, өметне
Өйде көн, ничек ятим
Булыйм ди, минем илләрне
Айкап та югалмаган
Хисләрем зарлы сүзләрне
Оныткан...
Ут йөрәкне
Ачам да Идел ярыннан,
Маягы булып, еллар
Агышын тойган сыман,
Юлларны адашмасыннар
Дигәндәй басып торам.
Гомерем кичкән калам,
Нигәдер кайнар кочакта
Еламсык бала сыман...
Ерактан карап торам.
СЫЗЛАНУЛЫ КӨРӘШ
Җиләкләре һәм дә чәчәге
Гел үзенә җәлеп итә торды,
Тигез иде намус үлчәме.
Җиле дә бар, хәтта бураны,
Намуска да икән мәкер баса,
Булмагандай булып булганы.
Кыш озыны кисә бәгырьне,
Гүя яңартачак хәтерләрне,
Намусым да басып мәкерне.
ГАЗАП ТӨЕНЕ ЧИШЕЛЕШ
Югалды бу хәтер ничә кабат,
Эзләп табылмаган бәхетнең дә
Иңнәремә куйган чагы канат.
Батып барам еллар ерагына,
Якты көнем, күлмәк булып тегел,
Кирәк чагың тормыш ярагына.
Бөкеремне кабер төзәтәчәк,
Бәхет алыр канатына мине,
Күлмәк булып көнем тегеләчәк.
ЯШӘЛМӘГӘН СЫМАН
Ваклана да кинәт йөрәк әрни...
Бу бәлаләр килә, димен, кайдан?
Гүя мине бер иләмсез каргый.
Өйгә керәм — шыксыз диварлары,
Җанын куяр урын эзләп йөргән
Пәри кебек булам, убырлары.
Җаны шаша, тәннән качар сыман,
Юктан гына гүя мин яралган,
Бардан кабат юкка чыгарылган.
КАЗАН КАЙНАРЛЫГЫ
Урамнарың мең тарайды, Казан,
Иркенәйде йөгрек машиналар,
Безнең дөнья күккә кулын сузган,
Ә аңарның әллә милке тузган?
Кебек таралган да уңга-сулга...
Суык җилдән нәрсә өмет итмәк?
Чүкеч алып, улмы кыршау суга?
Кигәвенле печән аланнары,
Инде хәзер көзнең килүләре,
Тиз таралды җиләк базарлары.
Юл чыгарга форсат күзли ирләр,
Казан кайный, машиналар, безләп,
Сыешалмый йөгреп йөриләр.
ЯРАЛЫ ҖАННАР
Сагынганым оныткандыр кебек,
Яраттыра белгән ярлар идек,
Мин тауларны кисеп чыккан чакта
Сезләр инде алышкансыз йөзек.
Була иде, диңгез тугылатып...
Нинди төшү ди ул казаларга —
Җылы түшәкләрдә иркен ятып?
Кавышырга тиеш ярлар идек,
Күз уңыма шәүләң белән кагыл,
Бу җаннарны яшьли яраладык.
Хәтфә үләнендә тәгәрәшеп
Үсә идек, дөнья борчуына
Исләр китми генә шау-гөрләшеп.
Буй җиткәнбез, терәк баганасы
Итеп карый әткәй,
Ник оялган
Күрше кызы — баллар балланасы!
Илгә кирәк, илгә...
Сыгып алды
Тамырлардан дәртле гайрәт-көчне,
Җыелды көн, өмет сүнә барды,
Юрган сыра төнем үрмәкүче.
26.08.04.
КАНАТ ИДЕМ, ЮКСА
Ялганган да чаклар булгандыр...
Юган керләреңә үсте канат,
Искән җилләр кат-кат уралыр.
Мең яшькәчә яшәр булсам да,
Хәтеремә яфрак коя күңел...
Барлыгым да инде юк санда.
Ялганасы җөйләр калмады,
Гомер буе сиңа идем канат,
Тик күтәреп оча алмады.
КӨН КАЙНАРЫНА АШКЫНУ
Авыруыма дәва юк икән...
Соңгы өмет — илкәемә кайтыйм,
Адәмнәргә хыял — ак җилкән.
Таулар кичәм, олы суларны,
Ашкыныплар куып килә үлем,
Аркылыга кисеп юлларны.
Каеннарым башын игәндер...
Көн яктырды,
Тәндә гайрәт кайный,
Яшиселәр алда икәндер!
01.09.04.
НИГӘ ШУЛАЙ?
Өзелепләр төште гүяки,
Кичәм-бүген томаннарга кереп
Югалдылар,
Көннең өрәге
Яфрак изеп үтте көлеп-көлеп,
Кадеремне елак күземә
Тамчы итеп элеп, баш идереп,
Кара буяп якты йөземә.
Һичкемнең бу сихере дә түгел,
Күз тидерер гамәл, күркем юк,
Минем гомер мең еллардан килер
Һәм дә бүген өзелеп калыр күк.
Тыныч кына якты дөньяның
Кичкә авыша барган көннәренә,
Төннәренә кереп тормамын.
Яхшысы да булган, яманы,
Сиздермәдем үзәк өзелгәнен,
Мәхәббәттә йөрәк янганны.
Туфрак җиңеллеген теләрсез,
Ирешмичә калган булса догам,
Бу дөньяга ничек түзәрсез?
ГАФУ, ХОДАМ, ГАФУ...
Төбенәчә, әллә гомерем
Эссе дала хезмәтендә торган,
Әллә утта булган йөрәгем.
Дәрья төпләренә төшсәм дә,
Мохитләрнең тамчысы да калмас,
Нинди янудыр бу, белсәм лә!
Тагын анда көтсә җәһәннәм?
Кырык тапкыр булдым инде күмер,
Кайчан җәннәт күрер бу бәндәң?
ЮКТЫР ИНДЕ
Сабырымны сындырырлык итеп
Сыга калсаң, дөнья, җилкәләрне,
Чөеп кенә ташлар, намус җитеп,
Кеше сиңа һаман үпкәләде.
Сан артыгы бары саташудан,
Изелеп кенә төштем, гүя камыр,
Азмы бәйрәм бездә баш ашудан.
Хәерләргә калгач, юктыр инде,
Сабырлыгын сындырырлык иргә
Әверелдем, түргә җанаш иңде.
ЕГЕТЛЕК
Алмадыммы кулларыма бу дөньяның малларын,
Җикмәдемме елгыр атлар, тотмадыммы юлларын?
Кемнәр миңа тиң булам дип куймадылар иңнәрен?
Азмы миңа түшәк итеп салмадылар буйларын?
Күпмеләргә насыйп булды күрү бәхет туйларын?
Нәфсе дигән шайтаныма бер бирмәдем кулларым.
Тормыш дигән киң мохитне мең тарафтан иңләдем.
ТОРМЫШ СЕРЕ
Кемдер булуыңда хикмәте,
Ике дүртең һаман шул ук сигез,
Агармый һәм кара икмәге.
Хәтта чабаталы егетләр...
Бу тормышта кемнәр кайчан уңган?
Уңганы да уңган кебекләр!
Мин барлыкта икән, юклыгы
Йөрәкләрдә күптән кара күмер,
Үлеме дә тормыш шуклыгы.
Йөрәкләре утка әүрелде,
Мин коесы идем шул гәүһәрнең,
Мең сусаган куллар үрелде.
Азмы кабатланды яңадан?
Гәүһәр сата күпләр ясалмалы,
Мал казанып шундый ялганнан.
Иртәгә дә дәвам итәчәк,
Коелардан кемнәр җәүһәр җыя,
Йолдызларны күккә тезәчәк.
Ике тиен көнем калмады,
Безгә бәхет авып килә иде,
Күтәрерлек йөрәк булмады.
КЕМЛЕКЛӘРЕМ
Бу дәрт сүнмәс, элек тезгененә
Басып тору үзе газап иде,
Хәзер аның хәтта кешнәвенә
Ачылып китә зәгыйфь йөрәк түре.
Кайнатуың иде яшәешем,
Инде еллар әрсез кулдан китеп,
Салкын төндә калып бөршәешем.
Кайнары да
Сүнә икән кызган күмерләрнең,
Чүкеч булып язмыш кыйнавына
Күрә хасил, адәм, кемлекләрең!
24.09.04.
ӨМЕТНЕ КИСҮЧЕЛӘРНЕ ШАЙТАН, ДИЛӘР
Хак сүзнең дә халыкта хакы китте,
Хәтта кәттә, танылган шагыйрьләрнең
Китабыннан күпләрнең гайрәт чикте!”
Бакыр тутыкса да, алтында йокмас,
Миндә шигырь мең янып бер сүнмәде,
Хәтта зәмһәрир кыш аны суытмас.
Шактый булды инде тутыгучылар,
Нәүбәтемне көтәм, ашыкмыйм бер дә,
Шигырьләрем чыгар, чыгар әле, чыгар!
ЯШӘҮ МӘГЪНӘСЕНДӘ
Тормыш казанының кайнарлыгы
Йөрәк дәртен бер дә суытмый,
Калдырмыйча акыл айнырлыгы,
Һаман алгы көнгә куәтли.
Иңгә алдык, гасыр йөге дә
Сыгылдырып инде төшерәлми,
Яшәү дәрте канда йөгерә.
Халык өчен, илем хакына!
Шулай яшәү дөрес икәнен бел,
Тормышыңа аяк басканда.
Ә нигәдер күңел кыенсына,
Бу дөньяның гади барышына
Бәйрәмнәре килә дә кысыла...
Булмады да быел яфрак туе,
Кемлекләрне сынаргамы безнең
Иртәрәктер суытырга уе.
Куырылып бөрши бөтен тараф,
Бәйрәм арты бәйрәмнәре калмый,
Уен итәм гадәтенә карап.
ГОМЕРЛӘРЕМ ҮТТЕ ИНДЕ
Яшәешнең ерак юлчысы
Кебек арып хәлсез утырганда
Тиеп үтте чыбыркысы очы —
Язмышымның!
Ни хәл идең анда,
Сөекле яр, әллә хәтерең
Яңарды да, ачылып китеп яра,
Мең өметең сызгандымы җиңен?
Ябыныплар томан юрганын,
Күңел тугаенда өянкеләр
Сагышынмы кочып йоклармын?
ХӘЛ ГАДӘТЕ
Егетләрдән мыштым гына көлеп
Йөргән чакта без дә гашыйк булган,
Без дә янган кара көлгә килеп.
Ничек шулай булдыралар, диеп,
Яреп йөреп күпме бина салдык,
Инде хәзер үзем оста егет.
Ул картлардан, дөнья, ни хикмәтең?
Әллә, көлке, куа китерәсең
Картлыгыма таба бу тинтәгең?
Үтеп киткән безнең замана,
Кануны шул, бездән соң да калган
Заманалар шулай казана.
Кемгә ничек бит ул яшәеш,
Озата калган ак каен да көтмәс,
Каршы алган имән картаймыш.
Бу югалу инде соңгысы...
Минем күптән туй атлары җиккән,
Кулың гына барып сорыйсы!
Иртәләрдән кичкә җәелеп,
Тәрәзәдән карап сулык-сулык
Елый бирде, тәмам бөгелеп.
Алдамадың хәтта асылың —
Энҗе-мәрҗән белән, бу тарлыгың
Белән тагын нигә ачылдың?
Тиенем дә сумга торырлык,
Купшыланып килә белсә иде
Бәндәләргә дөнья түр булып!
Монысын да хәтерем
Яңарсынга алган идем,
Артык итеп кадерем.
Утырып елашырга?
Үзеннән өстен булудан
Адәмгә буен сына.
Монысы да бик хәтәр,
Адәмнәр башыннан гына
Замана үтеп китәр!
Күз төбәлгән, хәйлә һәм хәрәм
Катнаштырып шулай мәш килүнең
Ахырына калмас мөхтәрәм.
Ике як та тигез,
Икесе дә игез бичара,
Гаделлекне таләп итүегез
Үзегездән тиеш, шул чара!
Уен гына иде,
Уйнак чыгып,
Ахырлары узды уеннан,
Шулай була хәрәм катыштырып,
Хәйлә катнаштырып куюдан.
13.10.04.
НИГӘ ШУНДЫЙ БУ ЙӨРӘК?
“Сине сөям!”— диярсең дә
Башларыңны иярсең...
Сагыш тулы йөрәгемә,
Белмим, ничек сыярсың?
Сыймады байлыклары,
Хәтта бриллиант кашлары —
Сыймады балдаклары!
Кояшы, якты ае —
Аңа берсе дә сыймады,
Тәхетләр һәм сарае.
Булды ул, утта көйрәп,
Галәмне сыйдырган күңел
Югыйсә синдә, йөрәк.
ҮЛЧӘМ
Минем хатам муеныма басты,
Әллә кайчан калган онтылып,
Түрләремдә якты кояш батты,
Хәтта аем тәмам тотылып.
Дөнья шундый... Гамәл өйрәттеләр
Гамәлсезләр, күпме нәсыйхәт
Ишеттем мин, ничә тәүбәсезләр
Тәүбә таләп итте һәм хөрмәт.
Пәйгамбәрне азмы изделәр?
Һәр нәрсәнең башлангычы булды,
Ахырларын гына күрмиләр!
Йөрәктәге хата — яманы!
Шуны тойгач кына миңа җиңел
Булып китте сулыш алганны.
УТ БАКЧАСЫ
Рәхмәтем дә сукыр, ни кадәр
Тагатьләрем ярым-йорты, такыр,
Алалмадым төзек бер хәбәр.
Сизми калдым микән бәхетем?
Җылы тәнгә көнем булды салкын,
Йөрәгемә дөрләр ут яктың.
Ибраһимга — сөйгән колыңа...
Гомерем дә җырдан гына торган,
Ялгызыма бугай барсы да.
Дәфтәр-дәфтәр, җаным адаша,
Бу замана мине утка салган,
Бакчасында күзем камаша.
Колак куяр, кеше зиһене
Шушындамы мәгәр хөрмәт табар,
Шушындамы буйлар иң килде?
Санга җитми калмый замана,
Безне язмыш утка гына салмый,
Уттан гына алмый казана.
Кемләнсәк тә таный иделәр...
И бәгырем, мәрҗән кашлы йөзек,
Сиңамы туй? Бәхет телиләр!
Хәрәмләшү безгә ярамый,
Юктан барга чыгып алганымда
Йөрәкләрне сагыш яралый!
НАЗ ЯРАТТЫМ
Бу наз миңа терәк булды сагышта,
Бу наз миңа киңәш булды тагын да,
Бу наз миңа хилаф түгел ялгыш та.
Кемгә нәрсә өлеш төшкән язмышы,
Ә мин хәтта, ихтыярым барлыгы,
Назга сусап, назны алдым, наз колы.
Наз яраттым, иркә егет булмадым,
Наз яраттым, иркә ирең булмадым,
Наз яраттым, назга туяр булмадым.
ТЕРСӘК СУГЫШЫ
Дөнья йөзе терәге
Булалмагач...
Бу — хакыйкать,
Мең еллардан килгән,
Мең елларга калыр бездән соң да,
Алган мирас — шушы,
Калганы да
Хәерледән хәерлесе икән...
Балаларым җиткән,
Безнең чорлар үткән,
Казынганым — чокыр,
Казанганым —
Кара үлем көткән.
Җилкәле ирләргә дә
Терәк булыр өчен
Теләк кирәк икән!
СӘЕР ТОЕМ
Ә ул — сүзсез, гүя ишетми,
Ник ярдәмсез калдыргандыр, белмим,
Барлыгын һәм көчен күрсәтми.
Кала барса, күмеп каралык,
Шушы кадәр сукыр адәменә
Иман шәме бирми яктылык.
Була барып, шашкан тавышлар,
Мөгердәшеп үксез сыерлар күк,
Өсләремә килә барышлар.
Авырлыкмы, әллә җиңеллек?
Аллаһ белән барсын сөйләшерлек
Идем үзем, калдым изелеп.
И ЯМЬ!
Уй колачы ачылды да, хәтта
Галәмнәрне кочты сыендырып,
Гүя Аллаһ үзе кылды хата —
Сәҗдәләргә мине сыгылдырып.
Без сөйләштек, ә ул аңлый икән,
Мин генәме мәгънә төшенмәүчең?
Йөрәкләрдә пешеп чыгар иткән
Мәхәббәтне, хәтта дошман үчен.
Чагыңда да граммнарга кадәр,
Уй комачы ачылды да, и ямь,
Йөрәгемә алдым синнән хәбәр.
ТҮЗӘРЕМ
Онытылдың, учаклар да сүнде,
Йолдызлар да йомды күзләрен,
Минем уйлар хәзер башка инде,
Башка — ярлар, башка — түзәрем.
Онытылдың... Нинди иде икән,
Яшел, кара синең күзләрең?
Белмим, хәтта яраттыммы, күптән
Ныклык бетте, китте түзәрем.
Бушлыкларын айкый күзләрем,—
Әллә үзең миннән чыгып киттең,
Калмаганга бер дә түзәрең?
ХӘЛ КАДӘРЕ
Учагын хәтерләрнең,
Аркылыга килде, ятты
Намустан хәбәрләрең.
Белмәгән кеше кебек?
Ай — күрде, кояшың алды
Күз нурын хәтта җыеп.
Мин кабул түгел идем,
Әүвәлдән якты булмагач,
Һаман шул күңел өем.
ХАРАП ИТӘ
Яңарыплар эш итмәкче...
Гореф-гадәт харап итә.
Аңлар өчен укыганны
Күп кирәкми, хәреф таны...
Гореф-гадәт харап итә.
Илләрдә изге хәбәр бар,
Ирләр өчен ләхет тә тар...
Гореф-гадәт харап итә.
Яшен булып яшьнәгәнем —
Мине ярың итмәгәең...
Гореф-гадәт харап итә.
Сүз үткере җанга керә,
Сөйләнелә дәрткә күрә...
Гореф-гадәт харап итә.
Син — итекче, мин — читекче,
Дөньябыз да көйләнмәкче...
Гореф-гадәт харап итә.
Ноябрь-дек., 2004.
АДӘМ МӘРТӘБӘСЕ
Калмасын иде күңелдә күләгәсе,
Кояш белән ачылса бар тарафым,
Юк җаныма минем пәрдә эләсе.
Ул илдән бу илгә каерып канатын,
Мине азлар ярата, мине күпләр коча,
Гомерем буена сан арты сан арттым.
Ачылдымы йөрәгем җәрәхәте дә?
Җаныммы бу хисләрем харабатында,
Әллә даныммы ул, сан бәрәкәте дә?
Каплап алды күңелемне күләгәсе,
Санымда арттым да, санымнан мең кайттым!
Гомер буе ничә бар шулай түләнәсе?
ОЯЛГАНЫМ
Бу колыңны кайнар кочагыңда
Җылытсаңмы, инде һичкайчан
Үзсенмәс тә идем, шул чагында
Арыныплар һәммә кайгыдан.
Сөймәдемме, көймәдемме, хәтта
Көлгә калганчыга мең янып?
Әле һаман торам алларыңда
Хаталарым белән оялып.
Насыйбыма тигән өлешем?
Рәхмәтләрем, мең кат куанганым —
Кайта-кайта һаман килешем.
Юл башында, гыйлем чишмәсе
Кайдалыгын миңа таныттың да,
Килми аннан бер дә китәсе.
Сафландырды, ачты күзләрем,
Гыйлем миңа юлдаш гомер буе,
Аңлап торам хаклы сүзләрен.
Китапларда тапкан чынлыкны,
Сүзләр белән терким, язмам белән
Тормышымнан алган хаклыкны.
Сагышым урамында,
Инде ничәнче кайтамын,
Илләрне урадым да.
Суга дип төшкәнеңдә,
Тузгымас әле оябыз,
Сүнгәндер хисләрең дә.
Хәтерли торганнардыр?
Минеме югалткан алар —
Күренсәм, табарлардыр.
Су торбалардан менә,
Урамнан тузан йөгерә,
Күзләргә керә-керә.
ҮЗ ИТҮ
Син мине аңлаучы түгел,
Мин сине төшенмәдем,
Яшәдек, синең дә бу ил,
Минем дә шул икмәгем!
Иңнәрдә иде үзе,
Сөенсәк, бергәләп көлдек,
Еласак — бергә иде.
Шул ук уй иләгендә,
Ят сүзләр әйтә белмәдек,
Бозмадык сөйләмен дә.
Бер авыл балалары?
Гозерем төште, итеп үз,
Авырмы аңлаулары?
ҮТЕЛГӘНГӘ — АМИН!
Эзли-эзли яшәү мәгънәсен...
Ул кемнәргә генә икән җиңел?
Бу тормышның җыйдык гамьнәрен.
Җан көйдерде, китеп сихәтләр...
Кемгә насыйп икән игелектә
Сөенечкә тулы рәхәтләр?
Килә җирдә — игеп бәхетләр...
Нәрсә икән алда күрәселәр?
Үтелгәнгә — амин, егетләр!
ЗАТЫҢ КИТМИ
Кем бәхетен атлап киткәнмен?
Аркылыга килеп тормас идең,
Һай тормышлар, гомер иткәнем!
Булмаганнарны да булдырдым!
Гамәлләрем йөрмәдеме телдә?
Инде йөрәгемне тугардым.
Минекеме улак кимерә?
Заты булса, адәменнән китми,
Алтын тапса да ул үзендә!
ҮЗЕМНӘН КИТТЕМ
Күп җылытты салкын көннәремдә,
Хәзер инде калды газабы һәм
Авыр көле генә йөрәгемдә.
Күмерендә ачып очкын күзен,
Кабыныплар китәр сыман, соңмы,
Әллә иртә килде миңа түзем.
Мәхәббәтнең таптым учагыннан,
Инде менә качмак була күңел
Хәтта хәтердәге шул чагымнан.
Көлләре дә, булыйм аннан өстен,
Хакыйкатьнең базарына җиттем,
Синнән түгел, мин үземнән киттем.
ГОМЕР ЯМЕ
Якты болынында үтсә дә,
Бересен дә өзеп тоталмадым,
Чәчәкләргә буем җитсә дә.
Яумыймыни җылы яңгырлар?
Сәламләшеп үтәм, башым иеп,
Юкка чыгып, бетеп сагышлар.
Җан кадере — бөек кадер ул!
Минем гомер язгы чәчәкләрдән
Ямь алырга килгән гамьдер ул.
САГЫНУ ХӘЛЕМДӘ
Яратсаң, мине ярат,
Һаман да утларда йөрим,
Мәҗнүндәй хәлем харап.
Урманда, аланнарда,
Төбәлгән сиңа күзләрем,
Куркамын яраларга.
Нинди ул — белмисеңдер!
Яратсаң, димен, ярату
Яндырды, итте күмер.
ҮЗЕҢ УЯТ
Ил көнендә күпме уйлар ята,
Күпме җаннар — җылы табалмыйча,
Сыпрып үтте кояш, таң уята...
Төн уздырдым йокы алалмыйча.
Эшләмәдек түгел, без тартканны
Филләргә дә хәтта йөкләмиләр,
Заманалар арттан карап калды,
Киткәннәрнең юлын чикләмиләр.
Ә югыйсә безнең!.. Инде оят!
Йокланылса беркөн сине уйлап,
Йомшак дәшеп, берүк, мине уят!
Канатларым җәеп, аккош сыман,
Мең каладан күркәмлерәк Казан
Каршы ала, яшеллеккә чумган.
Иделемә, Казан-суга сәлам!
Монда минем бәхет тапкан оям,
Иркен монда күкләр, иркен галәм!
Уйнап-уйнап йөзү рәхәт миңа,
Яшеллеккә чумган сурәтеңдә
Унсигез дә түгел кебек сиңа.
Онытылып яшәү мәгънәсендә,
Мин үзем дә самим хисле халык
Тәрбиясен алган баласы ла.
Җәйләмәдем азып-тузуларда,
Шатлык иде җирдә бар табышым,
Йөремәдем юллар бозуларда.
Эздән чыгып бер дә чалышмадым...
Хәзер уйлыйм: нигә иде икән
Көрәшләрдә билләр алышмадым?
ИЛ ГАМЕ
Үкендермә, заман, сүгендермә,
Тезгеннәргә басты хәбәр генә,
Колачларны җыйдым, үз көнемә
Шунда төшеп сүзләр, серләр менә.
Ил байлыгы ирләр икән, алтын —
Ялтыравык бары, ялган кадер,
Диңгез төпләреннән энҗе алдым,
Ил байлыгы иргә икән кабер.
Ирлегеннән чыгып ил көнендә,
Ул чын иргә генә иле сыя
Һәм чын ил генә яши ир гамендә.
ҺӘММӘ ӨЧЕН РӘХМӘТ ТИЕШ
Үпкәләү юк, рәхмәтләрем генә
Җыелганнар, әйтми калдырып;
Җиткерәмен, кемнәр ишетмәсә,
Эзләмәсен чыра яндырып.
Эшләреннән бер дә аермый,
Көзләремә рәхмәт, явымнары
Җебемәчә үтми калдырмый.
Бураннары белән уйнады,
Язларымда агым сулар тулсын,
Сагышларым тәмам урады.
Булганына, булачагына!
Гаеп бары бер үземнән генә —
Бирәчәгем-алачагымда!
Иманыбыз, кадер, гаделлек;
Шушы булды безне китергән юл,
Тик шушылай таптык игелек.
Ходай биргән булса әгәр дә,
Шигырьләр дә, пешеп күңелеңдә,
Тәме белән була телләрдә.
Ризыкның да хәтта, сүзнең дә!
Татар телем, син идең бит хәләл,
Куәт бетте нигә үзеңдә?
ҖАН ТЫНЛЫГЫ
Чагылмаган нурлы яктысы,
Балкып китте назлы хыялымның
Өзелеп төшә барган тамчысы.
Күгәрмәсен иде көннәрем,
Хыялыннан кеше өзелмәсен,
Йомган чагында да күзләрен.
Елларымның чагыл нурлары,
Ничек әле онытылган болар —
Сәер тынлык җанны урады.
ЗАРЛЫ ЯР
Күңел урамында ак каеннар
Яфрак яра — карап кояшка,
Кайнарланып минем салкын каннар,
Җиһан сыеп бетте колачка.
Яшәлмәгән дә күк тоела,
Гомер иткән шушы дөнья гаме
Чәчне агартырга җыена.
Күңелемнең
Урамында калды каеннар
Һаман да яшь...
Минем әле синең
Төшләреңә керер чагым бар.
ДИПЛОМ АЛУЧЫЛАРГА
Кулыгызда сезнең — дипломнар,
Ачкычы ул бәхет ишегенең,
Шик-шөбһәләр бетсен, томаннар.
Онытмагыз, сезләр — мөгаллим,
Агартыгыз халык күңелләрен,
Сез — изгеләр илдә, сез — галим.
Галимнәргә, дигән, җәннәтем,
Оҗмахларга ачкыч сездә икән,
Дөньялык та табар бәхетен!
СӨЯМ ИНДЕ, СӨЯМ!
Ничек инде сөймисең ди сине?
Син бит миңа, бәхет бирәм, дидең,
Сөям инде, сөям инде сине!
Ничек инде сөймисең ди илне?
Ул бит миңа, бәхет бирәм, диде,
Сөям инде, сөям инде илне!
Ничек инде сөймисең ди динне?
Ул бит миңа, җәннәт бирәм, диде,
Сөям инде, сөям инде динне!
ҮЗГӘРҮ ГАЛӘМӘТЕ
Ялтырап торган бәгырь дә күгәрде,
Элек болар гади тоела иде,
Адәмне бу суык урталай бөгәрде.
Ничә кадәр энҗе саны анда?
Күгәрде, барсы да күгәрде...
Күз яшь белән адәмнең җаны ага!
Өскә-аска бару җаен уйлыйсың!
Читләрне үзгәртәм дип башланды эшең,
Инде үзеңне дә дөрес таныйсың!
КОЯШЛЫ ГОМЕР
Язларыңда яшәп, җәйләреңдә,
Безнең хисләр татлы җәйрәвендә
Яшәешнең шушы җәйләвендә.
Яшәүләрең ничек, көннәрең дә?
Бар булсак та бәхет илләрендә,
Йөрәктә ут һаман көйрәвендә.
Тар ясыймы безнең күңелләрне?
Коенып йөрим кояшларга, әмма
Болытына күңел күнелмәде.
БУ БАШЛАРЫМ БИЧАРА
Хыялдан да еракка аша-аша...
Безме идек заманны тоткан монда?
Инде ул да, онытып, бездән кача.
И яшәеш, бу халәтем авыр ла,
Тимер идем, калып барам камырга,
Шашкын хисләр чыгып бетте сабырга.
Хыялымнан кыскарды инде ара,
Шул да җитә, биргәнең, дидем, Хода,
Бичараңмын, бу башларым бичара.
КӨННӘРЕҢӘ КЕРИМ
Кояш булып керим, җәең булыйм,
Энҗе бөртекләре — күзләреңдә,
Кулъяулыгың булып мин дә елыйм.
Көзләре дә була яшәешнең,
Килгән икән, ул да үтми калмый,
Насыйп белән килә бирелмешең.
Шөкерсезгә чыга күрмик бер дә,
Язлары да һәр ел саен килә,
Кояшларың балкып торсын түрдә.
Кинәт кенә күңел күзең ачып
Карыйсың да, дөньясы да нәкъ шул,
Әмма ачык ишекләр дә ябык.
Йөз меңнәрдә иде безнең гади саннар,
Төнне көне җиңде, көнне төне җиңде,
Болытларда йөри төмән тоткан ханнар.
Яшерелгән иде безнең серләр,
Кем чайкаган — бауга эленгән ул,
Җил киптерә, оча,
оча керләр.
Март, 2005.
КИТЕШЛИ
Яшәдек тә, яшәмәдек тә...
Без бар кебек идек әле кичә!
Күзләремне хәтәр җил кисә,
Юллар кала артта адашып,—
Яшәдек тә кебек, яшәмәдек...
Кемнәр — кала, кемнәр инде күчә.
Булганымнан, булмаганымнан?
Җитмеш төрле һөнәр иде кулда,
Нәрсә калды булдырмавымнан?
Күптән инде, күптән безләр юлда,
Гаҗәпсенмә уздырмавыннан!
Онытылу — үзе мәртәбә,
Җитешербез бүген-иртәгә,
Көтеп алсаң иде:
— Мәрхәбә!
14.03.05.
ТАБЫЛМАДЫ ЯКУТ
Гасырларны айкап кайтыр булып,
Ак буранга кайнар җан төренде,
Дала килде вак-вак чатыр корып.
Сөйли тарих гадәт итмәгәнне,
Бар димәкче мәңге булмаганны,
Барга саный кулдан килмәгәнне.
Булганнарны онытырга вакыт!
Онытырга,
Югалтырга калдым,
Вакыт сатып табылмады якут.
15.03.05.
НӨКТӘЛӘР
Күршемне кыйный дип сөенмә син аңа,
Иртәгә үзеңә ормасын замана.
*
Бәяң барда бәяңне күтәреп кал,
Бәяң киткәч ләхетләр дә була тар.
*
Акчаның куәте зур: ябыкны — ачтыра,
Акчасызлык янәшәңдә ач тора.
*
Мөгаллимгә тиенгә сат җаныңны,
Алтын белән тутырсын акылыңны.
*
Тән бәясе мең алтынга тартса да,
Җан бәясе бер иман хакы тора.
*
Иман сатып та дан алырга була,
Әмма данга иманны бары Шайтан ала.
ЯЗ КАЙЧАН КИЛӘ?
Сөңге бозын төртеп кышның күзенә,
Ә аннары тауга менеп йөгерә,
Ачыла түбәләр,
Көн бетә кышның бүрегенә.
Шуңардан соң урамнарны җәйдерә,
“Гөлдер-гөлдер” гөрләвекләр мәш килә,
Арчыла кыр-япаннар үз иркенә,
Агалар ташулар,
Көн бетә калын кигәнеңә.
Дөнья яшәрә — яшелгә киенә,
Йөри бизәнеп кояшның күзендә,
Сайрар кошлар җыры белән күмелә!
Яз кайчан киләме?
Көн җиткәч татар түбәтәенә!
18.03.05.
КИТАП СЕРЕ
Мең төрле уй, хис-тойгылар
Тулдылар күңелемә,
Шунда ачылды тарафлар,
Табылды асыл мәгънә.
Мин надан булып туган?
Дөньялыкта нинди хәлләр
Элек-электән булган!
Башымны түбән иям,
Алдымда тоткан китабым
Серләрне итә бәян.
Уй йөри — галәм йөзә,
Китапта язылган сүзләр —
Кешелеккә мәдхия.
УЕНЧЫ МИЛЛӘТЕМӘ
Уйнамыйм, һич кирәкми миңа уен,
Милләтемне уйнаттылар озак уен,
Уйный-уйный башы каткан, сузган муен,
Аңламыйча аптырый ул уен-чынын.
Әмма уйлыйм: “Тартып алсам уенчыгын,
Бала кебек коймас микән күзе чыгын?”
Белми торган милләтемнең кадерене?
Балаларга ничек уен кирәк әле,
Милләткә дә шулай кирәк уен хәле.
ХИКМӘТЛЕ НӘСЫЙХӘТ
Бу зиһенне гыйлем-хикмәткә өйрәт,
Бар белемнәр китапларга җыелган,
Пыскыма син, янсаң — ян тәмам дөрләп.
Гыйлемнәр кешене кешедән итә,
Китаплы булудан бөеклек килгән,
Зур милләтләр китапка ихлас итә.
Өметсезләр гыйлем юлын күзләми,
Балачактан белемгә күңел биргән
Наданлык дигән тәмугка керәлми.
ЯЗАРГА ӨЙРӘНҮ
Тырыштым, матур чыкты,
Әнкәйгә килдем, укыдым,
Елмайды,
Димәде, аркамнан сөйде:
“Куйгансың тырышлыкны!”
Әткәйгә килеп мактандым,
Ул да мине мактады.
Апама килдем,
Карады...
“Бу нинди язу?”— диде.
Иреннәр турсайды, әйттем:
“Мәктәптә укып йөре дә
Язу таныма инде!”
НИК БУ ТОРМЫШ?
Өмет итеп һаман яхшыны,
Җәелә дә иңдә безнең җилкән,
Томан каплый уң-сул ягыңны.
Ары китеп, тәмам адашып,
Югалыплар калабыз бары тик
Һәм калабыз бары карашып.
Әмма нидер җитми, аптырап,
Шунда гына җыябыз да исне
Һәм төшәбез тәмам калтырап.
Югалтулар белән югалып
Бетәбез дә, салынып төшә җилкәң
Һәм калабыз тәмам соңарып.
АПРЕЛЬ КИЧЕ
Бураннары белән агартты...
Һәм саргайтты март та,
Ике кулдан
Эше китте, җанны елатты.
Апрель килер...
Килми калмый инде,
Ансының да көне санаулы,
Мәгънә белән йөри бирсә иде,
Тараттырса иде саннарны.
Апрель-апрель!
Шул ук утыз көнлек,
Саннарыңда һич юк үзгәреш,
Көннәр генә башка,
Авыр көлеп,
Бирә күрмә җанга күгәреш.
Җавап эзлим, күңел түремдә
Күпме сорау...
Һаман сердә калам,
Сер эченә серләр күмелә.
Ә югыйсә бар да ачык язган,
Ачып язган серләр сандыгын,
Хакыйкатьләр килә борынгыдан,
Ә мин менә бүген абындым.
Югалтмаска!
Сер энҗесен тезеп бер җепкә...
Ничек инде мөмкин аңламаска —
Серләренә үзең берек тә!
01.04.05.
МОНЫСЫ ДА БУЛА
Кайчагында шулай күңел ярсый,
Тынычлыгын җуя, җайларын,
Гүя шунда дөнья үзе кайный,
Чөя кебек тәмуг кайнарын.
Меңе белән башлап яңасын,
Тормышыңның җайсыз куенында
Көлгә кадәр тәмам янасың.
Бүген генә туган шикелле,
Йөзләреңдә яңа дәртләр уйный,
Үз-үзеңә булып сөйкемле.
Җай эзлисең, сабыр канаты
Сыпрып үтә, барча тырышлыгың,
Күрмисеңме, җаның канатты!
ЯШӘҮ СЕРЕ ЯШӘҮ БЕЛӘН ТҮГЕЛ
Яшәмәүдә әллә бер көн дә?
“Яшибез!” — дип кенә яшәләме?
Яшәмичә калмый бер кем дә.
Үлчәү берәмлеге гомернең,
Саннар белән түгел, сансыз түгел,
Кемлек белән түгел үзеңнең.
Изгелеген һәр көн күрергә,
Яна белеп яну, сүнүеңнең
Мәганәсе булсын гомердә.
ЯШӘҮ БЕЛӘН ЯШӘҮ АРАСЫ
Күзеңнең карасыннан
Яшь тамды,
Елларның арасыннан
Гомерем барчасына
Сүз калды,
Яшәлмәгән көннәремнән
Сер барды,
Ара ерагына
Юл салды!
Җәйнең аланы,
Кышның ак кары,
Көзнең караңгы ямавы!
Гомерне тормыш алды,
Яшәүдән яшәү — ары,
Эзне санап туңган эз барды.
Җирләр белән күкләр тоташып,
Күреп тордым җәннәт тоткасын да
Һәм чыкканын тәмуг ут ташып.
Сөйләнелә бары гадәтчә,
Бу дөньяда адәмигә тарга,
Хыялында йөри гарәпчә.
Саек кына хакыйк күлегез,
Тормыш дигән яшәү йомгагына
Уралганга тән һәм үзегез.
Белмәгәндәй булып, бигайбә,
Серләр тулы юлдан барам узып,
Син каршылап дәштең:
— Мәрхәбә!
16.04.05.
КЫСЫР СӨЮ
Мәгънәсе юк,
Риваятьтә — матур...
Аңарда тик көзге гөлләр төсе,
Сагышы да болытлардан авыр.
Хәтер яна утлы кисәү булып,
Бу учаклар инде тергезелмәс,
Керфекләргә сөмсер дымы кунып,
Күз яшьләрен кабат түгелдермәс.
Бары саулык сорау
Күңелләрне бәлки якты итәр?
Җан дәртенә төшкән салкын кырау —
Кысыр сөю
Һәм дә соңгы хәтәр!
Юктан борчу бушлык тоткынында?
Ишеттем дә синең сүзләреңне,
Көя калдым йөрәк ялкынында.
Сүрелүе хәтта вәхшәтенең,
Бу ярату — тормыш каралыгы
Һәм сүнүе бугай бәхетемнең.
Юктан гына булмый шушы кадәр
Онытылып китеп, ташып күңел,
Сөя белеп сөю — изге хәлләр.
Мин бу сүзне курыкмыйча әйтәм:
Сузылып тамса да зәңгәр күк яме,
Өзелсә дә курайларның моңы,—
Йөрәгемдә дөньялыкның гаме!
Яраттым!
Бу язларның бөреләре минем
Кайнар сулыш булып яфрак тибә,
Бу җәйләрнең болыннары минем,
Бал тамызып, печән киптерә.
...
Минем сагынуларның чиге булсын иде,
Минем сөюемнең уты иңсен иде!
20.04.05.
СЕРДӘ ЙӨРҮ
Серләрендә йөрдем яшәешнең,
Күз ачкысыз бураннары да
Могҗизасы иде табигатьнең —
Борма юллар узганнарымда.
Үзем эзләр салган чакларым,
Заманалар шундый болгавырда
Җуеп бетерде бар хакларын.
Замананың хәтта чүпләре...
Серләрендә йөрим, илемдә — яз
Һәм тургайлы аның күкләре.
БӘХЕТ КИЧӘСЕ
Учтан-учка җыеп алгандай
Хис иттек без, алар һаман яуды,
Чыкмый торды хәтта тулган ай.
Таңда чәчәк булып шытарлар!”—
Син сөйлисең, кубарыла уйлар,
Чөелә хис, шундый кайнарлар.
Вәгъдә ныгыткандай йөрәктә,
Кайнар иреннәр дә сугарылып,
Таралыштык меңәр кисәккә.
Безләр шулай күктән коелдык,
Тормыш яме булып бәхетле шул
Мизгелләрдә кабат җыелдык.
ГАМЬДӘ ЯМЬ ЮК
“Син дөньяның иң-иң чибәре!”
Дөрес булган сүзем, гүя җилем —
Эреп төшә илнең күзләре.
Кадалырдай утлы йөрәкләр,
Шушы карашларда гомер кайнар,
Хисләр кайнар, туңар сирәкләр.
“Гамьнәрдән ямь,— дидем,— эзләмә!”
Чәчәкләрнең балын җыя белдең,
Мәгънә бит ул — чиксез биләмә.
Бер үк туйларында йөрибез,
Гомер буе гел янәшә бардык,
Кулда-куллар кебек үзебез.
РӘХМӘТ СИҢА!
Көлке булып бәлки тоелыр,
Әмма синең елмаюлар яме
Йөрәгемә генә уелыр.
Истәлеккә алып китәрмен,
Наз елмаю бүләк иттең, шуны
Җан түрендә учак иткәнмен.
Кайнарымда тәмам сугарган
Мәхәббәтем яшәү яме булган,
Шуңадыр да җырлар җырланган.
Какмавыңа читкә хисләрем,
Төшендердең яшәү мәгънәсенә,
Яктыртучым хәтта кичләрем!
ЭШ
Ни өчен бу күңел түре
Гамәлеңдә яктыра?
Күпме гыйлем җыеп, үзе
Һаман да кара тора?
Ни асылы бу яшәүнең?
Дан-хөрмәт ник сорыйлар?
Шулмы тормыш ихтыяҗың?
Бар да шул дип корыйлар!
Килсә дан һәм хөрмәте,
Иртәгә китсә мәртәбәң —
Ачылыр бар хикмәте.
Гамәлең булсын дөрес,
Гамәлдән күңелең ачык,
Яшәүнең асылы — эш!
ЗУР СӨЙЛӘШҮ
Көн башыннан төнгә җиткереп,
Сүз чыгармый инде, беләм, күзне,
Куйсалар да мәгәр төрттереп.
Арысына китә тәгәрәп,
Адәм хәле шушы чыныгуда
Әйләнүдән була түгәрәк.
Кузгалмый да йокы чүмерә,
Күңелдәге юыласы керләр
Яңалары белән күмелә.
Көннән көнгә кадәр сузылды,
Бәйләнешеп бетте безнең телләр,
Ераккарак, ахры, узылды.
БЕЗНЕҢ ЗАМАНА
Гел үзгәрә, һаман буталуда,
Әйләнүдә безнең замана,
Шул әйләнү аркасында гына
Адәмиләр бәхет казана.
Ничек булыр иде яшәеш?
Өметләр дә бары шунда безнең,
Әйләнә дә килә үзгәреш.
Авырганнар таба савыгу,
Йөз күрсәтә кичә куйган арка,
Юкка чыга юк-бар мавыгу.
Кыяларны ишә замана,
Йөрмәгәннәр бер дә исемлектә
Көтмәгәндә олы сан ала.
ЯШЬНӘҮ ШӨКЕРЕ
Картлыгында таба мәртәбә,
Килешми ул ак сакаллы иргә
Яшь тай кебек тибү тәртәгә.
Кертмәсәләр яки кертмәсәң,
Чын ирне дә гайбәт сүзләр керли,
Чынлыгыңа дәлил йөртмәсәң.
Ир кешенең илдә чынлыгы,
Кешелекле кеше булуда ул
Чын ирләрнең асыл холыгы.
Шөкерендә тапсын куәтен,
Картлыгында шөкер яшь яшьнәрнең
Кодрәтләрен ипкә юнәлтсен!
СӨЕКЛЕ ЯР, ДИСЕҢ!
Болыт булып йөргән чагыңда да,
Торып калган кебек булам чатта,
Килер диеп сине аңыңа да.
Сине кайчак кояш балкытучы,
Җитми кала көннәремнең иңе,
Тәнне буйлый кулың салкын учы.
Ничәнче кат инде бөреләнәм,
Ә син кабат яңгырларга күчтең,
Янгын булдым ә мин — үрмәләгән.
Нинди хәлләр безне ураган —
Кеше хакы барын белми торган
Агайлардан бәгырь туралган.
Керсәләр дә безнең өлешкә,
Яшен ташы кебек йөрәк кайнар —
Китереп сугар шушы килешкә.
Аталармы билен бирделәр?
Ул кемлекне дөнья үзе белде:
Күрә торып утка керделәр!
Кара дәһшәт кебек һәр яктан;
Бу көрәшкә безләр чыга калса,
Егылмабыз микән аяктан?
ЕРАК ЙӨРҮ
Иде җаным даннар тоткынында,
Заман өчен олы идем әллә,
Юкса яшим һаман юклыгында.
Йөрәк кенә һаман очынмакчы,
Суга төшкән утлар булып пыскыйм,
Сафлыгында җаным коенмакчы.
Күп калынды, комнар кайнарын да
Табаннарда изеп калдырдым да,
Бу җан иде һаман кайры гына.
Мең куркуда, мең саклыгым белән,
Нәрсә көтеп була айрылганнан —
Көннәр йөртә ерак куеп илдән.
Көзләренә кереп адашылган,
Яшә, хәтер, юл-юл сырлар булып,
Минем хәтер синдә кала торган.
Җил-җиләснең утлы атларында
Чабып үттек, искә алырлар бар
Гомерләрнең карын, кайнарын да.
Язда йөри-йөри саташылган,
Бәхетебез һаман озата килде,
Кайнар агым йөрде кар астыннан.
Мирас булып бездән соңгыларга...
Безнең гомер әллә иген ура,
Әллә уйлый бераз соңарырга?
Көям, диләр, пыскый башлыйлар да,
Ә аннары, сүнгәч, шул ук калгач,
Саташкалап кына карыйлар да.
Синнән башка ярлар кирәкми дип,
Ничек әле юк соң исләреңдә —
Көлгән идең хәтер китәр итеп?
Шүрлекләрең һәм дә күрекләрең,
Үзгәрмәсә үзгәрми шул ямең,
Киселепләр төште үзәкләрем.
Пыскып алгач — көям, димәкчеләр,
Ничек була икән күлмәк тузгач?..
Әллә чикмән китереп элмәкчеләр?
ШУНДЫЙ КӨНЕМ МИНЕМ
Өйгә кайтам,
Сагынылган икән,
Хыялларым инде күптән җанның
Канатларын талмас җилкән иткән.
Кырлар калыр уң-сул тарафымда,
Урманнары, авыллары белән,
Шәһәрләргә генә туктармын да
Җитез булыр уйлар хәтта җилдән.
Мин кайтасы юлдан килгәннәрне...
“Нишләп йөри икән соңга калып?”—
Дияләрдер, белми хәлләремне.
Өйгә кайтам, шундый сагынылган,
Болай озак йөреп соңаруның
Сәбәпләре күз яшенә тулган.
САГЫНДЫМ, БӘГЫРЬ!
Мондый хисләр минем өчен бик яңа,
Исемеңне әйткәч — күңел куана,
Төн югала, нурлы кояш уяна.
Юлларны урадым,
Яныңа ашкындым,
Сөеклем, бәгырь!
Матурлыкны, гүзәллекне ул җыйган,
Мине күреп, син дә, бәгырь, мең куан,
Таңың булып кайтыйм, син дә тор, уян!
Күрешеп куандым,
Хисләргә уралдым,
Исәнме, бәгырь!
Сандугачлар җыры белән күмелде,
Бакча түре нинди ямьле-күңелле,
Мәхәббәткә төрдең минем күңелне.
Утларга кабындым,
Мәңгелек яр булдың,
Бәхетем, бәгырь!
Намус сафлыгы хисләрем сагында,
Йөрәк дәрте һаман-һаман кабына,
Яшәешем — бәхет-куанычымда.
Кайтканда — куандым,
Мәңгелек яр булдым
Мин сиңа, бәгырь!
Үскән гөлләр түгел идекме?
Көне, диеп, күмелеп ил гаменә,
Суыртмадыкмыни җилекне?
Бу холыклар бездән үзгәрде,
Без кайтардык иманны һәм санны,
Юл яңартты тарих, түзмәде.
Ил яшәде безнең тамырда!
Тимер арысландай дошманнары
Әйләнмәдемени камырга?
Гаделлеккә башка юлы юк,
Иле белән улы уйнамасын,
Улы белән иле булмас шук!
ГАМЬНӘРЕН ДӘ КҮРДЕК, ТУЙЛАРЫН ДА
Җырлап-биеп уза белгәндә
Дөрес яшәлә ул, сыйларында
Хәләл көчтән өлеш кергәнгә.
Гаделсезлегенә тарганда...
Төкрек чәчеп кемнәр игелек чиккән
Чүпләр баскан илең кырында?
Чүп үләне, хәтта чәчмәсәң,
Туфрак җилегенә үтә-үтә
Йолкысаң да бетми, ичмасам!
Уздырмадык җырлап-биими...
Дөрес яшәлде күк, уйларымда
Калган чаклар азмы көелми?
ҖЫРЛАР БЕЛӘН КАЙТУЫМ
Агып чыккан чишмә шикелле җыр,
Көннәремә үтеп көннәремнән,
Шау чәчәкләр белән күмелдерер.
Сәлам сезгә, ак канатлы кошлар
Булып күкләремдә очынганнар,
Сезнең белән якты минем кичләр.
Мәхрүм калсам бер көн әгәр сездән,
Җырда яшәү бәхетләрен телим —
Язга кайтуларны кыш һәм көздән.
Кошлар булып күктә кагынуым,
Көннәремнән күчә барып көнгә,
Төннәремнән тәмам арынырмын.
ХАК ҺӘМ ЯЛГАН
Тайгак юлга кертә хәтта тигез
Җирдән генә көлеп барганыңда,
Сигезең дә булып куя тугыз.
Кавыштыра йөрәк саташуы,
Кан кайнатып авыр җан ачысы,
Насыйп кайчак дошман ярашуы.
Таякка да калдыргалап тормыш,
Хәрәмгә дә кызарынып күзләр,
Авыр күсәк сүзләр башка ормыш.
Борынгылар белми китеп барган,
Бәхет дигән көннәремнең саны
Гомер белән үлчәнешен алган.
Бу яшәеш адәм рәтендә,
Йөресәк тә ил алдында көлеп,
Кемлек итеп кеше сурәтендә.
Ник бер теләк калсын күңелләрдә,
Өзелеп төшкән бәхет алмасына
Үрелергә кайчак ирендерә.
Аркылыга чыккач кешеләре,
Һәммәсе дә киткән җирдән уңга,
Тик барыбер әле ишеләсе.
Дәлилләрем инде җыелганнар,
Шушы кадәр гомер уртасында
Хәтерләрем китеп уелганнар.
КЫСЫНКЫЛЫК
Киселгәннәреңнән өметтән,
Шундый форсат бирдең дә син безгә,
Өметләрне кылдың куыктан.
Бәһалеләр, кемлек, мәртәбә,
Кул бирергә тормыш авырсынды,
Әйтәлмәде шунда: “Мәрхәбә!”
Тыя белү иде нәфсене,
Безне тормыш никтер узып китмәк,
Төшендереп кенә һәр серне.
Кайтасы бар әле заманның,
И Казаным, урамнарың бик тар,
Кысан чагыңнан ул чамаңның.
ФӘЛСӘФӘ НӘТИҖӘСЕ
Мәгънә белән адәм үлчәнә,
Мәгънә белән таба мәртәбә,
Мәгънә юктан барча бу бозылмыш.
Дәрәҗәсез булмый адәмгә,
Үтә генә гомер әрәмгә,
Сан югала бәндә күгәрсенгә.
Тормыш безне күпме өйрәтте,
Адәмидә — гыйлем гайрәте,
Май сыладым акыл икмәгенә.
Акыллының ялкын — гайрәтле,
Мәгънә уты, төреп йөрәкне,
Яшәтәсең, яшәт һәм өйрәт!
СЕРЛЕ КАЕН
Табигатьнең дәртле тынлыгында
Болыт ауламакчы кояшны,
Балавыздай эреп тамганында
Чәчәкләргә сеңә дәрт ашы.
Чиләкләре күптән мөлдерәм,
Күңелләргә балы тәме тамган,
Кошлар сайравына күмеләм.
Тукталдым да тынып утырдым,
Кәүсәсендә калган язуларга
Хәйран калып күңел тутырдым.
Әмма күкрәгендә каенның...
Әллә юри хәтер яңарттырыр
Өчен, язмыш, монда каердың?
ТӨРТКЕМ
Сөйләмә, әйтмә сереңне,
Аулама сагышларым,
Юалмас күңел керемне
Сүз белән чайкауларың.
Беләм мин синең кемлекне,
Үземне санга алмыйм,
Өйрәтмә инде кимлекне,
Тән — суык, эчтән кайныйм.
Кылганым хәтерләмим,
Ә синнән алган хәбәрне
Күңелдә кадерләмим.
Китәчәк әле бер көн,
Сөйлисең күңел талдырып,
Югалтып гомер иркен.
Йөрәк хисләрегез кузгаткач:
“Нинди чишмәләрдән көмеш сулар
Сугарганнар сине, аппагым?”
Йөрәк хисләрегез кузгаткач:
“Нинди елгалардан көмеш сулар
Коенлырган сине, җанкаем?”
Ничек сорамыйсың?
Ничек була түзеп хисләргә?
Мин үзем дә сезнең кебек инде,
Мин үзем дә язгы кичләрдә
Шомырт чәчәгеннән исерәмен,
Күккә ашам, җирдән күченәмен,
Исләремдә гел син,
Миңа инде, белмим, нишләргә?
Беренче бүлек
I
Авылыма кайткан саен һаман
Басуларны урап узамын,
Монда минем үсмер еллар калган,
Сулыш саен дәртен тоямын.
Бу үрләрдән күчеп ул үрләргә,
Лачын кебек очып атларда
Йөрмәдемме?
Сәлам!
Уйлар кайный,
Истәлекләремне актара.
Безнең чорлар инде әллә кайчан
Тарих булып калды үткәндә,
Заманалар китте башка юлдан,
Гел чайкала дөнья сиртмәдә.
Аннан тагын китә җаена,
Сәясәте шундый, ясалмышта
Гел бутала сулы уңына.
Акыл сатмый гына ул хакта,
Ачыйк әле моңлы күңелләрне,
Сүнми янсын утлар учакта.
Мин яшимен, яши алар да,
Хәйран итми кая бармыш илгә,
Керми генә кайнар базарга,
Авылыма кайттым...
Кошлар туе
Тирәкләрдә, болын-кырларда,
Тауларыма ашам, тургай моңы
Тамырларда йөгерә, каннарда.
Кояш коча назлы иркәседәй,
Иңләренә буе җитәлми,
Сагынганмын мин дә
Язны илдәй,
Шуңа хисләр җыелып бетәлми.
II
Уч төбенә сыеп бетәр сыман,
Иркәләнеп, песи баласы
Кебек сузылып авыл йоклый һаман...
Аңа инде кая чабасы?
Күрде инде, булды инде барсы,
Хәтта коммунизм дигәне,
Аклары да булды, карасы да,
Алганы да булды, биргәне.
Бүгенгедән тагын бүгенгә,
Бу тормышлар үз җаена ага,
Чак таянып ирләр көченә.
Чын ирләре халык дигәннең,
Бу тормышның терәге дә алар,
Асыллары, көче бу ямьнең.
Нинди булган чын ирләре илнең?
Беләкле һәм батыр йөрәкле?
Җитмеш төрле һөнәр андый ирнең
Кулларында гайрәт күрсәтте!
Чын ир булу — шап-шоп басып йөрү,
Куырылу түгел, кубарылу...
Чын ир булу — мыштым песи булу,
Күз уйнату түгел, умырылу!
Булмадылар әмма чамалы,
Чыккан чакта алар хәтта кайнап,
Вулкан булып парын атмады.
Пәйгамбәрләр мәгәр Аллага,
“Мин — сабырда!”— дигән җавап килгәч,
Калмаганмы алар хәйранга?
Чын ирләрнең асыл билгесе,
Ваемсызлар йокы таба калыр,
Җан кайнатыр ирнең өлгесе.
“Кем ул чын ир?”—
Шундый сорау
Җиткерде миңа дуслар;
Инде әйтим, чын ир булу
Ирләрдән нәрсә сорар?
Мәгәре ил эчендә,
Күркәмлектә Йосыф сыйфат
Нур булыр һәм йөзендә.
Хатага аяк басма,
Кабынсын, диеп, йөзенә
Чыра утын да асма.
Күңел өе шәмнәре,
Яктырмас йөзе, булмаса
Күңеленең ямьнәре!
Сүнми еллар узса да,
Ул һаман һәм матурланыр,
Хәтта гамьнәр басса да.
Менә шундый
Тик сыйфатының берсе,
Каһарманда Рөстәм сыйфат
Булсын икән ир кеше.
Наримандай беләкле ул,
Гали сыйфат куәтле,
Андый ирләр һәм булалар
Сөләймандай дәүләтле.
Дәүләт ул — яшәешең,
Мөхәммәд сыйфат гадел бул,
Иманлы булсын эшең!
Күгәрченнәр оча, күгәрченнәр —
Төркем-төркем,
Урап күкләрне,
Яннарыма килеп куна алар,
Дәртләндереп язгы күкрәүне.
Эндәшәләр нидер, аңламыйм,
Күзгә карап, башлар ия-ия,
Мин дә җавап биреп куйгалыйм.
Адәминең сүзен һичничек,
Хәер, хәтта кытай аңлаешсыз,
Очрашсак туры килешеп.
Алмашы юк аның дөньяда,
Телне аны сата бары хәсис,
Андыйлардан ана ояла.
Күгәрченнәр “гөр-гөр” сөйләшә,
Аңлыйм кебек, шушы миләш күзләр
Минем белән һаман телләшә.
Бакчаларга кергәч, тын почмакта
Ләләгөлнең тамды яшьләре,
Сагынган ул, ничек мондый чакта
Сагынмассың икән, күр әле!
Бөтен дөнья гүя чәчәк кенә,
Төренгәннәр агач, болыннар,
Сайрашалар кошлар һәммә җирдә,
Ялгыз башың калгач — кыеннар!
Икәнсең шул, бары күбәләк,
Кызлар борчасы син, кибәкчеге,
Почмак үрмәкүче, үрмәләк!”
Бакча буйлап йөргән әби килеп,
Ләләгөлнең үтеп яныннан,
Утыргычның түр башына барып
Урын алды, карап куйганнан,
Сүз башлардай булып нидер әйтте,
Читкә алып кулы таягын:
“Син дә бераз ял ит, таяныч,— ди,—
Миңа үзең, рәхмәт, Ходаем!”
Сәер тоелса да кешегә,
Ләләгөлнең аулап күңелене,
Керер булып аның күзенә —
Синең яшьтә дөнья яме дә
Хәтерләрне нурлый иде, үзем
Җырлый идем белми гамьне дә.
Әллә инде эшкә барышың?
Нигә шулай җыеп бөтен моңны,
Чыгаргансың йөзгә сагышың?”
Әйтсен әллә Кадыйр юньсезен?
Нигә шунда яңгыр коймый күктән?
Төшми томан, каплап көн ямен?
Чәчәк яме били дөньяны,
Бөтен тараф тора нурда балкып,
Мондый чакта сагыш туамы?
Ә бу сөю шундый матур көндә
Шундый матур булып башланды,
Мондый хисләр гүя һичбер кемдә
Булмагандыр, гыйшык аланы
Кебек иде ул көн шушы бакча,
Шушы урын, шушы ачыклык,
Дөнья үзе сыйды бер кочакка,
Җанга иңде бар нур, яктылык.
Хисләр биләвенә чорналып,
И шатланды йөрәк, шулай һаман
Сөенечтә калды уралып.
Якты таңда көлеп уянган
Күбәләктәй очты наз Ләләгөл,
Күңелләре дәрттә куанган.
Авыл кызы иде Ләләгөл-яр,
Бу калага килеп урнашкан,
Күңелләре иде ачык гөлләр
Белән язга килеп тоташкан.
Аның хыялында уку иде,
Диплом алу, әмма язмышы
Уку йортларыннан ерак куйды,
Башка юлдан китте тормышы.
Шунда керермен дип уйлады,
Ел буена укып әзерлек ит,
Аннан булыр, диде... Булмады.
Үзләштерде һөнәр үзенә,
Онытты ул шулай укуны да,
Җан вәгъдәсе булган сүзен дә.
Тормышы да бик тиз көйләнде,
Бүлмәсе бар завод торагында,
Эш өйрәнү кыен килмәде.
Белән бара иде дөньялар,
Менә тиздән коммунизм кыры
Күренәчәк, диләр һәм алар.
Мәңгелеккә, диеп, Советны!
Кем уйлаган ишелеп төшәр дип ул?
Әйләнепләр китте савыты.
Шаулы көннәр иде, буталган чак
Уңы-сулы хәтта дөньяның,
Адәм балалары гүя курчак
Тәкъдир уенында Ходаның.
Кичә генә коммунистлар иде,
Комсомол да иде барсы да,
Җете кызыл иде, әмма уңды
Һәммәсенең төсе каршыда.
Яшелләнеп китте кайсылар,
Каралыплар бетте шунда кемнәр,
Бер-берсенең башын ашыйлар.
Чаң какмадымыни элгәре?
Ничек бик тиз үзгәрделәр болар,
Чын коммунист булып үзләре?
Булдырмасын белде, ашмаслыгын
Хыялының шушы тормышта,
Ник ул вакыт алар алдады соң,
Корбан сорап һаман, бар эштә?
Ник ул вакыт шушы кадәр хаксыз
Кыландылар, нәрсә хакына?
Харап булды ничә бигөнаһсыз,
Кара салып күңел агына?
Комсомолы иде бүгендә,
Аның юлы — алдынгылар юлы,
Йолдыз булу иде күгендә.
Азлармы соң үрнәк алырлык?
Безнең Ләләгөл дә шушы санга
Керә алыр, кылыр батырлык!
Октябрьнең булды баласы?
Юккамы соң Ленин комсомолы?..
Һәм коммунист әле буласы!
Инде дөнья бозылды да куйды
Һәм гаугалы еллар башланды,
Элек илдә партиялек булды,
Инде җәмгыятьләр баш алды.
Бу кешелек һаман үзгәрештә —
Яратылышыннан дөньяның,
Әүвәледә дин һәм динсезлектә
Чыгарганнар күпләр җан аһын.
Өстен чыгар өчен сугышкан,
Берәүләре — җиңгән, җиңелгәннәр,
Хаклыгында бар да узышкан.
Булып халык, тәмам таркалып,
Үз кемлеген алар белдергәннәр...
Алары да бетте буталып.
Партбилетлы алар, түгел дә,
Динилекне читкә селтәмиләр,
Шул ук сүзләр алар телендә.
“Өммәт!”— дигән булса муллалар,
“Халык!”— диеп партияләр шашса,
“Милләт!”— диеп сөйли һәм болар.
“Күтәрелгән милләт байрагына
Җыелыгыз бердәм көч булып!”—
Лозунглар... Мәйдан каршысына
Ләләгөл дә килде кызыгып.
Ничәнче көн завод туктаганга,
Өстәгеләр байлык бүлешә,
Ә халыкның хакы — мәйданнарда,
“Милләт!”— диеп бар да телләшә.
Бүген булдырырлык чараны
Кылмый гына, гомум сүзләр, көйрәп,
Очкынлата бара җаннарны.
“Сез — чибәрсез!”— диде шунда берәү,
Ләләгөлнең басып янына...
Кабынды да китте, гүя кисәү
Җил тыныннан күчеп ялкынга.
“Кадыйр булам,— диде аңа егет,—
Кем дип белик сезнең исемне?
Шундый чибәр кызлар монда килеп,
Милләт өчен йөргәч — күңелле!”
Бу егетнең оста сөйләме,
Күңелендә гөлләр шыткан иде:
Барсы — аның сүзләр бәйләме.
Дәрт утында тотты йөрәген,
Югалтмыйча назлы сүзләр ямен,
Алды шунда кызның беләген.
Безнең татар шулай кылана,
Бәлки Марсельеза буласыздыр?
Исемегез? Әйтче, оялма!”
Очраштылар алар көзге кичтә,
Ә иртәдә дөнья агарды,
Агачлар да гүя ак чәчәктә,
Ләләгөл дә назда уянды.
Бүген тагын эшкә барасы юк,
Заводлары күптән туктады,
Ялгыз ятак, бүлмәсендә ямь юк,
Шыксызлыгы җанын турады.
Дәфтәр бите итеп урамны,
Әнә узган күпме кеше урап,—
Каләм кебек мәгәр язганмы?
Башлар диеп завод, капкасы
Янындагы халык белән сүзнең
Усалында телен чайкасы
Кайнарлана алмый, ул — сабыр,
Шушымыни кайгы, гөрли халык,
Ләләгөлнең уйда — тик Кадыйр.
Трамвай килә, урам-йортлар тетри,
Селкенә ул, шалтыр-р, тиз йөри,
Тукталышын үтеп китте бере,
Икенчесе әле күренми...
Ирек мәйданында халык иде,
Шунда кадәр килеп, Ләләгөл
Төшеп калды, уе — Кадыйр иде,
Гөрли халык, шаулый иде ил.
Кызылдан да, яшел һәм актан,
Йолдызлы ай — Чулпан калкулары —
Байрак җирлегенә урнашкан.
“Азатлык!”— дип халык кычкыра,
Кайнап чыга микрофонга бердәм
Хатыннар һәм ирләр шул ара.
Бу мөкатдәс ике канаты
Иңнәрендә була калса, халык
Кол хәлендә торып каламы?
Җир сорамый, завод, башкасын,
Кеше хакларына һичкем керми,
Мал бүлешми, куйган барчасын.
Ирек сорый бары халыкка,
Тими дингә, тими һичкемгә дә,
Чын ирекне сорый барлыкка.
Түрәләр һәм завком, һәм парткомнар,
Капка бикләп, куеп сакларны,
Завод-фабрикларны бүлешәләр,
Имеш, моңа бардыр хаклары.
“Өлешебез!”— диләр нәфсе белән,
“Өләшәбез!”— диеп сөйлиләр,
Эләктереп калырга дип бердәм
Үз җайларын гына көйлиләр.
Халыкны да уйга алмыйлар,
Диннәре юк, Шайтан кубызына
Биеп, алар илне талыйлар.
Һәм уйламый хәтта халык та,
Гаугалы чор, хаклык эзли бар ил,
Кала барып артык кашыкка.
Көне буе алар бергә булды,
Чөеп-чөеп кара чәчләрен,
Кадыйр һаман: “Азатлык!”— дип ярды,
Мең шаулатып мәйдан эчләрен.
Ләләгөл дә аңа яреп йөрде,
Кушылгалап, кыймас җиреннән,
Күңелендә курку һәм шау иде,—
Онтылдылар, китеп үзеннән.
Кадыйр төркеменең алдында
Батыр кыздан булып, милләт-ана,—
Сүзләрендә канат кагына.
Рухландылар, аннан тагын да
Канат җәеп мәйдан урадылар,
Азатлык дип бар да табына.
Караңгыда кайтып торагына,
Ләләгөл дә сизеп арганын,
Сыенды да Кадыйр кочагына,
Сизми калды йокы алганын.
Ул төш күрде, дөнья шаулы иде,
Ага иде сулар ургылып,
Күпләр батып калды, алар — йөзде
Олы бүрәнәгә уралып.
Кая китте диеп караса,
Ташкын сулар белән читкә акты,
Әллә ничек булып тамаша.
Янында юк, кая киткәндер?
Таң да аткан... Ничә көннәр булыр:
Алар бер җан, инде тәндә бер.
Яшьләр гаиләне коралар,
Туй ясамый, бармый ЗАГСка да,
Бергә яши, бергә торалар.
Ил алдында хилаф юк инде!”—
Диде Кадыйр. Әүвәл каршы чыкса,
Ә аннары кыз да: “Хак!”— диде.
Кергән булса әгәр укырга,
Сизелми ел үтәр иде шунда...
Заводлар да эшсез тик тора.
Кадыйр инде өченчедә укый —
Авыл хуҗалыгы буенча,
Механикмы булыр, әле шактый
Укыйсылар аның уенча.
Мәйданнарда йөреп, онытылып
Дәресенә бару кирәге,
Укуы да инде артта калып
Килә бугай, гомер әрәме.
Ни файдасы аның кешегә?
Күмхуҗлар да бетә, кемнәр генә
Мохтаҗ булыр мондый белгечкә?
Шөреп борып үсә, техника
Аның — кулда, егет була шулай...
Түгел микән уку һәм юкка?”
Ул елда да завод эшләмәде,
Ә Ләләгөл чыкты эшеннән,
Институтта хәзер укый иде,
Бер дә калышмыйча кешедән.
Укытучы булудан да изге,
Җанга якын һөнәр тапмады,
Шуның өчен хәзер укый, инде
Укулардан уе кайтмады.
Яңа хакыйкатьләр ачылды,
Укымаса әгәр, шушы юлда
Ачылмас та иде акылы.
Йөгерә ул, аннан укырга
Китапханә, уку залга керә,
Күңеленә гыйлем тутыра.
Ул да шулай укып йөридер!
Кайбер көнне йокларга да кайтмый —
Сагынганын кызның белмидер?
Хәзер башка төрле төсләр дә,
Ничә төрле партияләр, хәтта
Коммунистлар керми төшкә дә.
Сафсатасы һәм дә ялганы,
Иркенлекне алган кебек тарлык,
Үз уенын тарих уйнады.
Бүгенгесе — бары хәбәре,
Ил дә атлап китәр дөрес юлдан,
Яхшырырлар әле хәлләре.
Кадыйр калды серле уйларында,
Хисләр ярсуында адашып,
Ләләгөлгә булган сүзләрен дә
Әйтеп бетерәлми көнләшеп.
Нигә кайтмый аның сөйгән яры?
Кайда йөри көннәр буенча?
Нинди бетмәс уку тарта аны? —
Алай булмый аның уенча!
Уку йортларының янында,
Затлы парлар үтә-сүтә торды,
Карамыйча аның ягына.
Алай хисләнергә мөмкиндер?
Ләләгөл дә шулай йөреп кичгеп,
Кадыйрына исе китмидер!
Юк уйларга чумды мескен Кадыйр,
Юкны уйлап башын катыра,
Көнчелек ул — дөньялыкта кабер,
Көнчелек ул җанны саттыра.
Көнчелек ул акыл эше түгел,
Көнчелек ул җаның саташу,
Акылыңнан өстен булса күңел,
Саташулар булыр адашу.
Сафландыра хәтта хисләрне,
Ә каралта сүзләр сафсатасы,
Бутадылар алар күпләрне.
Ул шундый да сөеп карый иде
Дөньялыкның һәрбер яменә,
Көн бозылса — кайгыларны җыйды,
Кояшланса — канат иңендә.
Сөя иде сөеп туялмыйча,
Буялмыйча кара хисләргә,
Калмый иде тәмам уалмыйча,
Чыга барып шунда исәргә.
Башка төрле була алмады,
Аның җаны кояш кебек көлде,
Каплый алмый болыт аламы.
Бар икәнен гүя белмичә,
Якты иде аңа кара кичләр,
Түрләренә сагыш кертмичә.
Изге бала йөзле самими,
Дөнья гүя үзе аны сөйде,
Гамь карасы аңа түгелми.
Әллә нәрсә булды аңарга,
Хисләре дә никтер күгәрделәр,
Һәм башкача аңа янарга.
И шатлыклы көннәр булганнар,
Ул үзе дә көя белеп көйде,
Күңелләре хискә тулганнар.
“Милләт!”— диеп Кадыйр мәйдан тотты,
“Милләт!”— диеп җыйды яшьләрне,
Үз кемлеген илгә ул танытты,
Башлап йөрде бик күп эшләрне.
Комсомолны алыштырды аның
Милли җанлы яшьләр берлеге,
“Азатлык” дип исем кушуының
Хикмәте бар иде, кемлеге.
Көн кыскарса — Кадыйр югалды,
Ә кабаттан балкып чыгуына
Сәбәп иде тарих һәм тагы.
Заманага тәмам кушылып,
Мин дә аны шушы көннәрендә
Күреп калган идем куш булып.
Якын иткән икән күңеле,
Әмма сүзне башка юлдан йөртте,
Җаннар якын кебек күренде.
Сөйләмәде бер дә буш сүзне,
Белеп булмый — уе нәрсә иде,
Түгел иде бугай үзсүзле.
Бөтендөнья татарлары белән
Элемтәгә кереп, бервакыт
Зур җыелыш җыйды, төрле илдән
Яшьләр килде анда җан атып.
Үз кемлеген белә иде Кадыйр,
Дилбегәне кулда нык тотып,
Үз дигәнен йөртте, нинди батыр
Егет, дидек, тордык шаккатып.
Куанычы иде яшьләрнең,
Күпләр почмакларда булды батыр,
Ул — башында торды эшләрнең.
Гаугаларны басып киттеләр,
Безнең илдә икән хөкемдарлар —
Акыллы баш, егет кешеләр.
Үз җаннарын, диләр, аямый,
Кирәк булса — алар керә утка,
Җиңел юлны бер дә сайламый.
Гамәлләре өлге тарихка,
Халык белән алар бер рухлы,
Амин тотыйк алар саулыкка!
Кадыйр диеп күпләр таный иде,
Дәрәҗәсе үсте егетнең,
Аның саен арта барды дәрте,
Кирәк түгел аңа үгетең.
Кем икәнен үзе яхшы белә,
Үзе белә нәрсә кирәген,
Шау-гөр килеп мәйданнарга керә,
Утка төреп тәмам йөрәген.
Сүздә калсалар да эшләре,
Тормыш җае үзгәргәнне көтеп,
Өмет белән килә көннәре.
Алда безнең бөек җиңүләр!
Безнең байрак ил түрендә балкыр,
Үзгәрешләр илне иңлиләр!”
Ишетергә диеп сүзләрен,
Һәммә яшьләр аңа сафны тотты,
Җитди итеп якты йөзләрен.
Хәрәкәтсез калды милли эшләр,
Сүздә калды, гамәл үзгәрер
Диеп көткән иде асыл ирләр,
Хәзер сүзләре дә күгәрер.
Күпме сөйләп була иде юкса,
Хәрәкәттә иде бәрәкәт,
Хәрәкәте булды, бәрәкәткә
Ирешмәде милли хәрәкәт.
Җиңү белән килә белмәде,
Сүзләр — дөрес, әмма имеш-мимеш
Хәтта йөрәкләрне биләде.
Егетлектә булыр мәртәбә,
Ә югыйсә нинди заман килде,
Зур гамәлгә иде мәрхәбә.
Кадыйр белән һаман янәшәдә
Ләләгөле иде сердәше,
Терәк иде барча эшләрендә,
Шулай җаннары да берләште.
Кадыйр чыкса кайнап трибунага,
Ләләгөле басты уңына,
Тынлык бирә белде бар гаугага,
Дәртне өстәп Кадыйр җанына.
Күккә оча барды төтене,
Яндылар да сүзләр, тиз сүнделәр,
Башкармыйча калып эшене.
Барса иде куып бер-берсен,
Милли хәрәкәт тә иңгә китеп,
Күтәрәчәк иде үз-үзен.
Әйдәделәр ничек халыкны,
Тик эш башын яулый алмадылар,
Сүзләреннән халык ялыкты.
Куш авызлы хәлдә калдылар,
Бар сүзләре уен булган икән,
Үзләре дә аңлап алдылар.
Нәрсә иде, тарих, бу уеның?
Ә сабакның зурын бирдең син!
Ышандырдың, ә аннары — уйдың
Һәм дә ваттың хыял көзгесен.
Бу туфракта күпме изге чәчәк
Орлыклары шытып чыгачак,
Шундый матур булып һәм киләчәк
Нурлар белән балкып торачак.
Сибелерләр тәмам вакланып,
Балкытырлар әле һәм җаннарны,
Сөенербез тәмам сокланып.
Мең көннәрдән хәтта җыелмый,
Тарих бит ул гамәл генә түгел,
Минлек белән генә зур булмый.
Тәҗрибәле итә адәмне,
Без әлегә барчабыз да күндәм,
Тик таратып алдык гамьнәрне.
Кадыйрының кинәт үзгәрүе
Хәйран итте, әүвәл, дусларын,
Ә аннары — аның Ләләгөле
Аңлый алмый йөрде уйларын.
Үзе һаман укуында иде,
Китапханәләрдә соңарды,
Кадыйры да соңлап кайта иде,
Һаман уйларында югалды.
Сорый калса аннан Ләләгөл,
Уйга чумган хәлдә башын иеп,
Таба иде юк-бар сәбәп гел.
Зачет-имтиханнар башлана!”
“Бу вакытта нинди зачет инде?”—
Ләләгөле тагын сорана.
Үз эчендә йөри бикләнеп,
Ләләгөле юкка чарлый сүзен,
Аның белән бетә этләнеп.
Ә беркөнне Кадыйр чыгып китте,
Төн уртасы — тәмам шашынып,
Кайтмый йөрде, ничә көннәр үтте,
Ә Ләләгөл көтте кайгырып.
Аралары шуннан бозылдылар,
Бер-берсенә сүнде хисләре,
Авыр атлап көннәр узылдылар,
Салкыная барып кичләре.
Салкын боздай иде ул вакыт,
Бер-берсенә алар бигрәкләр үк,
Булсалар да энҗе һәм якут.
Йоклаганнар бер үк урында?
Хәзер инде хәтта күрешсәләр,
Ятлар диләр болар турында.
Көннәр ямен алып күптән очты
Аккошлары тыныч күлләрнең,
Калдырдылар канатлары очы
Чәчкән кебек мамык карларын.
Ул кыш әүвәл шундый елак булды,
Килеп-китеп йөрде аптырап,
Бәндәләрне тәмам зарыктырды,
Агачлар да туңды калтырап.
Кыш бабайның авыр салкыны,
Кар юк иде, ә боз — калынайды,
Тайгак ясап аяк астыны.
Котсызланып йолкыш калуы —
Туздыруы иде дөнья эчен,
Башлануы юлның чалуы.
Төшеп килә иде урамнан,
Янындагы яшьләр көлеште дә
Булды кебек гүя куанган.
Тарткалаша иде хисләре,
Соңгы елы иде укуында,
Чыга кебек соңгы көчләре.
Артта калды, милли хәрәкәт
Булмагандай калды, тыелды да,
Йөрәкләргә ясап җәрәхәт.
Кемнәр иде безнең милли хисләр
Белән уйнап дәшкән лидерлар?
Нигә болай булды илдә эшләр?
Нидән бетте безнең кадерләр?
Кем уены шулай көлке итте?
Кем кубызы шулай биетте?
Эһ егетләр, шундый вакыт иде,
Нинди бәхет тиде дә үтте!
Ышандырып килер көнемә,
Эһ егетләр, заман алды сынап,
Куәт биреп, егәр көчемә!
Җепшек түгел иде борыны,
Тик кемнеңдер кулларында талып
Уйный иде курчак уены.
Турылык та кирәк, тугрылык,
Ә югыйсә, барган юлларыңда
Калачаксың бары абынып.
Әллә кемнәр кебек булсаң да,
Изге китапларда шушы хакта
Күпме хәбәр — ята тупсаңда!
Ул шундый да сөенечкә тулып
Яши иде дөнья күркендә,
Кала иде гөлләр аһлар орып,
Йөри иде халык күзендә.
Ил назына туймас шагыйрь сыман
Канатланып дәрттә йөрәге,
Ул бер үзе мәйданнарны тоткан
Чаклары бар иде, егәре.
Кышы керми кала димени?
Кадыйр күптән гамьнәрендә йөри...
Ничек сагышларда өзелми?
Ямьсез кебек аңа күренә,
Шаулап торган киң мәйданнар тынды,
Юк-бар уйга җаны төрелә.
Инде Кадыйр дипломын да алды,
Хәтта юлланма да бирделәр,
Язның ямен дә ул күрми калды,
Уку белән үткән иделәр.
Китеп барды саубуллашмый гына,
Кайтырмын дип, әмма юллары
Ераккарак алып китте, уйга
Алмады ул: ни хәл туйлады?
Әллә инде юри, абынсын,
Егылсын дип түрә ясап куеп,
Җиктерделәр тормыш арбасын.
Ташка үлчим генә, аз калган,
Кырларында билчән үстерәләр,
Фермалар — буш, малы — таралган.
Тизләнеш һәм чәчәк атулар,
Миллионер күмхуҗ иде, бусы —
Аннан калган мирас булырлар!”
Тормыш аны бөтерде дә алды,
Авыр дулкыннары каплады,
Хезмәт белән көне үтә барды,
Онытылды яшьлек чаклары.
Бәлки аны милләт сатучыга
Керткәннәрдер кайнар дуслары,
“Азатлык!” дип мәйданнарга чыга
Иде алар... Кая котлары?
Беттеләрме бар да, кайларга?
Ә тормышлар, алга китә барып,
Бик чөймәде әле айларга.
Даһи була барып, юлбашчы,
Бүреләрен даим улаттылар,
Ишетелеп илгә талашы.
Әйтәлмәде сүзен кистереп,
Хәйран калып, гүя телсез балык,
Алалмады кулга җир, ирек.
Әнә яшьләр үтте, алар — башка,
Фикерләре, холык, гадәте...
Көлешәләр, туктап торып чатта,
Бүтән хәзер заман халәте.
Яз ае шул, умырзаяларның
Ефәк чалма кигән башлары
Иелгәннәр, хәтта чәчәкләрнең
“Әлхәм” укый торган чаклары.
Дөньялыкның барча гаменнән,
Умырзая аланына килеп
Чыктым әле сукмак юлыннан.
Тынлык утраулары барлыгын,
Бу ташландык парк-бакчаларның
Шаулы дөньялардан зурлыгын.
Һәм шәмәхә чалма кигәннәр,
Өйлә туры, бердәм булып барсы
Кыямнарда башлар игәннәр.
Күреп калган идем ул язда
Ләләгөлне, инде шушы хакта
Искә алгач, күңел уала.
Бер кыз, малай алар үстерә,
Ире — булган кеше, байлык ягы
Типтермәсен генә тәртәгә.
Шигырьләрен, танып фотосын,
Бик шат иде алар, күңелләрнең
Ачкан кебек булды пәрдәсен.
Әллә шигырь язмый башлаган?
Күңелләргә кереп туйлар тулгач,
Шигырь кача шул ул, и туган!
Шкаф кадәр булган, диделәр,
Байлыктамы тормыш хикмәтләре —
Шул бизмәндә кеше үлчиләр.
Мәртәбә бар — башкаң булмагач,
Бәлки әле минем шәҗәрә дә
Чәчәк атар гүя алмагач.
Тузганаклар, мамык очырып,
Туры таяк булып торып калды,
Төсе-кыяфәте бозылып.
Төсен-кыяфәтен яңартып,
Кичә кызыл бүген акка калыр,
Сайласаң да аны яратып.
Ефәк күлмәк кигән сөйкемле
Умырзаяларны уяталмый
Гаҗизләнгән апрель шикелле
Кышлар китсен, кабат кайтмасын,
Хәтерләргә канәгатьлек ятсын,
Чәчәкләргә кырау йокмасын!
Шигырьләр һәм поэмалар: Җиде томда.— Җиденче том. — Казан: Моя электронная книга, 2009. — 567 б
17 12 2014
16 стр.
Шигырьләр һәм поэмалар: Җиде томда.— Икенче том.— Казан: Моя электронная книга, 2000. — 446 б
17 12 2014
22 стр.
Шигырьләр һәм поэмалар: Җиде томда.— Алтынчы том. — Казан: Моя электронная книга, 2004. — 452 б
25 12 2014
39 стр.
Укыту алымнары: темага карата, шигырьләр буенча фикер алышу, сәнгатьле итеп шигырьләр уку
15 10 2014
1 стр.
Дәреслек ярдәмендә сөйләм эшчәнлегенең төрләренә -тыңлап аңлау, сөйләү, уку һәм язуга өйрәнергә, шулай ук шигырьләр һәм җырлар, татар халык авыз иҗаты үрнәкләре (мәкальләр, санамыш
25 12 2014
28 стр.
Максатлар: электрлану күренеше, уңай һәм тискәре корылма, корылмалы җисемнәрнең тартылуы һәм этелүе турында белемнәрне ныгыту; электроскоп һәм электрометр белән танышу, аларның төз
15 10 2014
1 стр.
Шул ук вакытта башлангыч курсның нигезн натураль сан һәм нуль, тискәре булмаган саннар белән дүрт арифметик гамәл һәм аларның үзлекләре турында төшенчәләр, бу белемнәргә нигезләнеп
05 09 2014
3 стр.
Максат: укучыларга тарих һәм археология турында аңлатма бирү, борынгы кешеләр тормышы һәм хезмәте белән таныштыру; укучыларда туган якка мәхәббәт тәрбияләү һәм үткәненә кызыксыну у
12 10 2014
1 стр.