Әдістемелік нұсқау

Нысан ПМУ ҰС 7.18.2/05

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министірлігі

С. Торайгыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті

Биология және экология кафедрасы

050506 Экономика мамандығының студенттеріне арналған

Табиғатты пайдалану экономикасы пәні бойынша

ПӘНДІ ОҚЫТУҒА АРНАЛҒАН

ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАРЫ

Павлодар

Әдістемелік нұсқаудың бекіту парағы

Нысан ПМУ ҰС 7.18.1/05

«БЕКІТЕМІН»

Химиялық технологиялар және жаратылыстану факультетінің деканы

_______________ Қ.Қ. Ахметов

“____”_____________200_ж.

Құрастырушы: б.ғ.к., доцент Оспанова А.К. _________

Биология және экология кафедрасы

Студенттің пәнді оқытуға арналған әдістемелік нұсқаулары

Табиғатты пайдалану экономикасы пәні бойынша

050506 Экономика мамандығы бойынша оқитын студенттерге арналған

Кафедра мәжілісінде ұсынылды «___» _______200_ж. , № __ хаттамасы

Кафедра меңгерушісі _____________ Ж.М. Исимбеков
Химиялық технологиялар және жаратылыстану факультетінің оқу-әдістемелік кеңесінде мақұлданды
“___” ______ 200_ж., № ___ хаттамасы

ОӘК төрайымы ______________ Ұ.Д. Буркитбаева

Дәріс сабақтардың тізімі мен мазмұны

1 Тақырып Табиғатты пайдаланудың жаратылыстық – ғылыми негізі

Табиғатты пайдаланудың теориялық мәселелері. Қоғамның дамуындағы табиғи жағдай мен ресурстардың теориялық және практикалық маңызы. Табиғатты өндірістің материалдық негізі ретінде қарастыру. Табиғат ресурстарының түрлері және олардың нарық қатынастары жағдайындағы рөлі. Табиғат ресурстарының шығу тегі және пайдалану сипатына қарай қарастыру.

2 Тақырып Қазақстан Республикасының табиғи ресурстық потенциалы және оны пайдаланудың мәселелері

Табиғат ресурстарын пайдаланудың қазіргі тенденциясы. Қазақстан республикасының табиғи ресурстық потенциалы. Экология мәселелері. Табиғат және қоршаған ортаны қорғау. Отын – энергетикалық және минералдық – шикізат ресурстарының жалпы сипаттамасы. ҚР жер, су, биологиялық ресурстарының жалпы сипатамасы.

3 Тақырып Табиғат пайдаланудың экономикалық механизмі

Табиғат ресурстарымен оларды пайдаланудан алынатын өнімдерге баға. Табиғат ресурстарын экономикалық тұрғыдан бағалаудың түрлері. Табиғат ресурстарын бағалауға алынатын критерийлер. Табиғат ресурстарын экономикалық тұрғыдан бағалауға алынатын әдістері. Табиғат ресурстарын пайдалануға белгіленетін төлем түрлері. Табиғат ресурстарын пайдалану үшін салық, төлемдерді белгілеу әдістері.

4 Тақырып ҚР табиғат ресурстарының негізгі түрлерін пайдаланудың тиімділігі

Аумақтық – өндірістік кешен мен табиғи ресурстық потенциал тиімділігі тұрғысынан аймақтың табиғи ресурстар шоғырын бағалау әдістері. ҚР жер, орман, су ресурстарын экономикалық тұрғыдан тиімді пайдаланудын жалпы сипаттамасы. ҚР минералдық – шикізат ресурстарын экономикалық тұрғыдан тиімді пайдаланудығ жалпы сипаттамасы.

5 Тақырып Табиғат пайдалануды басқару негіздері

Табиғатты қорғауды және пайдалануды басқару жүйесін жетілдіру. Басқарудың заңдық негіздері. Мемлекеттік басқару органдарың олардың құрылымы атқаратын міндеттері. Жергілікті басқару органдарының жаупкершілігі және рөлінің артуы, қоғамдық ұйымдардың ықпалы.

Тәжірибелік сабақтардың тізімі мен мазмұны
1 Тақырып Табиғатты пайдаланудың жаратылыстық – ғылыми негізі

Табиғи орта, табиғат ресурстары және оларды қорғау, тиімді пайдалану ұғымдары. Қоғам дамуындағы табиғат ресурстарының рөлі. Табиғат ресурстарын сұрыптау. Табиғатты пайдалану прнциптері мен міндеттері. Табиғатты пайдаланудағы әлеуметтік–экономикалық қатынастары табиғатты пайданау экономикасының қоғамдық, техникалық, жарытылыстаны ғылымдармен байланысы. Табиғатты пайдалану экономикасының негізгі мәселелері және міндеттері. Табиғат заңдылықтары мен қоғам заңдықтарын үйлестіру. Қолданылатын негізгі ұғымдар, категориялар мен экономикалық көрсеткіштер және оларды анықтау әдістері.

Әдебиет: [1], 8-16 б.; [3], 10-14 б.

2 Тақырып Қазақстан Республикасының табиғи ресурстық потенциалы және оны пайдаланудың мәселелері

Табиғи ортаны қорғау қажеттілігі және басты бағыттары. Табиғатты пайдалану және табиғат ресурстарын, табиғи ортаны бағалау қажеттілігі. Табиғат ресурстарын сұрыптау түрлері және мақсаты. Минералдық шикізат қорын тиімді пайдалану жолдары. Минералдық шикізатты экономикалық бағалау әдісі, бағалау түрлері, қолданылатын бағыттары. Табиғи ортаның сыйымдылық потенциалы және оны экономикалық бағалау. Сыйымдылық потенциалын иелену және табиғи ортаға ластаушы заттар шығарылуын реттеу негіздері.

Әдебиет: [1], 20-24 б.; [4], 18-22 б.; [9], 13-19 б.

3 Тақырып Табиғат пайдаланудың экономикалық механизмі

Табиғат ресурстарын экономикалық бағалау қағидалары, ерекшеліктері. Табиғат ресурстарын экономикалық бағалау түрлері, ерекшеліктері. Табиғат ресурстарын экономикалық бағалау уақыт факторын ескерту қажеттілігі. Табиғат ресурстарын экономикалық бағалау мақсаты, атқаратын міндеті. Табиғат ресурстарын экономикалық бағалау белгісі, көрсеткіштері, анықтау, әдістері. Шеткі (жоғары) шығын мағынасы, анықтау әдісі.

Әдебиет: [3], 54-72 б.; [7], 50-64 б.; [9], 88-92 б.; [10], 56-62 б.

4 Тақырып ҚР табиғат ресурстарының негізгі түрлерін пайдаланудың тиімділігі

Қазақстан Республикасындағы ауылшаруашылқ мақсатта пайдаланатын жерлердің жалпы сипаттамасы: категориясы, қазіргі жағдайы. Жер қорын бағалау әдістері. Жер қорын тиімдін пайдалану: қазіргі жағдайда жетілдіру жолдары. Жер қорын экономкалық бағалау ерекшеліктері, факторлары. Жер рентасы, оның түрлері, объективтік факторлары. Жер қорын қорғау және пайдаланудың маңыздылығы, басты бағыттары.

Қазақстанның су ресурстары және оларды пайдалану. Суды қорғау және тиімді пайдалану шаралары. Су ресурстарын бағалау: белгісі, көрсеткіштері және әдістері. Су қорын кешенді, үнемді пайдаланудың экономикалық тиімділігі. Су қорын қорғау, қалпына келтіру, тұтыну шығындарын есептеу. Су көздерінің ластану факторлары және ластануды болдырмау шаралары. Судың ластануынан болатын экономикалық зиянды анықтау және су қорғау шараларының экономикалық тиімділігін есептеу. Су ресурстарына арналған төлемдер.

Қазақстанның биологиялық ресурстары, оларды қорғау және тиімді пайдалану мәселелері. Қазақстан ормандарының халық шаруашылығындағы маңызы және атқаратын қызметтері. Орман қорын қорғау мен табиғатты шенді пайдалану мәселелері. Орманның табиғат қорғау құндылығын бағалау. Орман қорын шаруашылықта пайдалану тиімділігін арттыру. Орман қорын экономикалық бағалау ерекшеліктері, бағалау белгісі, көрсеткіштері және әдістері. Орман қорын жаңғырту құндылығын анықтау. Орман қатынастарының құқықтық негіздері, оны экономикалық реттеу. Ренталық қатынастар. Орманды қсіру, қорғау шығындарының тиімділігін анықтау.

Әдебиет: : [3], 54-94 б.; [7], 50-95 б.; [9], 88-112 б.; [10], 56-102 б.

5 Тақырып Табиғат пайдалануды басқару негіздері

Табиғатты қорғауды және пайдалануды басқару жүйесін жетілдіру. Басқарудың заңдық негіздері. Мемлекеттік басқару органдарың олардың құрылымы атқаратын мңндеттері. Жергілікті басқару органдарының жаупкершілігі және рөлінің артуы. қоғамдық ұйымдардың ықпалы.

Басқару жүйелері, әдістері, міндеттері. Әкімшілік–құқықтық реттеу, экономикалық реттеу және нарық қатынастарын кеңінен қолдану. Басқарудың танымдық, құқықтық негіздері және қолданылатын әдістері, табиғатты қорғауды, пайдалануды жоспардау, нормалау, ережелер, тәртіптерді бекіту. Табиғат кешендерінің мониторингі, есептелуі. Экологиялық сараптаулар. Басқарудағы ғылымның рөлі, экономикалық есептеулер. Табиғат ресурстарын тиімді пайдалануды, табиғи ортаны қорғау туралы қабылданған заңдар, олардың орындалуы және жетілдіру жолдары. Табиғат ресурстарын тиімді пайдалану, табиғи ортаны қорғау шаралаларын бақылау оргындары; міндеті, атқаратын қызметі. Табиғатты пайдалану, табиғи ортаны қорғаудың ұлттық, халықаралық бағдарламалары, ұйымдары, органдары.

Әдебиет: [1], 92-114 б.; [3], 74-95 б.; [4], 88-102 б.; [5], 56-82 б.