Субъектілік қарым-қатынас орнату арқылы - сабақ сапасын жетілдіру.

Раисова Қ.С.

«№ 15 орта мектеп» ММ.
ОҚУШЫЛАРДЫҢ МАТЕМАТИКА САБАҒЫНА ТАНЫМДЫҚ ҚЫЗЫҒУШЫЛЫҚТАРЫН ДАМЫТУ ЖӘНЕ БІЛІМ БЕРУ САПАСЫН ЖЕТІЛДІРУ ҮШІН ӨЗ БЕТІМЕН ЖҰМЫС ІСТЕУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ
Танымдық іс-әрекет – шәкірттің білімге деген өте белсенді ақыл-ой әрекеті. Бұл проблеманың кейбір қырлары тамыры тереңге бойлайтын көне замандардан бастау алады. Сокаттың өзі де оқыту барысында шәкірттің танымдық іс-әрекетін арнайы басқарудың маңыздылығын атап көрсеткен.Баланың әрбір еңбегі құр босқа жаттауға жұмсалмай, мағыналы және жүйелі болуы керек. Баланың жас кезінен-ақ танымдық әлемін кеңейту, сол бағытта әрекет ету маңыздылығы Абай Құнанбаевтің да еңбектерінде көрініс тапқан.

Танымдық іс-әрекетті ұйымдастыру және оны жетілдіру мәселесі төңірегінде жүргізілген зерттеулерді талдай отырып, бұл мәселені өмірде шешудің түрлі жолдарын төмендегіше бөліп көрсетуге болады:

– танымдық іс-әрекеттің дербестігін қалыптастыратын өзіндік жұмысты ұйымдастыру мен оқу міндеттерін іріктеп шешу арқылы.

– танымдық іс-әрекеттің тәсілдерін қалыптастыру. – іс-әрекеттің бағдарланушылық негізінен құрайтын жалпылама білімдерді еңгізу арқылы.

– оқу іс-әрекетін өздігінше бақылауды дамыту арқылы.

Психологтердің зерттеулеріне қараанда, танымдық іс-әрекеттің қалыптасуы өздігінен тұйыққа тірелген автономиялық үрдіс емес. Ол – тек әлеуметтік ота қоршауымен, адамның өзіндік қызмет сипатымен ғана емес, жеке тұлғаның кәсіби іс-әрекеті, танымдық қажеттілігін оятуға ынталандыратын қу және тәрбие үрдісі, сондай-ақ өзінің жеке басының белсенділігімен, ұжымдылық іс-әрекет рөлімен және оның ұстаған лозициясымен үндесе жүргізілетін күрделі үдіс. Оқушылардың іс-әрекет ерекшелігіне: өзіндік мақсаты мен нәтижесінің болуы (білім, білік және т.б.); оқушы іс-әрекеттінің жоспарлы жадайда өтуі(бағдарлама, оқыту мерзімі ); оқыту құралдарының болуы(кітаптар, зертханалық құрал-жабдықтар, т.б.); жоғарғы интелектуалды жүктеме (емтихан, сынақ тапсыру, ғылыми жұмыс қорғау, т.б.);жатады. Оқушылардың танымдық іс-әрекеті – жеке тұлғаның танымдық қызығушылығы мен қажетсінуін, белсенділігі мен ізденімпаздығын қамтитын танымдылық, еріктік, сезімталдық үдерістер мен мотивиері бірлігі нәтижесінде оқушылардың интеллектуалдық жеке қасиеттерін және біліктерін дамытатын оқу материалының мазмыны мен қажеттікөлемін игеруді көздеитін жан-жақты оқу жұмысы.

Мен оқу жылының басынан бастап Математика сабағында кезеңдер бойынша танымдық қызметін қалыптастыру атты проблемалық тақырып бойынша жұмыс істеймін. Бұндағы тақырыбымның мақсаты: Танымдық қызметін қалыптастыру үшін жағдай жасау . Қазіргі кезде техникада экономика мен басқаруда жаңа жолдармен әдістерді таба алатын батыл да жаңашыл ақыл ойы дамыған оқушыларды даярлау талап етіледі. Сондықтан математиканы оқыту оқушылардың танымдық белсенділігімен іздемпаздығын арттыруға негізделген.

Оқу танымдық қызметі барысында оқушылар қажетті көлемдегі білімді меңгеріп қана қоймай олардың танымдық қабілеті шығармашылық ойлауы да дамытылады.

Көптеген ғалымдардың еңбектеріне сүйене отырып, оқушының танымдық іс-әрекеті деп – олардың жұмыс істеу барысында өздігінен жоспарлау, бағдарлау тексеру және қорытынды жасау, шығармашылық ойлау қабілетін талап ететін қабілітін талап ететін әрекеттер тізбегі. Оқушылардың өзіндік танымдық іс-әрекетін қалыптастыру олардың осы пәннен алған білімін тереңдетудің маңызы зор.

Бұл қазіргі кезде жан-жақты дамыған педагогика іліміндегі жаңа технологияға байланысты Беспальканың ұсынған иновациялық оқу тәрбие жүйесі арқалы оқушының шығармашылық жеке тұлғасын қалыптастыру мақсатында туындап отыр. Бұл міндетті шешудің басты шрттарының бірі әр түрлі әдістерді пайдаланып сабақты ұйымдастыру. Оқушылардың танымдық қызметінің дербестік дәрежесіне қарай айту әдістерін сараптай М.Н.Скаткин мен И.Л.Лернер оларды:

1) Түсіндірме – иллюстрациялық

2) Қайта жаңарту

3) Програмаллап даярлау

4) Эвристикалық немесе ішінара іздену

5) Зерттеу әдістерін бөліп көрсеткен

Оқушылардың танымдық қызметін ұйымдастыруға осы әдістердің ішінде эвристикалық әдісті қолдануға болады. Бұл әдісті қолдануға оқушылардың өздерінің алдына қойған проблемаларды шешіп, шағын жаңалықтарды ашады.

Математикада проблемалап баяндау эвристикалық әдіске ал қолдану зерттеу әдісін іске асыруға жол ашады.

Мен оқу жылының басында 7^к сынып оқушыларының танымдық қажеттілігін зерттеу барысында олардан анкета алдым. Ондағы мақсатым:

Оқушының танымдық қажеттілігінің қарқындылығын анықтау.

Оларды бақылай отырып таным қажеттілігін у – деп белгілеп алып,

3,5<у<5 танымдылығы күшті.

2,5<у<3,5 орташа.

у<2,5 әлсіз деген көрініс көруге болады.

2,5<у<3,5 болады. Таным қажеттілігі орташа.

Оқушылардың математиканы оқыту барысында танымдық іс-әрекеттерін активтендіру үшін ойын – тәжірибелерлді көптеп пайдалануға болады.

Сабақта ойын элеметтерін пайдалану сабақтың мақсатын түсіндіруге икемділік дағдыларын дамытуға көмектеседі. Сабаққа ойын элементтерін пайдалана беруге болмайды. Қорытынды, тақырыптың қайталау сабақтарында ойын элементтерін пайдалануға болмайды. Тақырыптық қайталау барысында 9 сынып «Лабирин» сабаққа тоқталайын.

Тақырыптық қайталау барысында оқушыларда белгілі бір касиеттер танымдық қасиеттер, танымдық белсенділік, логикалық ойлау және ұтымды жұмыс істеп қалыптасады. Лабиринт – сабақ үш кезеңде жарыс түрінде өткізіледі.

1,2 кезеңде үштен әр түрлі командалар жарысады. Әр командаға тапсырмалары бар бес карточка беріледі. Әрбір команда төрт пунктен өту керек. бірінші пунктен екінші пункке өту үшін төрт сұраққа дұрыс жауап беру керек. «Прогессия» тақырыбы бойынша лобиринт сабағының бір кезеңнен мысал келтірейін.

1 – тапсырма.

Егер арифметикалық прогрессиядағы а₁=13,4 және d=3.1 болса, онда прогрессияның жиырма үшінші мүшесі мынаған тең.

1) 80,5 2)81,6 3)82,7 4)83 5)84,9
2 – тапсырма.

8, 4,0 Арифметикалық прогрессияның он алтыншы мүшесін табыңдар.

1) 3540 2)5034 3)3450 4)-352 5)-420
3 – тапсырма.

Егер а=25,5 және а₂=5,5 болса, 54,5 саны арифметикалық прогрессияның мүшесі бола ма?

4 – тапсырма. Мынадай формуламен берілген аn=3n-1 тізбектегі алғашқы алпыс мүшелерінің қосындыларын табыңдар?

1)3540 2)5034 3)3450 4)3430 5)4530

Сабақты осылайша ұйымдастыру жауапты ойша болжауға жақсы оқитын оқушылардың жұмыссыз отыруға мүмкіндік бермейді. Осындай жарыс сабақтар әрбір пункттегі тапсырмаларды тез шешу үшін оқушылардың танымдық іс-әрекеттерін белсендіреді және қайталай отырып тарау бойынша алған білімдерін толықтырады. Мен сабақ беру барысында әр түрлі жұмыс түрлерін қолданамын, карточкалармен жұмыс, топпен жеке жұмыс істеймін. Сабақты жоспарлаған кезде жаңа технологияна пайдалана отырып жұмыс істеймін.

Бұнда төрт деңгейше құрастырылған.

1. Үйренушілік деңгей оқушының жаңа тақырып бойынша алған білімін бекіту үшін, еске түсіріп, қайталау үшін, және алған білімін практика жүзінде қолдана білуі керек.

2.Алгоритімдік деңгей – мазмұны өзгертілген тапсырмалар беріледі, сонымен қатар ұлттық ойын негізінде құралған, көбінесе танымдық және үйренушілік мәні бар есептер, ойлауға арналған тапсырмалар.

3.Эвристикалық деңгей оқушыларға берген тапсырмалар танымдық ізденістүріндеалған білімдерін тереңдету мақсатында анализ, синтез салыстыру керек. Өз бетімен формулаларды қорту.

4. Шығармашылық деңгей өз бетімен түсініп, талдап, шағын зерттеу жұмысын жүргізу.

Осы жаңа технология бойынша сабақ жүргізулің жоспарын жасадым. Осы жаңа үлгідегі күнтізбелік жоспар жасалынды. Бір сабақтың тақырыбына жаңа технология бойынша тоқтала кетем.

Тақырыбы: Қосындының квадраты және айырымның квадраты.

Мақсаты: Екі өрнектің қосындысының квалратын қалай жазамыз?
Жаңа сабақты бастамастан бұрын осы жаңа сабаққа байланысты ауызша есептер жүргіздім.

Оқушыларға мына сұрақтарды қойдым.

Өрнектердің квадратын табыңдар?

С;4;3; (5х²у²)=25х⁴у⁴

3х және 6х көбейтіп табыңдар.

Шыққан көбейтіндінің 2 еселенген көбейтіндісі неге тең.

1. 
   3х*6х=18х²
   
2. 
   18х²-2=36х²
   

Өрнекті оқыңдар.

1. 
   (а+в)
   
2. 
   (а+в)²
   
3. 
   (х-у)²
   
4. 
   а²+в²
   
5. 
   х-у
   
6. 
   х²-у²
   

Көбейтуді орындаңдар:

(х+2)(х-5)

Сабақтың мақсатын баяндағаннан кейін көпмүшені көпмүшеге көбейтуді ары қарай жалғастырамыз. Көпмүшелердің кейбіреуін жылдам есептеу жолдары бар екендігі ежелден белгілі. Осылайша қысқаша көбкйту формулалары дүниеге келген. Олар бірнешеу. Солардың екуін іздеп табайық. Класты үлгеріміне қарап бес топқа бөлемін. Әр топтың ретіне қарап тапсырмалар бердім.

1. 
   (m-n)(m+n)=m²+2mn+n²=(m+n)²
   
2. 
   (c+d)(c+d)= c²+2cd+d²=(c+d)²
   
3. 
   (n+5)(n+5)=n²+10n+25=(n+5)²
   
4. 
   (8+m)(8+m)=65+m16m+m=8+m)²
   

Тапсырмаларды орындағаннан кейін оқушыларға жаттығуларды заңдылық бар ма шартын қысқаша жазуға мүмкіндік бар ма деген сұрақтар қойдым. Клас алынған жауаптары туралы пікірлерін айтты. Барлық жағдайда да көбейтіндінің үшмүше болып шығатындығын оның алғашқы мүшесі бірінші өрнектіңквадратына, екіншісі сол өрнектің 2еселенген көбейтіндісіне, ал үшіншісі екінші өрнектің квадратына тең болатындығын айтты. Олай болса (а+в)²=а²+2ав+в². Олай болса жаңа педагогикалық технологияны қолдлану сабақтың сапасын көтеруге, оқушылардыңбілімге деген оқу-танымдық қызығушылығын арттыруға, қазіргі қоғам талабына сай білім алуына көп әсерін тигізеді.

Әдебиеттер:

1. Караев Ж. А. «Об одной педагогической технологии» Поиск, 1998, №3.

2. 
   Караев Ж.А. «Методологические основы совершенствования
   педагогической системы обучения в школе». Вестник, 1998, №3
   
3. 
   Дъяченко В.К. «Новая педагогическая технология и ее звения». Изд. «Соло». Краснояр.универ., 1994.
   
4. 
   Беспалько В.П. «Слагаемые педагогической технологии». Педагогика, 1989.
   
5. 
   Севрук А.И. «Мониторинг качества преподавания в школе».2003, 144с.
   
6. 
   Савицкая И.И. «Развитие учеников на уроке: от конспекта до
   мониторинга». Шк.технологии, 2003, №4.
   

7. Новиков С. П. «Применение новых информационных
технологии в образовательном процессе». Педагогика, 2003,

№9.

8. Манаенкова А. «О постоянном поиске инновационных идей».Учитель, 2003, №3.