Аңлатма язуы

Программа нигезенә Россия, Татарстан Мәгариф һәм фән министрлыкларының мәктәпләрдә башлангыч белем алу стандартлары салынды.

Программа түбәндәге дәүләт документларына нигезләнеп язылды:

1. 
   Әйләнә- тирә дөнья һәм тормыш иминлеге нигезләреннән гомуми башлангыч белем бирүнең дәүләт стандарты.-ТР Мәгариф һәм фән министрлыгы, Казан, 2004.
   
2. 
   Гомуми башлангыч белем бирүгә дәүләт стандартының Федераль компоненты. Казан, 2004;
   
3. 
   Башлангыч гомуми белем бирү мәктәпләре өчен программалар (1-4 нче сыйныфлар). Казан: «Мәгариф» нәшрияты, 2004.
   

Программаның исеме: 3 нче сыйныф өчен әйләнә- тирә дөнья фәненнән эш программасы

Программа ничә сәгатькә исәпләнелгән: атнага 2 сәгать вакыт каралган. Барлыгы 68 сәгать.

Дәреслек: А.А.Плешаков дүртьеллык башлангыч татар мәктәбенең 3нче сыйныфы өчен дәреслек Татарстан Республикасы Мǝгариф һәм фән министрлыгы тарафыннан расланган. Әйләнә- тирә дөнья дәреслеге ике кисәктә, Казан, “Мәгариф”, Москва.”Просвещение” 2009.

Программаның максаты :

• 
  Әйләнә - тирәдәге объектларны үзәтә, характерын ачыклый, анализлый, гомумиләштерә белү күнекмәләрен, фикерләү, иҗади мәсьәләләр чишү күнекмәләрен үстерү;
  
• 
  Әйләнә-тирә дөнья, табигый һәм социаль күренешләрнең бергәлеге һәм аерым яклары турындагы белемнәрне; кеше, аның табигатьтәге һәм җәмгыятьтәге урыны турындагы белемнәрне үзләштерү;
  
• 
  Әйләнә-тирә дөньяга карата уңай караш, экологик һәм әхлакый культура, патриотик хисләр тәрбияләү; сәламәтлекләрен саклау һәм ныгыту. Программаның бурычы:
  

- табигатькә җавапсыз караш булдыра торган утилитар, кулланучы булып кына якын килүне булдырмау

- табигатьне һәркайда, үз төбәгендә, ил күләмендә, бөтен планетада саклау кирәклегенә ышанырга,

- табигатьне саклау буенча гамәли эшләрдә катнашырга мөмкинлек бирүче күнекмәләргә өйрәнү.

Дәрестә табигатьне күзәтүләргә, практик эшләргә, тәҗрибәләр үткәрүгә, күргәзмә әсбапларга зур урын бирелә. Укучылар табигатьнең күптөрлелеге, кеше һәм табигатьнең үзара тәэсире турындагы төшенчәләрне гомумиләштерергә, системалаштырырга өйрәнәләр.

3 класс азагында укучылар белергә тиеш:
-җисемнәр, матдәләр, кисәкчәләрнең нәрсә икәнен;

-терек булмаган табигать компонентларын: һава, су; файдалы казылмалар һәм аларның үзлекләрен,

-терек табигать компонентларын: кеше, үсемлекләр, хайваннар, гөмбәләрне;

-үсемлек группаларын, аларның аерымлык билгеләрен,үсемлекләрнең органнарын; үсемлекчелекне;

-хайван группаларын, аларның аерымлык билгеләрен; терлекчелекне;

-терек һәм терек булмаган табигать арасындагы кайбер бәйләнешләрне .

-табигать һәм кеше арасындагы бәйләнешләрне; кеше өчен табигатьнең әһәмиятен,кешеләрнең табигатькә тискәре тәэсирен; табигатьне саклау, табигатьтә үзеңне тоту кагыйдәләрен;

-кеше тәненең төзелешен; аның иң әһәмиятле органнарын һәм аларның функцияләрен; шәһси гигиена кагыйдәләрен.

-тормышта көтелмәгән хәлләр килеп чыкканда югалып калмаска, ничек эш итәргә кирәклеген, кирәкле телефон номерларын белергә;

-юл йөрү кагыйдәләрен белергә һәм үтәргә;

-географик картада өйрәнелгән объектларны таба һәм күрсәтә белергә;
Укучылар эшли белергә тиеш:

-үзләре яшәгән төбәктә иң күп таралган үсемлек һәм хайваннарны аера белергә;

-табигать объектларын телдән сурәтли белергә;

-программа таләпләре кысаларында , табигатьтәге һәм табигать белән кеше арасындагы бәйләнешләрне аңлата белергә;

-дәреслек материаллары һәм кайбер өстәмә чыганаклар нигезендә табигатьне өйрәнү темасына хикәя әзерләргә;

-термометр ярдәмендә һава температурасын үлчи белергә;

-иң гади тәҗрибәләр ясый белергә;

- программада күрсәтелгән модельләр белән эшли белергә;

-кошлар өчен ике-өч конструкциядәге җимлекләр хәзерләргә, җимлекләрне элеп куярга, кошларга җим сибәргә; табигатьне

саклау буенча башка берәр эш эшләргә;

-табигатьтә үз-үзеңне тоту кагыйдәләрен үтәргә, аларның кирәклеген нигезли белергә

- табигатьне саклау турындагы белемнәрне иң гади формада пропагандалый белергә;

-шәхси гигиена кагыйдәләрен үтәргә; тиредә зур булмаган җәрәхәтләр булганда беренче ярдәм күрсәтә белергә.

Программаның эчтәлеге.

1. 
   Дөнья ничек төзелгән? – 6 сәг.
   
• 
  Нәрсә ул табигать? Табигатьне саклау
  
• 
  Кеше .
  
• 
  Җәмгыять.
  

2. Бу гаҗәеп табигать. - 20 сәг.

• 
  Җисемнәр ,матдәләр , кисәкчекләр.
  
• 
  Һава һәм аны саклау.
  
• 
  Су һәм аның үзлекләре. Суны саклау.
  
• 
  Ташлар ничек җимерелә ?
  
• 
  Туфрак нәрсә ул ?
  
• 
  Үсемлекләрнең күптөрлелеге.( үрчүе ,үсеше, аларны саклау)
  
• 
  Хайваннарның күптөрлелеге.( үрчүе , үсеше , аларны саклау)
  
• 
  Гөмбәләр патшалыгында.
  
• 
  Бөек тереклек әйләнеше.
  

3. Без һәм безнең сәламәтлегез. – 9сәг.

• 
  Кеше организмы,органнары.
  
• 
  Безнең туклануыбыз.
  
• 
  Куркыныч авырулар.Аларны кисәтү.
  
• 
  Сулыш һәм кан әйләнеше.
  
• 
  Сәламәт яшәү рәвеше.
  

4 . Безнең иминлегебез –7 сәг.

• 
  Ут ,су һәм газ.
  
• 
  Юл йөрү кагыйдәләре , юл билгеләре.
  
• 
  Хәтәр урыннар.
  
• 
  Яшен, елан , эт һ.б. турында.
  
• 
  Экологик иминлек.
  

5. Икътисад нәрсәгә өйрәтә ? – 11 сәг.

• 
  Икътисад нәрсә өчен кирәк ?
  
• 
  Икътисадның өч киты.
  
• 
  Үсемлекчелек.
  
• 
  Терлекчелек.
  
• 
  Сәнәгать нинди була ?
  
• 
  Акча нәрсә ул ? Дәүләт һәм гаилә бютжеты.
  
• 
  Икътисад һәи экология.
  

6. Шәһәрләр һәм илләр буйләп сәяхәт. – 15сәг.

• 
  Россиянең Алтын боҗрасы.
  
• 
  Безнең иң якын кешеләребез.
  
• 
  Европаның төньягында ( Норвегия,Швеция , Финляндия , Дания ,Исландия)
  
• 
  Бенилюкс нәрсә ул ?
  
• 
  Европаның үзәгендә ( Германия, Австрия ,Швейцария)
  
• 
  Францияһәм Бөекбритания буйлап.
  
• 
  Европаның көньягында
  

7. Кабатлау һәм йомгаклау. – 1 сәг.

Әйләнә -тирәбездәге дөнья- ТИН

№		Укыту материалының эчтәлеге		Сәг саны		Материал үзләштерүдә көтелгән нәтиҗәләр	Үткәрү вакыты		Искәрмә
План буенча	Факт-та
Дөнья ничек төзелгән-7 сәг
1 2	“Әйләнә-тирәбездәге табигать”. Экскурсия. Табигать. Табигатьнең күптөрлелек. Табигатьнең кешеләр өчен әһәмияте		2		Табигатьнең күптөрлелеге белән танышу
3		Кеше- акыллы зат. Танып белү баскычлары.		1		Кешенең башка терек табигатьтәге әйберләр-дән нәрсә белән аеры-луын ачыклау, әйләнә-тирәне танып белү баскычлары белән танышу.
4		Җәмгыять. Дәүләт нәрсә ул?		1		Төрле милләт халыклар белән танышу.
5		Дөньяга экологлар күзлегеннән караганда.		1		Табигатьтәге экологик бәйләнеш белән танышу.
6		Табигатькә куркыныч яный. Туган як табигатен саклау.		1		Табигатьтә үзеңне тоту кагыйдәләре белән танышу.
7		Кабатлау. Табигатькә синең ярдәмең кирәк. Тест №1		1		Теманы ничек үзлүләрен тикшерү.
				Бу гаҗәеп табигать-20 сәг.
8		Җисемнәр, матдәләр, кисәкчекләр.		1		Матдә, җисемнәр, кисәкчек турында белү.
9		Матдәләрнең төрлелеге. Практик эш №1		1		Матдәләрнең төрлелеге белән танышу.
10		Һава һәм аны саклау		1		Һаваның составы һәм үзлекләре белән танышу.
11		Су һәм тереклек. Практик эш №2		1		Суның үзлекләре белән танышу.
12		Суның әверелеше һәм әйләнеше. Практик эш №3		1		Суның әверелеше һәм әйләнеше белән танышу
13		Суны саклагыз.		1		Скулыкларның пычрану сәбәпләрен ачыклау, суга сакчыл караш тәрбияләү.
14		Ташлар ничек җимерелә?		1		Ташларның җимерелү сәбәпләре белән танышу.
15		Туфрак нәрсә ул?		1		Туфракның составы, үзлекләре белән танышу Сакчыл караш тәрбияләү
16		Үсемлекләрнең күптөрлелеге		1		Үсемлекләрнең төркемнәре белән танышу
17		Кояш,үсемлекләр һәм без.		1		Кояш,үсемлекләр һәм кешеләрнең үзара бәйләнешен ачыклау
18		Үсемлекләрнең үрчүе, үсеше. Практик эш №4		1		Үсемлекләрнең үрчүе, үсеше белән танышу
19		Үсемлекләрне саклау.		1		Үсемлекләргә сакчыл караш тәрбияләү, экология кагыйдәләре белән танышу.
20		Хайваннарның күптөрлелеге.		1		Хайваннарның төркемнәре, аермалы яклары белән танышу.
21		Нинди хайваннар нәрсә белән туклана. Тест №2		1		Хайваннарны туклану рәвешенә карап, төр-кемнәргә бүләргә өй-рәнү, туклану чылбыры белән танышу.
22		Күзгә күренми торган челтәр һәм күренмәс пирамида.		1		Күзгә күренми торган челтәр һәм күренмәс пирамида белән таны-шу, игътибарлылык тәрбияләү
23		Хайваннарның үрчүе һәм үсеше.		1		Хайваннарның үрчүе һәм үсеше белән танышу, сакчыл караш тәрбияләү.
24		Хайваннарны саклау.		1		Кызыл китапка кергән хайваннар белән танышу, сакчыл караш тәрбияләү.
25		Гөмбәләр патшалыгы		1		Ашарга яраклы һәм ашарга яраксыз гөмбәләр белән, аларны җыю кагыйдәләре белән танышу.
26		Бөек тереклек әйләнеше.		1		Тереклек әйләнешенең төп буыннары белән танышу.
27		Контроль тикшерү дәресе.“Бу гаҗәеп табигать” темасы. Тест №3		1		Үтелгән теманы ничек үзләүләрен тикшерү.
				Без һәм безнең сәламәтлек-9 сәг.
28		Кеше организмы.		1		Кеше организмы белән танышу, органнарның функцияләрен ачыклау,
29		Әйләнә- тирә дөньяны без ничек кабул итәбез.		1		Cизү органнары белән танышу, әһәмиятен ачыклау һәм аларны сакларга өйрәнү.
30		Организмның ышанычлы саклагычы. Практик эш №5		1		Тире һәм аның әһәмияте белән танышу, аны тәрбияләргә өйрәнү.
31		Тәннең терәге һәм хәрәкәт.		1		Терәк-хәрәкәт системасы белән танышу.Сәламәт яшәү рәвеше турындага күзаллауны үстерү
32		Безнең туклануыбыз.		1		Ашкайнату системасы белән танышу, дөрес тукланырга өйрәнү.
33		Сулыш,канның хәрәкәте һәм зарарлы матдәләрнең организмнан ничек чыгарылуы турында.		1		Сулыш системасы, кан әйләнеше системасы, бүлеп чыгару органнары белән танышу, функцияләрен ачыклау.
34		Бу синең үзеңнән тора.		1		Организмны чыныктыру юллары белән танышу. Сәламәтлеккә җаваплы караш тәрбияләү
35		Сәламәт яшәү рәвеше.		1		Үз сәламәтлегең турында кайгыртырга өйрәнү, сәламәтлеккә җаваплы караш тәрбияләү
36		“Без һәм безнең сәламәтлек”бүлеген кабатлау. Тест №4		1		Үтелгән теманы ничек үзләүләрен тикшерү
		Безнең иминлегебез-7 сәг.
37		Ут ,су һәм газ.		1		Көтелмәгән хәлләр килеп чыкканда югалып калмас өчен, ничек эш итәргә кирәклеген аңлату. Игътибарлылык тәрбияләү
38		Юлың хәерле булсын дисәң.		1		Юл йөрү кагыйдәләрен белән танышу һәм аларны үтәргә кирәклеген аңлату
39		Юл билгеләре.		1		Юл билгеләренең төркемнәре белән танышу. Аларны танырга өйрәнү.
40		Хәтәр урыннар.		1		Тормышта очрый торган хәтәр урыннар белән танышу, алар янында үзеңне ничек тотарга кирәклеген аңлату.
41		Яшен, елан, эт һәм башкалар турында.		1		Табигатьтә очрый торган хәвеф-хәтәрләр белән танышу, алардан саклану юлларын аңлату
42		Экологик иминлек. Практик эш №6		1		Экологик иминлек кагый-дәләре белән танышу һәм аларны үтәргә өйрәнү.
43		“Безнең иминлегебез” бүлеген кабатлау. Тест №5		1		Үтелгән теманы ничек үзләүләрен тикшерү.
				Икътисад нәрсәгә өйрәтә-11 сәг.
44		Икътисад ни өчен кирәк.		1		Икътисадның бурычлары белән танышу, үтәлүен тикшерү
45		Икътисадның 3 “киты “		1		Икътисадның 3 “киты “ белән танышу.Логик фикерләүне үстерү.
46		Файдалы казылмалар.		1		Файдалы казылмалар-ның үзлекләре, кулланылышы белән танышу;
47		Үсемлекчелек. Практик эш №7		1		Үсемлекчелек тармагы белән танышу, культуралы үсем-лекләрне аерырга өйрәнү
48		Терлекчелек.		1		Терлекчелек тармагы белән танышу, әһәмиятен ачыклау.
49		Сәнәгать нинди була.		1		Сәнгать тармаклары белән танышу, аларның продукциясен аерырга өйрәнү.
50		Акча нәрсә ул.		1		Акча берәмлекләре белән танышу, әһәмиятен ачыклау.
51		Дәүләт бюджеты.		1		Яңа терминнар белән танышу (бюджет, керем, чыгым, салым)
52		Гаилә бюджеты.		1		Гаилә бюджеты белән танышу, әһәмиятен ачыклау
53		Икътисад һәм экология.		1		Экологиянең бурычлары һәм икътисадның ике ягы белән танышу.
54		“Икътисад нәрсәгә өйрәтә “ темасын кабатлау. Тест №6		1		Үтелгән темаларны ничек үзләүләрен тикшерү.
				Шәһәрләр һәм илләр буйлап сәяхәт – 13
55	Россиянең алтын боҗрасы.		1
56	Безнең иң якын күршеләребез		1		Россия белән чиктәш илләр белән танышу, фикерләү сәләтләрен үстерү.
57	Европаның төньягында.		1		Европаның төньягында урнашкан илләр белән танышу. Кызыксынучанлыкны үстерү
58	Европаның төньягында.		1		Европаның төньягында урнашкан илләр белән танышу. Кызыксынучанлыкны үстерү
59	Бенилюкс нәрсә ул.		1		Бенилюкс илләре, аларның экономикасы белән танышу. Кызыксынучанлыкларын үстерү
60	Бенилюкс нәрсә ул.		1		Бенилюкс илләре, аларның экономикасы белән танышу. Кызыксынучанлыкларын үстерү
61	Европаның үзәгендә.		1		Европаның үзәгендә урнашкан илләр белән танышу. Кызыксынучанлыкны үстерү
62	Европаның үзәгендә		1		Европаның үзәгендә урнашкан илләр белән танышу. Кызыксынучанлыкны үстерү
63	Франция һәм Бөекбритания буйлап сәяхәт.		1		Франция һәм Бөекбритания илләре белән танышу. Кызыксынучанлыкны үстерү
					Франция һәм Бөекбритания илләре белән танышу. Кызыксынучанлыкны үстерү
64	Франция һәм Бөекбритания буйлап сәяхәт.		1
65	Европаның көньягында.		1		Европаның көньягында урнашкан илләр белән танышу. Кызыксынучанлыкны үстерү
66	Дөньяның тарихи истәлекле урыннарына сәяхәт.		1		Дөньяның тарихи урыннары белән танышу.Кызыксынучан-лыкны үстерү
67	“Шәһәрләр һәм илләр буйлап сәяхәт” темасын кабатлау.		1		Үтелгән темаларны ничек үзләүләрен тикшерү.
	Кабатлау- 1 сәг
68	Йомгаклау. Тест №7		1		3 класста үткәннәрне кабатлау, йомгаклау

Укыту - методик комплект белән тәэмин ителеш.

УМК	Укытучы өчен методик әдәбият	Укучылар өчен әдәбият
1.Әйләнә-тирәдән белем бирү эчтәлегенең мәҗбү- ри минимумы,МО РФ, 2008.	1.Е.П.Фефилова, Е.А.Поторочина, О.И.Дмитриева.Поуроч-ные разработки по курсу “окружающий мир”,Москва,2007.	1.А.А.Плешаков.Әйләнә- тирә-дөнья,1-2 кис., Казан.“Мәгариф”нәш., Москва.”Просвещение”, 2009.
2.Әйләнә-тирәдән стан-дарт(башлангыч мәктәп) МО РФ, 2008.	2.А.Плешаков. Атлас- определитель.2008	2.А.А.Плешаков.Дәреслек өчен эш дәфтәре. Казан.”Мәгариф”нәш., 2011.
3.Урта мәктәп програм- малары(башлангыч мәктәп),Моква, Просвещение, 2004.	3.Кем ул, нәрсә ул?(1-3 том)	3.Т.Р.Хәсәншин.Кошлар. Татарстан китап нәшрияты,2007.