ГАРӘП ЯЗУЫ ПАЛЕОГРАФИЯСЕ ҺӘМ КАЛЛИГРАФИЯСЕ
Татар филологиясе һәм тарихы факультеты студентлары өчен
уку-укыту методик кулланма
Казан 2009
УДК 80
И 91
филология фән. докторы, профессор Ф.Ш. Нуриева
филология фән. кандидаты, доцент Х.Х. Кузьмина
Курс “Палеография и каллиграфия арабского письма” ставит целью получение студентами знаний об основах арабской палеографии и каллиграфии, усвоение ими знаний и навыков, позволяющих определять стили каллиграфического письма и свободно воспроизводить их пером, а также увлечение студента искусством красивого письма.
“Гарәп язуы палеографиясе һәм каллиграфиясе” курсы татар халкының меңъеллык рухи мәдәниятен чагылдырган гарәп язуының палеографиясе һәм каллиграфиясе турында мәгълүмат җиткерә. Булачак филологлар “классик алтылыкка” кергән һәм даими кулланышта йөргән гарәп каллиграфик стильләре, аларның иске татар язма истәлекләрдә кулланылышы белән таныша, гарәп каллиграфик стильләрне язу методикасына өйрәнә, язу күнекмәләрен булдыра.
Исхакова Ә.Р., 2009.
курсы буенча реферат темалары...............................................................17
Гарәп язуы палеографиясе һәм каллиграфиясе” курсының укыту-методик кулланмасы.
(Учебно-методическое пособие по курсу “Палеография и каллиграфия арабского письма”)
Авторы – филология фәннәре кандидаты, доцент Исхакова Ә.Р.
Кулланма югары профессиональ белем бирүнең Дәүләт стандартына нигезләнеп төзелде.
“Гарәп язуы палеографиясе һәм каллиграфиясе” курсы “Филология” (021700) белгечлеге буенча укыту программаларына кертелә.
Пояснительная записка к курсу “Палеография и каллиграфия арабского письма”
История арабского письма и каллиграфии началась после того, как возникла необходимость записать все откровения пророка Мухаммеда в виде единого свода, известного как Коран. То обстоятельство, что практически первой книгой, написанной на арабском языке, стало мусульманское священное писание, придало арабскому письму сакральное значение. Этим и продиктовано трепетное отношение к письму и формам букв, которые должны были отражать священный смысл написанного.
Данное историческое условие развило такую особенность арабского письма как орнаментальный характер. С изощренно орнаментальным характером арабского письма связано также то, что почти каждая буква имеет четыре формы написания в зависимости от ее места в слове. Кроме того, орнаментальный характер арабского письма обусловлен тем, что ислам во избежание идолопоклонства осуждал изображения одушевленных существ. И поэтому художественный гений народов Востока получил широкое развитие в области создания абстрактных графических изображений. Одним из крупных достоинств арабского письма является его компактность. Благодаря обозначению гласных надстрочными и подстрочными знаками текст, переданный арабским письмом, занимает при одинаковых размерах букв почти вдвое меньше места и требует для написания значительно меньше времени, чем тот же текст, переданный латинским или русским письмом.
Вышеупомянутые обстоятельства вызвали появление многочисленных стилизованных графических разновидностей арабского письма, каждая из которых представляла собой своеобразную художественную трактовку системы арабского алфавита и отражала требования своего времени. Так возникла самостоятельная отрасль искусства – художественное письмо или каллиграфия (хуснул хат), а людей, занимающихся этим искусством, стали называть каллиграфами (хаттатами). Основные концепции каллиграфии сводились к тому, что она есть важный и сложный вид искусства, вершина которого достигается упорным трудом и выработкой навыков, а творение подлинного произведения искусства, создание шедевра художественной рукописи неразрывно связано с высокими моральными качествами его творца. Главная суть каллиграфии – красота человека - в его письме, в тончайших линиях свидетельства его чувств и мыслей. Поэтому социальный статус каллиграфов, как среди знати, так и среди простого люда, был достаточно высок. Каллиграфы в истории народов, принявших ислам, являлись не только переписчиками книг, а составляли значительную часть деятелей культурной жизни стран и занимали солидное место в развитии духовной жизни. Только благодаря трудам каллиграфов памятники письменной литературы, охватывающие все отрасли человеческих знаний с древнейших времен, переходя из поколения в поколение, дошли до наших дней и стали достоянием общечеловеческой культуры. При этом многие хаттаты оказывались подлинными мастерами художественного письма, а переписанные ими книги, помимо своего познавательного значения, становились шедеврами художественной рукописи, непроходящая красота которых поныне восхищает нас. Общепризнано высоко-эстетическое воздействие арабского письма на своего зрителя. Этим и объясняется ценность каллиграфического письма для современного человека.
Целью курса “Палеография и каллиграфия арабского письма” является получение студентами знаний об основах арабской каллиграфии, его стилях, усвоение ими знаний и навыков, позволяющих определять и узнавать стили каллиграфического письма и свободно воспроизводить их пером. Курс по каллиграфии ставит своими задачами обучение студентов “технике” владения пером, методике написания различных каллиграфических стилей, исполнения тугр, а также увлечение студента искусством красивого письма. Высшей целью курса можно назвать воспитание человека, способного видеть и чувствовать красоту, способного эмоционально на нее откликнуться.
Тема № 1. Каллиграфия турында төшенчә бирү. Палеография һәм гарәп язуының төрләре. “Гарәп язуы палеографиясе һәм каллиграфиясе” курсының өйрәнү объекты һәм максатлары.
“Гарәп язуы палеографиясе һәм каллиграфиясе” курсының төп өйрәнү объекты – гарәп каллиграфик стильләр һәм аларның иске татар язма истәлекләрендә кулланылышы. Курсның максатлары – гарәп каллиграфик стильләрне язу методикасына өйрәтү, язу техникасын бирү, гарәп стильләре барлыкка килүнең алшартларын истә тотып, студентлар тарафыннан аңлы рәвештә һәр стиль үзенчәлеген каләм белән язуда чагылдыра алуга ирешү.
Шартлы билгеләр системасы буларак язу – кешеләрнең иҗат эшчәнлеге. Кешеләрнең язуда иҗади үзенчәлекләрен чагылдыруга омтылышы каллиграфияне барлыкка китерүе. Каллиграфия – матур язу сәнгате. Көнбатыш илләрендә каллиграфия сәнгате. Көнчыгыш илләрдә каллиграфиянең асылы ислам мәдәниятенә бәйлелеге.
Палеография – язу тарихын, график формаларның үсеш-үзгәреш үзенчәлекләрен һәм кулъязма чыганакларның тарихи үсештәге үзенчәлекләрен өйрәнә торган фән өлкәсе. Язу материалы, язу билгеләре һәм төрләре, язу кораллары, язуда кулланылган буяулары, кәгазьдәге су билгеләре, кәгазьнең форматы һәм кулъязма китап тышлыклары палеографиянең өйрәнү объекты булуы.
Гарәп каллиграфиясенең нигезләре урта гасырда хаттат Ибн Дөрөсти (X гасыр) тарафыннан эшләнүе.
Тема № 2. Гарәп алфавитының язу тарихындагы урыны. Гарәп хәрефләренең фәлсәфи асылы. Танылган хаттатлар һәм аларның палеографиягә багышланган хезмәтләре.
Гарәпләрнең үз язулары итеп, набатей халкы аша арамей язуын алуы. Безнең эрага кадәр II гасырда Сүрияне, Синай ярымутравын һәм төньяк-көнбатыш Гарәбстанны яулап алу нәтиҗәсендә набатей халкының арамей телендә сөйләшә һәм аларның язуын файдалана башлавы. Безнең эраның IV гасырыннан алып набатейлар язуының гарәп телен тапшыру өчен кулланылуы. Набатей язуының шулай ук 22 тартык хәрефтән торуы һәм һәр хәрефнең, сүздәге урынына карап, төрлечә язылуы.
VII гасыр башында Мөхәммәд пәйгамбәр (с.г.в.) җитәкчелегендә яңа диннең формалашуы. Ислам дине таралуга бәйле гарәп теленең һәм графикасының киң территорияләргә таралуы. Гарәпләргә буйсындырылып, Ислам кабул иткән халыклар гарәп теле белән бергә гарәп язуына да күчүе. Ул заманда Коръәнне гарәп теленнән башка бүтән телләргә тәрҗемә итүнең һәм бүтән алфавитта язуның тыелуы. VIII гасыр башында Коръәнне төгәл уку өчен диакретик билгеләр куела башлавы. Мондый яңалыкның хәрефләр санын арттыруга һәм хәрефләрнең алфавиттагы тәртибен үзгәртүгә китерүе. Кыска сузыкларны аеру өчен юл өсте һәм юл асты сызыкларының кертелүе. VIII гасыр ахырында гарәп хәлифәтенең башка кечерәк мөселман дәүләтләренә таркалуы һәм яңа дәүләтләрдә яңа язу стильләренең барлыкка килүе. Мәсәлән: Х гасырда Төньяк Африка һәм Испаниядә күфи стиленә нигезләнгән мәгъриб стиленең, ә Х-XI гасырларда Иранда нечкә язулы тәгъликъ һәм нәстәгълыйк стильләренең барлыкка килүе.
Матур төгәл язуга зур игътибар бирүнең прагматик сәбәбе – дөрес кулланмаган бер ноктаның гына да зур хаталарга китерә алуы. Ил белән идарә итүдә, рәсми кәгазьләр эшчәнлегендә төгәл язуның аеруча мөһим булуы. Хаттат эше дәрәҗәле эш булып, югары бәяләнгәнлеге. Хәтта ил башлыклары һәм патшаларның бу сәнгать белән мавыгулары һәм атаклы хаттатлардан дәресләр алулары.
Көнбатыш илләре культурасында, дөньяны күзаллавында барысы да нокта белән тәмамланганлыгы, көнчыгыш илләр мәдәниятендә киресенчә, бар барлыкның, дөньяның ноктадан башлануы. Изге сүз “Бисмилла”ның “б” хәрефенең ноктасыннан кеше өчен дөньяны танып-белү башлангынлыгы, шуңа күрә шәкертләрне каллиграфия сәнгатенә нокта язарга өйрәтүдән башлаганнары турында. Ислам фәлсәфәсендә бер кара ноктадан бар галәм яратылганлыгы. Буш, чиста кәгазьнең һәм һәр хәрефнең Аллаһ тарафыннан яратылып, Алла сүзен, теләген кешеләргә җиткерүдә катнашуы белән изге булулары. Әлеге фәлсәфәнең хуруфитлар юнәлешендә тирәнтен чагылышы. Хаттатларның шушы изге эштә катнашучылар, Коръән сүзен җиткерүчеләр буларак зур җаваплылык тоюлары. Каллиграфларга карата әдәп-әхлак таләпләре. Хәттат иҗат иткән серле язуны тануны, Аллаһының асылын аңлауга тиңләштерү.
Танылган хаттатлар һәм аларның каллиграфиягә багышланган хезмәтләре
Каллиграфия сәнгатенә багышланган хезмәтләрнең бик борынгыдан языла башлавы, ләкин безгә килеп җиткәннәренең 16-17 гасырларга каравы: 1) иң борынгы фәндә мәгълум булган трактат-иран тел белгече Ибн Дөрөсти трактаты (871-957), 2)10 гасыр хаттаты Әбү Гали Ибн Мукланың классик алтылыкка кергән стильләр турында трактаты, 3) Ибн Мукланың дәвамчысы Гали Ибн Бәвваб трактаты. 4) 14 гасыр ахыры – 15 гасыр башы “Сәнгать осталары кагыйдәләре” (авторы билгесез); 5) 15 гасыр ахыры – 16 гасыр башы Солтангали Мәшһәдинең “Каллиграфия турында трактат”ы; 6) 1544-1545 хаттат һәм рәссам Дустмөхәммәднең “Хаттатлар һәм рәссамнар турында трактат”ы; 7) 1596-1597 Казый Әхмәд Мир-Мөнши әл-Хөсәйни “Хаттатлар һәм рәссамнар турында трактат”ы; 8) азәрбайҗан шагыре һәм рәссамы Садыйк бәк Афшари (1533--үлгән елы 1612 елдан соң) “Канун әс-сувар” (Сурәт ясау кагыйдәләре); 9) Мәхмүд Чапнәвиснең шигъри формада язылган трактаты; 10) Фәтхуллаһ ибн Әхмәд ибн Мәхмүднең хезмәте.
Барлык трактатларның кабул ителгән структурада төзелүе: 1) кереш, 2) 1 нче бүлек, сөлс һәм бу стильдә иҗат иткән хаттатлар, 3) 2 нче бүлек тәгъликъ стиле турында, 4) 3 нче бүлек нәстәгъликъ стиле турында, 5) йомгак өлеше. Барлык трактатларның Алланы мактау сүзләреннән башланып, иң беренче чиратта Алланың каләмне яратуы турында әйтелүе. Каләмнең ике төрле булуы: үсемлек һәм хайваннан ясалган каләмнәрнең үзара тиң булуы. Трактат язучыларның төп максаты – хаттатлар тормышы, иҗаты һәм төрле стильләр килеп чыгышы һәм формалашуы турында мәгълүмат бирү. Һәр трактатта хаттатлык эшенең изгелегенә, хаттатның әдәп-әхлак сыйфатларына басым ясавы. Язу эшендә камиллеккә ирешкән кешенең Алла рәхмәтеннән өлешсез калмавы.
Трактатларда барлык белем Коръән аша кешегә иңдерелгәнлеге раслануы. Рәсем сәнгатенә карата үз заманының алдынгы карашларын чагылдыруы.
Әдәбият:
Тема № 3. Каллиграфия сәнгатенең гамәли нигезләре. Хаттатларның язу кораллары һәм материаллары (тарихи күзаллау). Каләм һәм кара ясау серләре.
16 гасыр хаттаты Миргали Хорави фикере буенча матур, камил язуның 5 төп шарты булуы: 1) язу кагыйдәләрен белү, 2) сабырлык, авырлыкларны кичерә белү, 3) яхшы язу кораллары булу, 4) төгәл язу (төрле стиль кагыйдәләрен төгәл үтәү), 5) кулның эшкә, язуга ияләнгән булуы (язу методикасына, техникасына ияләнгән булу).
Каләм.Һәр хаттатның үзенә генә хас каләм ясау һәм аның очын кисү серләре булуы. Каләм өчен камышның Васита шәһәреннән китерелүе. Аерым очракларда каләмнең бамбук яки пальма яфракларыннан ясалуы. Яхшы каләмне билгеләүче сыйфатлар: сыгылмалылыгы, төсе, озынлыгы, дөрес киселгән очы. Каләм очын кисәр өчен махсус пычак “кәниф” һәм такта “микаттә” булуы. Стиленә карап, каләмнең очы төрлечә киселүе, хәрефләрнең төп элементлары киңлегенә тәңгәл булырга тиешлеге. 15 гасырда каләм сурәте дәүләт хезмәтендә торуның эмблемасы булуы.
Каләмнең изгелегенә карата кайбер фикерләр.
Тема № 4. Язу сәнгатенә өйрәнү: борынгыдан бүгенгегә кадәр. Хаттатларга һәм аларның шәкертләренә мөнәсәбәт.
11 гасырларда патша канцеляриясе каршында ир балаларны каллиграфия серләренә өйрәтү өчен китап-ханә дип аталган махсус мәктәпләрнең оештырылуы. Мәшһәд шәһәрендәге шаһзадә Ибраһим мирза тарафыннан оештырылган танылган китапханә.
Каллиграфиягә өйрәтүнең озак елларга сузылып берничә этаптан торуы. Каллиграфия сәнгатенең дини белем дип кабул ителүе һәм шәкертнең әдәп-әхлак сыйфатларына бәйле булуы.
Шәкертләрне язарга өйрәтүдә башта ком, соңрак балчык сыланган такталарны куллану. Укып бетергән шәкертләргә диплом язуы-- “иҗазәт” бирелүе. Хаттатларның изге эш белән шөгыльләнүче һәм Алла рәхмәтенә ирешүчеләр булып исәпләнүләре, гади халык һәм сарай кешеләре арасында абруй казанулары. Матур язу сәләтләре аркасында гына дәрәҗәле урыннарга билгеләнүләре. Шәкертләрне каллиграфик язуга өйрәтүдә 3 метод булуы: каләми (танылган хаттатларның каллиграфик язуларын күп тапкырлар күчереп язу), нәзари (аерым бер стильгә карап тору нәтиҗәсендә өйрәнү), 16 гасырда тәкъдим ителгән мәшкъ хыялый (яңа стиль уйлап табу). Бүгенге көндә хаттат һөнәренең яңадан торгызыла башлавы.
Тема № 5. Гарәп язуының стильләр мәсьәләсе. Яңа стильләр барлыкка килүнең алшартлары һәм ысуллары. Күфи стиле һәм аның төрләре. Күфи стиленең язу үзенчәлекләре төрләре, кулланылыш даирәсе.
Гарәп каллиграфик стильләренең монументаль-декоратив (ягъни туры сызыкларны файдаланып эре хәрефләр язылган) һәм курсив (ягъни көндәлек тормышта кулланылып тиз язылышлы һәм укырга ансат булган) стильләргә бүленеше.
Яңа стильләрнең барлыкка килүнең ике төп алшарты: 1) тормыш-көнкүрешнең төрле өлкәләрендәге таләпләргә җавап бирердәй, кулланыла алырдай стильләргә ихтыяҗ; 2) хаттатларның бер-берен узып, язу камиллекләрен үстерү теләкләре.
Яңа стильләр барлыкка килүнеңөч ысулы:
Күфә шәһәре тирәсендә табылганга күрә шартлы рәвештә күфи исеме белән йөртелүе. Иң борынгы, ислам барлыкка килгәнче үк кулланылышта йөргән стиль булуы. Күфи стиле белән иң беренче Коръән китаплары язылганлыктан, озак еллар буе Коръән шушы стиль белән генә язылган булырга тиешлеге.
Стиль үзенчәлекләреннән: хәрефләрнең туры почмаклап язылуы, хәрефләрнең һәр өлеше бер калынлыкта булуы. Күфи стиленең төрләре: күфи ирани, күфи-гөлзар. Күфи стиленең соңгы вакытта күбрәк эпиграфикада һәм мәчетләр, биналар бизәлешендә кулланылуы.
Тема №6. Сөлс, җәли сөлс, иҗазәт, мөхаккак, рәйхани. Әбугали Ибн Мокла һәм Ибн Бавваб иҗатлары .
Ибн Мукланың дәвамчысы – Әбу әл-Хәсән Гали (тәхәллүсе Ибн әл-Бавваб) тарафыннан (үлгән елы 1022) сөлс стилен камилләштерүе һәм яңа төрләрен уйлап табуы.
“Нәсх” төшенчәсенең берничә мәгънәсе булуы: 1. “алмаш, алмаштыру”, нәсх стиленең үзенә кадәр кулланылышта булган стильләрне алмаштырып килүе; 2. “нигез, чыганак”, ягъни нәсх стиле нигезендә күп кенә яңа стильләр барлыкка килүе; 3. “күчереп язу”, ягъни Коръән китабын һәм башка кулъязмалар, китаплар күчерү өчен нәсх стиле иң уңайлы булып, еш файдаланылуы. Нәсх стиленең икенче исеме – Коръәни хат булуы. Нәсх стиленең иң актив чоры – 12 гасыр булуы. Хәзерге көн басма гарәп шрифтының нигезендә нәсх стиленең булуы.
“Классик алтылык” турында мәгълүмат. 13 гасырда иҗат иткән Җамалетдин Йәкүт әл-Мөстәгьсиминең (1203-1298) “Хаттатлар кыйбласы” дип йөртелүе. Башка хаттатлар арасында югары абруйга ия булганга һәм каллиграфия сәнгатенә зур яңалыклар керткәнгә әлеге тәхәллүснең бирелүе. Мөстәгъсими керткән яңалыклар:
Тема № 8. Дивани, җәли дивани стильләре. Уйлап табучылары.
Җәли-дивани стиле Хазиф Госман ибн Гали (17 гасыр ахыры) һәм аның шәкертләре тарафыннан уйлап табылуы. Хәзерге көндә яшәп килгән стильләрдән: әд-дивани әр-рикәа, әд-дивани әл-җәли.
Рикагъ (Рокъгә) – классик алты язуның берсе. Хәрефләрнең язылышы нәсх стиленә охшаш, тик үзенең йөгерек язылуы белән аерылып тора. Өзек хәрефләрнең кушылып язылуы мөмкин.
Тәгъликъ стиленең 13 гасырда Иранда барлыкка килүе һәм Иран, Әфганстан һәм Һиндстанда киң кулланылуы. Бу стильдә иҗат иткән иң танылган хаттат – Сүрия хаттаты Бәдәви әд-Дәйрани. Тәгъликъ стиленең тәукигъ һәм рикагъ стильләреннән барлыкка килүе. Ә тәгъликъ стиленнән нәстәгъликъ һәм шикәстә стильләренең барлыкка килүе.
Нәстәгъликъ стиленең махсус рәвештә фарсы теле өчен эшләнгән булуы. Миргали Тәбризи уйлап табуы һәм Солтангали Мәшһәдинең камилләштерүе. Үзенең язудагы җиңеллеге һәм матурлыгы нәтиҗәсендә борынгы фарсы һәм үзбәк әдәбиятын күчереп язуда нәсх һәм сөлс стильләрен кысрыклап чыгаруы.
Шикәстә –тәүкигъ һәм тәгъликъ стильләрен кушудан барлыкка килгән стиль булуы.Уйлап табучысы-Мортаза Коли-хан бән Гасан-хан Шамлу. Фарсы язу төренә охшаш йөгерек курсив стиль булуы.
Тема № 10. Гарәп язуы палеографиясе һәм каллиграфиясенең иске татар язма истәлекләрендә кулланылышы.
15 гасыр ахырыннан дивани стиленең дәүләтара документлар язуның төп стиле булуы.
Әдәбият:
Усманов М.А. Жалованные акты Джучиева Улуса 14-16 вв. / М.А. Усманов. – Казань: Изд-во КГУ, 1979. – С.85—139.
Беренче этапта шәмаилләр һәвәскәр рәссамнар тарафыннан эшләнүе. Шәмаилләр эшләү техникалары. 19 гасыр башларында Азия типографиясенең шәмаилләр сәнгатен пропагандалау һәм тарату өлкәсендәге эшчәнлеге. 19 гасыр уртасында шәмаилләр бастыру белән берничә типография шөгыльләнүе (Яңа татар бистәсе, Швиц, абыйлы-энеле М. Һәм Ш. Каримовлар, И.В. Перов, И.Н. Харитонов, М.Чирикова һ.б. типографияләре). Матур язу сәнгатенең татарлар арасында, аеруча мәдрәсә шәкертләре арасында киң таралган булуы. Н.Ф. Катановның, Я.Кобловның, П.М. Дульскийның әлеге күренеш турындагы фикерләре. 1843 елдан КДУда Мөхәммәдгали Мәхмүдов тарафыннан гарәп каллиграфиясе укытыла башлавы.
Бу чорның танылган хаттатлары: Госман Салиев, Мохтаһир Йәхъя, Мораддым ибн Ибраһим, Хуҗасәидев, абыйлы-энеле Әхмәтовлар.
Совет чорында шәмаил сәнгатенең тынып торуы. Б. Урманчының татар сәнгатенә керткән өлеше. 1990 еллар башында шәмаилләр сәнгатен торгызудагы Н.Ф. Исмәгыйлевнең (Нәҗип Нәккаш) эшчәнлеге.
Бүгенге көн хаттатлары С.М. Гыйлаҗетдинов, Ф.Г. Гыйрфанов, Р.Ф. Мәрдәнов, Р.С. Мөхәммәтҗанов, Р.Н. Сәлахетдинов, В.М. Ханнанов, Р.Г. Шәмсетдинов, Р.Н. Шәмсутов һәм аларның иҗат эшләре.
Тема № 12. Гарәби каллиграфия сәнгатенең аерым жанры буларак тугра.
19 гасыр урталарында татар укымышлылары, шәһәр байлары, сәүдәгәрләре катламының шәхси мөһерләрендә тугра элементлары күренсә дә, алар нигездә ирекле рәвештә,каноннар сакланмыйча ,эшләнгән булуы.
Гарәп язуының чиксез мөмкинлекләрен чагылдырган тугралар – шәхси герблар, китап экслибрисларының 90 нчы еллар башында яңадан куллана башлавы. Бу эштә танылган хаттат Нәҗип Нәккашның күпкырлы эшчәнлеге. Хәзерге заман туграларының тышкы рәвеше тулысынча рәссам фантазиясенә бәйле булуы.
Каллиграфик язуның тышкы сурәте белән эчтәлеге арасындагы символик бәйләнешенең бүгенге көндә туграларның гаҗәеп популяр -лашуына китерүе.
Гарәби каллиграфия сәнгатенең аерым бер кызыклы жанры булган туграларга Европа сәнгать белгечләренең, төрек галимнәренең дә игътибар итүләре, өйрәнүләре һәм шул хакта 20 йөз башыннан 21гасырга кадәр шактый хезмәтләр язылуы.
Әдәбият:
“Гарәп язуы палеографиясе һәм каллиграфиясе” курсы буенча реферат темалары
11. Гарәп илләрендә рәсем сәнгатендә кешеләрне сурәтләүгә карата мөнәсәбәт.
12. Гарәп каллиграфиясендә нәсх стиле.
13. Хаттат Якут әль-Мөстәгъсими (1203-1298).
14. Ислам сәнгатендә орнамент.
15. Тугра. Барлыкка килү тарихы. Вазифалары.
16. Изге таш – Кәгъбәтулла. Төзелү тарихы. Шәмаилләрдә тасвирлануы.
17. Ислам дөньясының танылган мәчетләре һәм каллиграфик үрнәкләр.
18. Казанның танылган мәчетләре һәм каллиграфик үрнәкләр.
19. Казандагы Әҗем мәчете һәм каллиграфик үрнәкләр.
20. Казандагы Ш. Мәрҗани мәчете һәм каллиграфик үрнәкләр.
21. Торгызылган тарихыбыз – Кол Шәриф мәчете һәм каллиграфик үрнәкләр.
22. Казанның яңа мәчетләре һәм каллиграфик үрнәкләр.
23. Хәзерге заман хаттатлары. Каллиграфиянең хәзерге торышы.
24. Хаттат Нәҗип Фәйзрахман улы Исмәгыйлев.
25. Беренче татар басма китапларының бизәлеше.
26. Матур язу сәнгатенә багышланган трактатлар.
27. Солтангали Мәшһәди. Аның “Хаттатлар турында трактат”ы.
28. Хаттат Миргали Тәбризи.
29. Гарәп язуының рухи асылы.
30. Изге язу коралы – каләм.
31. Бакый Урманчы. Тормышы. Иҗаты.
32. Татарларда шәмаил сәнгате. Бүгенге торышы.
33. Шәмаил тарихы. Индексаль төр шәмаилләр.
34. Татар тормышында шәмаил. Комбинатор төр шәмаилләр.
35. Шәмаилләрдә биналар сурәте. Шәмаилләрнең сурәтле төре.
36. Татар кулъязма китабы.
37. Нух пәйгамбәр көймәсе. Шәмаилләрдә тасвирлануы.
38. Шәмаил – Мөхәммәд пәйгамбәр сыйфатларын тасвирлау.
39. Борынгы Көнчыгышта язуның барлыкка килүе.
40. Урта гасырның танылган хаттатлары.
16 12 2014
4 стр.
02 10 2014
3 стр.
30 09 2014
1 стр.
11 10 2014
4 стр.
12 10 2014
1 стр.
25 12 2014
1 стр.
13 10 2014
4 стр.
01 10 2014
2 стр.