Булуҥ 1. Балыктыыр кумахтар. Чекуров таһыгар маннык кумахтар бааллар: -Өлөөнө. -Тюшиха. -Чыырдаах. -Нэстэрээтэл. -Лээпинэп. -Баһылай. -Ньүүнкэ Сарай. Павлов А. С. Лена от истоков до устья. Якутск: ? с. 131. 2. Тиксии. Тиксии диэн былыр балык муорттан кытылга тиксэр сирэ эбит. Сайын устата иккитэ тиксии буолара үһү. Ол кэмнэ күүскэ балыктыыр эбиттэр. Үһүйээннэр, номохтор. Якутск: Бичик, 2006, с. 30. 3. Дьиктилээх сир. Арыы нэһилиэгэ Лиэнэ диэлтэтигэр баар. Кинилэри муораҕа олороллор диэллэр. Муораҕа эҥин араас дьиктилэр буолаллар эбит. Холобур, биир эмээхсин сыгынахтары ыт гынан маһы таһар үһү. 4. Байанай. Арыы нэһилиэгин дьоно этэллэринэн, Байанай икки кырса ыттаах эбит. Суола көстөр үһү. Үһүйээннэр, номохтор. Якутск: Бичик, 2006, с. 30. 5. Түмэтигэ Алампа Майаага диэн сэргэ турар. Манна элбэх дьон аата суруллан турар, ол иһигэр Алампа аата Соппуруонап диэн суруллубут. Үһүйээннэр, номохтор. Якутск: Бичик, 2004, с. 27. 6. Лиэнэ остоолбото. Диэлтэ саамай саҕаланар сиригэр Остоолбо хайа баар. Ити хайа үрдугэ 114 миэтэрэ. Былыр сэриигэ ойуун кыыһа өлбүт. Павлов А. С. Лена от истоков до устья. Якутск: 1994, с. 136. 7. Хотугу эмээхситтэр. Тоҕус Ойуун Кыһама диэн баар. Өссө Эллэй Боотур туһунан кэпсээҥҥэ тоҕус хаардаах булгунньах баарын туһунан этиллэр. Ити кэпсээни кытта бу аат сибээстээх быһыылаах. Багдарыын Сүлбэ. Үс, сэттэ, тоҕус. Якутск: Бичик, 1998, с. 145. 8. Тиит Арыы. Лиэнэ алараа өттүгэр Тиит Арыы диэн сир баар. Итиннэ 1943 сыллаахха бөлкөй ойуур баара. Ону аҕа дойду сэриитин кэмигэр уот гынаары кэрдэн кэбиспиттэрэ. Билигин титириктэр үүнэн эрэллэр.
Багдарыын Сүлбэ.
Топоника Якуттии. Якутск: 1985, с. 64. 9. 1918 сыллаахха Өксөкүлээх Өлөксөй Булуҥҥа сылдьан Күүстээх Уйбаан көтөхпүт тааһын анал ампаарга сытыарыҥ диэбит. Таас 500-чэ киилэ ыйааһыннаҕа үһү. Сивцев И. К. Былыргы күүстээхэр. Якутск: 1990, с. 87.
Куорунай 1. Тоҕус тоҕус Былыр Одуну сиригэр баай Өлөксөй Кураанах Ынахсыт диэн сиргэ олорбут. Кини уруутун сэргэлэрэ билигин да турар. Өлөксөй кэргэнэ урууга тоҕус тоҕус сүөһүлээх, тоҕус сыарга таһаҕастаах кэлбит. Ити оччолого тоҕустаах диэн улахан уруу буолар. Үһүйээннэр, номохтор. Якутск: Бичик, 2006, с. 56. 2. Күөс Түҥнэрбит. Бэрдьигэстээх таһыгар Күөс Түҥнэрбит диэн күөл баар. Былыр онно Ньаҕара баай олорбут. Кинилэргэ мунна, айаҕа силлиспит оҕо төрөөбүт. Ону төннөрөн көмөн кэбиспиттэр. Ол сири Күөс Түҥнэрбит диэбиттэр. Үһүйээннэр, номохтор. Якутск: Бичик, 2006, с. 75. 3. Мооньоҕон ойуун араҥаһа. Атамайга Бэс Күөлүгэр Моонньоҕон ойуун олорбут. Араҥаһын холкуос саҕана көтөҕөллөр. 27 киһи сылдьар. Уҥуоҕун барытын сааһылаан уураллар. 4. Айыы Аттаммыт. Киров нэһилиэгэр Айыы Аттаммыт диэн сир баар. Былыр бу сиртэн үрүҥ көмүс таҥастаах үс айыы бухатыыра аттыын үөһэ көтөн тахсыбыттар. Үһүйээннэр, номохтор. Якутск: Бичик, 2006, с. 72. 5. Улуу олоҥоһут. Октябрскай нэһилиэк сиригэр былыр Мэйиктэр кэлэн олохсуйбуттар. Ол дьонтон Сүркүөп Бүөтүр Көстөкүүнэбис төрөөбүт. Кини 40 олоҥхону билэрин испииһиэктээн суруттарбыта. Үһүйээннэр, номохтор. Якутск: Бичик, 2004, с. 73. 6. Быйаҥнаах Быйаа Мытаах нэһилиэгин сиригэр 1700 сыл диэки халлаан уолуттан төрөөбүт Быйаҥнаах Быйаа диэн улахан баай киһи олорбут. Сэттэ ойохтооҕо эбитэ үһү. Үһүйээннэр, номохтор. Якутск: Бичик, 2004, с. 74. Быйаҥнаах Быйаа хотой таастааҕа эбитэ үһү. Ол иһин аһара байбыт. Кини ыһыахха кымыс иһэн итирэн дьахтардаан сатамакка сэргэгэ бааллан хонор эбит. Ксенофонтов Г. В. Эллэйада. Якутск: Бичик, 2004, с. 116. 7. Бөдьөкө Маалтааны төрдө Дыгын уолка Бөдьөкө буолар. Кинини 1642 сыллаахха ыйаан өлөрбүттэрэ. Ксенофонтов Г. В. Эллэйада. Якутск: Бичик, 2004, с.45. 8. Уһун Ойуун. Уһун Ойуун Одуну уонна Мытаах нэһилиэктэрин төрдө, сорох дьоно Бүлүүгэ күрээбиттэр. Кини Дыгын уруута буолар. Кинини бастаанньаҕа кыттыбытын иһин 1642 сыллаахха ыйаан өлөрөллөр. Ксенофонтов Г. В. Эллэйада. Якутск: Бичик, 2004, с.46. 8. Оорук оҕото. Маалтааны сиригэр былыр Козлов кулуба олорбут. Былыр биир киһи ойуун кыырдаран ооруктаах мастан оҕо ылбыт. Ол оҕо Козлов Кулуба буолбут. Ксенофонтов Г. В. Эллэйада. Якутск: Бичик, 2004, с.120. 9. Үөргэ Оҕуурдатыы. Атамай күүстээҕэ Лукапыар Улуу Суорунтан ат баһын быатын ылбыт. Ол иһин аатырбыт сылгы уоруйаҕа буолбут. Кинини үөргэ оҕуурдаппат киһи дииллэр эбит. Ксенофонтов Г. В. Шаманизм. Якутск: Фирма “Север-Юг”, 1992, с.45. 10. Тоҥус Араҥас Сулуһа. Мытаах нэһилиэгэр Орион таһыгар баар алта сулуһу Тоҥус Аранас Сулуһа диэн ааттыыллара. Кини ыттарын кытта сулус буолан хаалбыт. Ксенофонтов Г. В. Шаманизм. Якутск: Фирма “Север-Юг”, 1992, с. 237. 11. Тымныы сулуһун кэрдии. Былыр Мытаахха Өтүүлээх Өргөн ойуун олорбут. Биирдэ тымныыны аҕалар сулус көстөр буолбут. Өргөн ол сулуһу кэрдин тымныыны кыччаппыт үһү. Ксенофонтов Г. В. Шаманизм. Якутск: Фирма “Север-Юг”, 1992, с.238 12. Өтүүлээх Өргөн уоспаны кытта харсан хоппут. Онно уоспа иччитэ “Аны кэлиэм суоҕа” диэн дуогабар суруйбута Сиинэ тааһыгар баар үһү. Ксенофонтов Г. В. Шаманизм. Якутск: Фирма “Север-Юг”, 1992, с 244. 13. Чолбону кэрдии. Иккис Одуну сиригэр былыр Агдага ойуун олорбут. Кини тымныыны түһэрэр чолбон тахсыбытын кэрдин тымныыны кыччаппыт. Ксенофонтов Г. В. Шаманизм. Якутск: Фирма “Север-Юг”, 1992, с. 239-240. 14. Бор алааһа. Бор Алааһыгар суруйааччы Сэмэн Даниловка тутуллубут дьиэ турар. 1928 сыллаахха Г. В. Ксенофонтов кэлэн мунньахтаан ааһар. Ити сиргэ таас туруорбуттара. Онон ксеновонтовщаны диэн хамсааһын төрүттэмит сиринэн биллэр (Мин матырыйаалым). 15. Ньэгэбил. Былыр атамайдар быыстарыгар Нэгэбил диэн бухатыыр киһи олорбут. Кини кырдьан баран аһыырын билбэт буолбут. Ол иһин уолаттара өлөрбүттэр. Афансий Попов—Муотаан. Саха сэһэннэрэ. Якутск: Бичик, 2003, с. 20-33. 16. Үрүҥ Хайа. Сиинэҕэ Үрүҥ Хайа туһунан үһүйээн баар. Биир Ыгдаҕар диэн киһи олорбут. Кини үс кыыстаах эбит. Кыргыттарын сир анныгар кистээбит. Онтн кыргыттара таас буолан хаалбыттар.
Багдарыын Сүлбэ.
Оройтон саҕалаан. Якуттск: Бичик, 2008, с. 175. 17. Өлөрү хотуу Дьаанай Мытаах ойууна эбит. Кини өлөр болдьоҕун үс төгүл уһаппыт. Улуу Суорунтан ылбыт атын кэмин иннинэ өлөрөн иһэр эбит. Ол аайы саҥа аты ылан болдьоҕун уһатан испит. Онон букатын кырдьыар диэри олорбут. Ксенофонтон Г. В. Шаманизм. Якутск: Фирма “Север-Юг”, 1992, с. 82-83. 18. Ала Киһи биир уолуттан Ойуун ууһа диэн үөскээбит. Ол сиргэ билигин Октябрьяскай нэһилиэгэ турар.
Багдарыын Сүлбэ.
Сири-халааны кыйа анааран. Якутск: Бичик, 2008, с. 238. Таатаҕа эмиэ Ойуун ууһа Октябрскай буолан турар.
Багдарыын Сүлбэ.
Сири-халааны кыйа анааран. Якуттск: Бичик, 2008, с. 238. 19. Одуну сиригэр Баҕалаах диэн сир баар. Ити сиргэ күрээн иһэн Дьаардаах босхоҥ уола Босхоҥ Бэлгэтии атаҕар туран Дыгын сэриитин төттөрү үүрбүт. Ксефонтон Г. В. Эллэйада. Якутск: БичиК. 2004, с. 79. 20. Соруон Сыраанап уола Кыпчытыын ойуун кыыһын ылар уруута буолбут. Күүлэ диэн сиргэ харамньы оҥорбуттар. Сылгылары аҕалан күрүөҕэ хаайбыттар. Ону биир киһи кыһыл илиитинэн тутуохтаах эбит. Туппута барыта кыыс гиэнэ буолар. Онно биир атыыр туттарбатах үһү. Ксефонтон Г. В. Эллэйада. Якутск: БичиК. 2004, с. 90. 21. Күүлэй Баай. Туоҕа Баатыр Бүлүүгэ баран иһэн Күүлэй Баайга тохтуур. Ону баай кымыһын көҥөнөн иһэрпэккэ ыытар. Туоҕа Бүлүугэ тиийэн баран дьонун ыытан Күүлэҋ Баайы дьоннуун барыларын кыртаран кэбиһэр. Ити курдук кымыс иһэрпэтэхтэрин иэстэһэн турар. (Күүлэй Баай олорбут сирэ Орто Сурт буолуохтаах). Сэһэн Боло. Саха төрүттэрэ уонна кыргыс үйэтэ. Якутск: Бичик, 2006, с. 143-144.
Кэбээйи 1. Мыҥый Топпут Кэбээйи нэһилиэгэр Мыҥый Топпут диэн күөл баар. Итиннэ Мыҥый диэн аһас киһи түөрт олгуй балыгы сиэбит. Үһүйээннэр, номохтор. Якутск: Бичик, 2006, с. 59. 2. Улахан сордоҥ Чагда тахыгар Элиэ Алыһардаах диэн күөл баар. Былыр итиннэ хара ынаҕы уулата турдахтарына сордоҥ ууга соһон ылбыт. Итинник сиэмэх сордоҥноох Тыайаҕа Лаха диэн күөлгэ баар дииллэр. Үһүйээннэр, номохтор. Якутск: Бичик, 2006, с. 60. 3. Куокуй хоһуун Былыр Куокуй нэһилиэгин сиригэр баар Арҕа Эбэҕэ Куокуй хоһуун Дыгынтан күрээн кэлбит. Кини олохтоох тоҥустары үүрэн дойду оҥостубут. Дыгын кинини эккирэтэн кэлэ сылдьыбыт. Ол гынан баран саллан төннүбүт. Үһүйээннэр, номохтор. Якутск: Бичик, 2006, с. 79-80. 4. Түмэрэй ойуун. Сииттэлэр төрүттэрэ намнар. Аан маҥнай намтан Түмэрэй ойуун кэлбит. Үһүйээннэр, номохтор. Якутск: Бичик, 2006 , 63. 5. Бартах ыала Лүксүгүҥҥэ сүөһү ыарыыта турбут. Онно Алыһардаах удаҕан кыырбыт. Кини ыарыыны Ньидьили күөл биир булуҥар бырахпыт.Онтуката Бартах диэн сир эбит. Онно олорор баай сүөһүтэ имири эстибит. Үһүйээннэр, номохтор. Якутск: Бичик, 2006, с. 63-65. 6. Таахыма Хонуута Былыр бастакы сахалар Таахыма хонуутугар мунньустан ким ханна олорорун быһыырсыбыттар. -Өлүөнэ илин өттө. -Алдан хоту өттө. -Бүлүү арҕаа өттө. Бастакы кэлибит дьон Баай Чура уонна Чугун Чура диэн эбиттэр. Кинилэр элбэх дьонноохторо үһү. Үһүйээннэр, номохтор. Якутск: Бичик, 2006, с. 68. 7. Туруйа күөлүн хоруу. Былыр Туруйа күөлэ хас да күөл оннугар биир улахан күөл баар эбит. Билиҥҥи онтон үөскээбит күөллэр ааттара маннык: -Кута Күөл. -Уулаах, -Мээкиҥдэ. -Күндэ. Балар бары биир күөл эбиттэр. Куокуй уола Үүл Чөҥөчөх киһинэн хастарбыт. Ол киһини хорууну арыйалларыгар Куокуй уола Үүлү ууга анньан кэбиспит. Ити курдук хорууга киһинэн бэлэх биэрбиттэр. Үһүйээннэр, номохтор. Якутск: Бичик, 2006, с. 68-69. 8. Сөлгө Гуляев Кини Куокуйга олорбут. 700 ынах сүөһылаах, хас да сүүс сылгылаах эбит. Кини үс ойууну таһыйтарбыт. Ол иһин ойууттар кыраабыттар. Үһүйээннэр, номохтор. Якутск: Бичик, 2006, с. 70. 9. Аньыылаах. Чагда таһыгар Анньыылаах диэн күөл баар. Былыр бу күөлгэ аньыыны түһэрбиттэр. Ону улахаханнык аньыыргыыр эбиттэр. Ол иһин Анньыылаах диэн ааттаабыттар. Кэлин онтукалара аньыылаах буолбут. Үһүйээннэр, номохтор. Якутск: Бичик, 2006, с. 71. 10. Уус Маппый. Чагдаттан чугас соҕус сиргэ олорбут. Аҕата айыы ойууна Өндөрөй диэн эбит. Кини Тимирдээх хайаттан тимири аҕалан тимири уһаарар эбит. Үһүйээннэр, номохтор. Якутск: Бичик, 2006, с. 72. 11. Ыт кырыыһа Арыттаах бөһүөлэгэр тииккэ тоҥус ойууна ыты баайан баран албыннаабыт киһини кыраабыт. Үһүйээннэр, номохтор. Якутск: Бичик, 2006, с. 74. 12. Силлиэ. 1951 дуу, 1952 дуу сыллаахха Ньидьили нэһилиэгэр улахан силлиэ түһэн оту-маһы барчалыыр. Ол силлиэни Бычыгыс Бүөтүр ойуун уонна Настаа уудаҕан харсыбыттарыттан буолбут диэбиттэр. Үһүйээннэр, номохтор. Якутск: Бичик, 2006, с. 74. 13. Луҥха. Луҥха урэх Куокуй кыыһа Луҥха аатынан ааттаммыт. Кыыс кыратыгар өлбут. Үһүйээннэр, номохтор. Якутск: Бичик, 2006, с. 76. 15. Алыһардаах уҥуоҕа. Манна буолбут түбэлтэлэр: -Хостуу кэлбит дьахтар иирэн хаалбыт. -Икки нуучча өлбүттэр. -Гаас турбата тоҕо барар. -Бэртилиэт сууллар -Тыраактыр кэннинэн барар. Үһүйээннэр, номохтор. Якутск: Бичик, 2006, с. 78. 16. Сыалдьа Ыйаабыт. Куокуй сиригэр Сыраан уонна Дириҥ Атах диэн сирдэргэ ыаллыы Тыҥкый уонна Кыыл Уола олорбуттар. Онтон көһөн баралларыгар абааһыларын батыспатыннар диэн дьахтар сыалдьатын ыйаабыттар. Ити сир Сыалдьа Ыйаабыт диэн ааттаммыт. Үһүйээннэр, номохтор. Якутск: Бичик, 2004, с. 78-79. 17. Үҥкүр. Мукучу сириргэр Үнкүр диэн күөл баар. Бу күөлтэн хара ыарыы тахсыбыт дииллэр эбит. Колпакова Т. А. Эпидомиологическое исследование. Вилюйского округа. Л.: Изд-во Академии Наук СССР, 1933 с. 126. 18. Ньидьили. Ньидьили Эбэ сэттэ көс уһуннаах, көс туоралаах улуу Эбэ буолара. 20-с үйэ ортотун диэки күөллэри хорон түһэрэн Ньидьилигэ собо хото үөскүүр буолар. Эверстов А. И. Ньидьили былыргыта. Якутск: Сайдам, 2010, с. 47. 19. Сангаар удаҕан. Өлкөн Быраайы ойуун сиэри гыммыттарыгар Сангаар удаҕаҥҥа куотан быыһаммыт. Ол иэһигин Сангаар удаҕан Харбаадьаайы уонна Батыгыччыма күөллэр икки ардыларыгар тииккэ кэлэн 27 киһини уонна 27 сүөһнү бэлэх ылбыт. Ксенофонтов Г. В. Шаманизм. Якутск: 1992, с. 234-236. 20. Дэриэтинньик Былыр Куокуйга дэриэтинньик баар буолбут. Ону Барчаһыт ойуун оһох ураатыгар айа иитэн тохтоппут. Үһүйээннэр, номохтор. Якутск: Бичик, 2006, с. 74. 21. Уһун Кутурук Бадьаайы. Кэбээйигэ былыр көһөн кэлбиттэртэн биирдээ Уһун Кутурук Бадьаайы диэн киһи эбит. Олорбут сирэ Лиһэ диэн. Кини элбэх дьоннооҕо үһү. Сэһэн Боло. Саха төрүттэрэ уонна кыргыс үйэтэ. Якутск: Бичик, 2006, с. 169-170.
Лиэнискэй. 1. Күн тааһа Орто Наахараҕа Күөбүргэн диэн сир баар. Онно олорбут дьон былыр күн тааһын булбуттар. Кинилэр ити таастарын киин суука бэрик биэрэн сирдэрин харыстаабыттар. Үһүйээннэр, номохтор. Якутск: Бичик, 2004, с. 79-80. 2. Сүүрүк Моҕол Былыр Бэтинчэгэ ат сүүрдэр этилэр. Ол сирдэрин Ат Кытыла диэн ааттыллара. Түөт Килиэп диэн киһи баара. Кини Сүүрүк Моҕол диэн аттааҕа. Ол ат элбэхтик сүүрбүтэ. Үһүйээннэр, номохтор. Якутск: Бичик, 2004, с. 80.. 3. Ытык дабатыы. Бэчинчэ. 20-с уйэ саҕаланыыта Урдаах ойуун ытык дабаппыта. Чэчирдэри батыһа бааллан турар акка тиийэ айанныыр. Итини Хаппардаах диэн сиргэ хайалар икки ардыларыгар оҥорбута. Үһүйээннэр, номохтор. Якутск: Бичик, 2006, с. 84. 4. Эһэ Харах Испирдиэн Нүүйэ үрэҕэр Мурбаай диэн үрэх түһэр. Ити үрэҕи бастыстахха Кирээт диэн сир баар. Онтон чугас Бэһиэлэй Таабыр диэн сир баар. Манна сэттэ көмүсчүт дьон хоно сыппыттар. Олору Эһэ Харах Испирдиэн өлөртөөн кэбиспит. Үһүйээннэр, номохтор. Якутск: Бичик, 2006, с. 81-82. 5. Ыт үрэр сирэ. Улахан Бурбаайыга ыт үрэр сирэ баар. Ону былыр ыт өлбүтүн харайбатах (лаабыстаабатах) буолуохтаахтар дииллэр. Үһүйээннэр, номохтор. Якутск: Бичик, 2006, с. 82.
Муома 1. Хатыс киһитэ Төбүлэхтээххэ Хатыс үрэҕэ диэн баар. Онно Ийэ Тааска Хатыс киһитин араҥаһа баар. Кини былыр олобут. Биирдэ Халыматтан 40-с киһитин өлөрө биир хоһуун көһөн кэлбит. Ол киһини өлөрбүт. Онтон элбэх сыл ааспытын кэннэ кини икки уола иэстэһэ кэлэ сылдьыбыттар. Олору ылгын чыҥыйаларын быһыта ытыалаан ыыппыт. Үһүйээннэр, номохтор. Якутск: Бичик, 2004 , с. 81. 2. Орто Дойду. Былыр бу диэки Дьааҥыттан кэлбиттэр. Онно бастаан дайды диэн сиргэ сөбүлээн олохсуйбуттар. Ол билигин Орто Дойду буолан турар. Үһүйээннэр, номохтор. Якутск: Бичик, 2004, с. 84-85. 3. Эһэ буолбут кыыс Былыр үс уол уонна биир кыыс олобуттар. Кыыс сүтэн хаалбыт. Кэлин уолаттар биирдэ эһэлии барбыттар. Онно арай арҕахха балтылыра икки эһэ оҕолоох сытар эбит. Ити кэнниттэн уолаттар эһэни тыыппат буолбуттар. Федотов Г. Муома фольклора. Бастакы чааһа. Якутск: Ситим, 1994, с. 207. 4. Мөөчөрө Бөҕөс Кини Кулун Өлбүт алаас таһыгар олорбут. 99 эһэни өлөрбүт. 100-с эһэттэн арыычча куотан тыыннаах хаалбыт. Онтон куттанан өлүөр диэри дьиэттэн тахсыбатах. Үһүйээннэр, номохтор. Якутск: Бичик, 2004, с. 86-87. 5. Кыыс Уҥуоҕа Арҕаа Үрэх аартыгар Кыыс Уҥуоҕа диэн таас баар. Онно омук кыыһа таас буолбута үһү. Бэлэх-туһах уураллар. Үһүйээннэр, номохтор. Якутск: Бичик, 2004, с. 89. 6. Өрөс-Чөрөгөр. Былыр Силээннээх үрэҕэр омуктар сахалары кыргыбыттар. Арай Өрөс-Чөрөгөр ордон куотар. Кини ити баран Дьокуускай диэкиттэн нууччалары аҕалбыт. Ити курдук бу дойду сахаларын төрдө Өрөс-Чөрөгөр буолбут. Федотов Г. Муома фольклора. Бастакы чааһа. Якутск: Ситим, 1994, с. 40-41. 7. Буоспалыын харсыы. Зашиверскай куораты былыргы омуктар чыыстайдарыгар туппуттар. Хаба кинээс суолга үс нуучча кыыһын көрсөн баран. Саһылларын кинилэргэ биэрбэтэх. Ити буоспа иччилэрэ кыргыттары көрсүбүт эбит. Ити кыргыттар Зашиверскай куораты эспиттэр. Сааргыл ойуун дьонун илдьэ Абый диэки куоппут. Онно буоспа тиийбитигэр харсан хоппут. Федотов Г. Муома фольклора. Бастакы чааһа. Якутск: Ситим, 1994, с. 47-48. 8. Ньалбараҥ ыһыах. Ураһа Хонуута диэн сиргэ былыр Логуор баай олорбут. Кини Ньалбараҥ Ыһыах диэни ыытар эбит. Федотов Г. Муома фольклора. Бастакы чааһа. Якутск: Ситим, 1994, с. 50. 9. Кулун Өлбүт. Орто Дойду турар сирэ Кулун Өлбүт диэн сир баар. Былыр ыһыахха сэлэ тардаллар. Онно кулуннары баайаллар. Кулуннары өлөрүүтэн ыһыах саҕаланар. Ол иһин бу сири Кулун Өлбүт диэбиттэр. Федотов Г. Муома фольклора. Бастакы чааһа. Якутск: Ситим, 1994, с. 51. 10. От охсооччу Куччаҥа Былыр Хонууга уоспа кэлбитигэр эмээхсин уолун Үөһээ Дьааҥыга күрэтэр. Уол онно уонна Намҥа сылдьан от охсуутугар аатырар. Федотов Г. Муома фольклора. Бастакы чааһа. Якутск: Ситим, 1994, с. 56-69. 11. Сылгы тарҕаныыта Былыр Сылаас диэн кинээс икки ойууну—Көтөҕүйээни уонна Баттахтааҕы—дойду сиртэн сылгы ылллара ыыппыт. Олор 70 сылгыны үүрэн аҕалбыттар. Онтон сылгы таҕаммыт. Федотов Г. Муома фольклора. Бастакы чааһа. Якутск: Ситим, 1994, с. 69--70. 12. Уһун Турантай. Соболоох киһитэ, дойду сиртэн көһөн кэлбит. Кини күүһэ: -Оборор кумахтан атын таһаарар. -Эһэни баалкы маһынан охсон өлөрөр. -Былахы кинээс атын уорбутугар сүлдьгэстэри тостурута анньан киирэн атын ылбыт. -Саһылы эккирэтэн тутар Саһылчах диэн аттаах эбит. Федотов Г. Муома фольклора. Бастакы чааһа. Якутск: Ситим, 1994, с.70-74. 13. Күүстээх Көстөкүүн Кулахан Чыыстай киһитэ. Кини күүһүн көрдөрбүтэ -Биир нуучча туста кэлэн баран саллан тустубатах. -Дьааҥыттан тоҕус киһи кэлэн баран саллан куоппуттар. -Сылгы буутун мүһэтин илиитигэр көнөтүк тутарыгар илиитэ кыратык токуруйар эбит. -Кини Халымаҕа сылдьан тааска баттатан өлбүт. Федотов Г. Муома фольклора. Бастакы чааһа. Якутск: Ситим, 1994, с. 76-78. 14. Үүт Көлүйэ. Хонууга былыр Эчиэһин диэн аҥаардас сылгынан байбыт киһи олобут. Кини көлүйэҕэ үүт куттарар эбит. Сылгытын үстэ кыйдаабыт үһү. Федотов Г. Муома фольклора. Бастакы чааһа. Якутск: Ситим, 1994, с. 87. 15. Саламтакай Сайдыыга былыр Саламтакай диэн киһи олорбут. Кини куобахтыы тахсан баран аллараа дойдуга түһэн хаалбыт. Ойуун кыырарыгар суолун саппатах эбит. Федотов Г. Муома фольклора. Иккис чааһа. Якутск: Ситим, 1994, с. 50-51. 16. Куба буолан көтөр ойуун. Сайдыыга Халараткаан ойуун олорбут. Кини куба буолан үөһэ көтөн хаалбыт. Иһин хостоон бырахпытын булбуттар. Федотов Г. Муома фольклора. Бастакы чааһа. Якутск: Ситим, 1994, с. 51. 17. Сүүрүк Моойтоон Соболоох киһитэ. Кини табалаах эбээни үс көстөөх сиргэ сүүрэн хоппут. Ытын куота айанныыр эбит. Биир тайаҕы Муома сириттэн Абыйга диэри сырсыбыт. Федотов Г. Муома фольклора. Бастакы чааһа. Якутск: Ситим, 1994, с. 88. 18. Икки куба. Былыр Иддииги өрүс биэрэгэр Кубалаах Чуоҕурун анныгар баай киһи оллорбут. Кини кыыһын биир баай киһиэхэ күүһүнэн ойох биэрээри гыммыт. Кыыс хамначчыт уолу таптыыр эбит. Кинилэр уотан хайа үрдүгэр тахсыбыттар. Эккирээччилэр ол кэмнэ сиппиттэр. Кыыстаах уол аан дойду иччититтэн көрдөһөн үс күнү быһа ылаабыттар. Уонна кинилэр икки куба буолан хаалбыттар. Ити кэмтэн бу дойдуга икки куба көтөн ааһар буолбут. Федотов Г. Муома фольклора. Бастакы чааһа. Якутск: Ситим, 1994, с. 106-107. 19. Һээйэктэр ииппит кыыстара. Былыр Улахан Чыыстайга Уоһукап Хабырылла үс-түөт саастаах кыыһын хайа иччилэрэ илдьэ барбыттар. Оҕону сэттэ сааһыгар аҕалан дьиэтитин таһыгар хаалларбыттар. Кыыс хайа хайаҕа сылдьыбыттарын билбэт эбит. Федотов Г. Муома фольклора. Бастакы чааһа. Якутск: Ситим, 1994, с. 99-100. 20. Байанай ыта. Былыр дьадаҥы Сулумах Уйбаан киһи Орто Дойду Ээмиллэтигэр биир баай киһи ааһыа диэн тоһуйа хоно сыппыт. Ол сыттаҕына моойтурутаах хара ыт булбут. Сарсыныгар ити ыт тайаҕы үрэн биэрбит. Ити курдук баартаах булчут буолан хаалбыт. Ыта үс сыл сылдьан баран сүппүт. Ол гынан баран булка баарда хаалбытах. Федотов Г. Муома фольклора. Бастакы чааһа. Якутск: Ситим, 1994, с. 57-58. 21. Олоҥхоут Баллас Баһылай. Шкулепов Баһылай (Баллас Баһылай) үчүгйэ оллоҥхоһут этэ. Былыр уокка сиэппит. Ол иһин Аҥаар Баһалай диэн ааттана сылдьыбыт. Соболооххо Өлбөт диэн сиргэ олорбута. Федотов Г. Муома фольклора. Иккис чааһа. Якутск: Ситим, 1994, с. 62.
Мэҥэ 1. Алтан Өрүүнэтэ Алтан Өрүүнэтэн Манчаары саҕана олорбут. 45 тумуллаардаах, 10 булгунньахтаах Улуу Сыһыыга олохсуйбут. Кэргэннээҕэ, оҕолордооҕо биллибэт. Сүөһүтэ төһөтө биллибэт. Сылгыта 300 эбитэ үһү. Манчаары кини уулаах биэтин уорууга буруйданан 50 оруосканан ылбат. Ол гынан баран Алтан Өрүүнэтиттэн кыайан иэстэспэтэх. Бу хотун Былыргыта Хара Булгунньах аныгыта Оһоҕор булгунньахха олорон сынньанар идэлээх эбит. Өбүтүн кэннэ кинини Арҕаа Күөл тумулугар көмпүттэр. Скрябин В.--Идэлги. Мэҥэ бэртэрэ. Бастакы түһүмэх. Якутск: 1996, с. 54-58. 2. Аба Уос Дьорҕо Идэлги Кыыһа Кулуһун Ньургуйстай үөһээҥи уолтан Аба Уос Дьорҕо диэн уол төрөөбүт. Кини тоҕус ойоҕуттан 29 уолу төрөппүт. Кыыһын ахсаана биллибэт. 1680 сыллаахха төрөөбүт. Сүрэхтэнэн Скрябин диэн ааты ылбыт. Кинээстии сылдьыбыт. Киниттэн Скрябиттэр дитэн (Моорук) халыҥ аймахтар үөскүүллэр. Скрябин В.--Идэлги. Мэҥэ бэртэрэ. Бастакы түһүмэх. Якутск: 1996, с. 47-48. 3. Далла Мэндэйии. Сөтөй Күөкэчээн (бастакы Мэлдьэхси) аатырбыт оҕунан ытааччы эбит. Кини биир киһини кытта далла мэндэспиттэр. Кини Оһоҕор булгунньаҕар турбут, онтон киһи Кыһыл Тумуһахха турбут. Онно Сөтөй киһи ыппыт биэс оҕун хабан ылбыт үһү. Скрябин В.--Идэлги. Мэҥэ бэртэрэ. Бастакы түһүмэх. Якутск: 1996, с. 46. 4. Баатара. Мэҥэбил уола Баатара диэн эбит. Ити Баатараттан баатаралар бараллар. Кинини арыт Лыклыкы дииллэр эбит. Баатара Илин Крүөлээх диэн сиргэ олорбут. Кини хас да уоллааҕыттан Кустах Боотур аатырбыт. 80 саастааҕар Мооруктар Табаҕаларын былдьаары кэлбит бухатыыры өлөрбүт. Скрябин В.--Идэлги. Мэҥэ бэртэрэ. Бастакы түһүмэх. Якутск: 1996, с. 41-44. 5. Чугуун Төбө. Мөҥүрүөттэр төрүттэрэ Мөҥүрүөн Бөҕө буолар. Кинини баҕар Чугуун Төбө дииллэрэ буолуо. Кини эмиэ бэйэтин көмтөрбүт сирэ Матта бөһүөлгин таһа эбит. Скрябин В.--Идэлги. Мэҥэ бэртэрэ. Бастакы түһүмэх. Якутск: 1996, с. 37-38. 6. Идэлги Бооотур. Идэлги Боотур Буох Диэхсин уола. Кини Нуорҕаайыы диэн эбэ арҕаа баһыгар олорбут. Улаханнык байбыт. Кыыһын Кулуһун Ньургустайы өр эргэ биэрбэтэх. Биир Күндэ диэн киһи кэргэын ылаары кэсэтэ кэлбитин өлөрөн кэбиспит. Кэлин кыыһа үөһээҥҥи уолтан Аба Уос Дьорҕо диэн оҕоломмут. Кини Моорук нэһилиэгин төрдө буолар. Кырдьан баран бэйэтин бэйэтэ ытыгылатар. Скрябин В.--Идэлги. Мэҥэ бэртэрэ. Бастакы түһүмэх. Якутск: 1996, с. 33-37. 7. Буох Диэхсин Биэх Диэхсин Орулаа Талгый уола буолар. 1646 сыллаахха төрөөбүт. Кини аатын Дехси Орлов диэн суруйбуттар. 1677 сылга өлбүт. Кини Алтан, Тараҕай, Чалҕаа, Бастакы Мэлдьэхси, Чаалый төрүттэрэ. Кини кыргыһыыларга эмиэ кыттар эбит. Улахан баай буолбут. Кини ону таһынан аатырбыт ойуун эбит. Кэлэр олох туһунан өтө көрөн этэн хаалларбыт: -Хороҕор бэргэһэлээх дьон кэлиэхтэрэ. -Тордуохтаах тимиринэн сири-уоту хаһаллар. -Суола үрэх сүнньэ хаһыллан хаалбыт. Кинини Үрүҥ Марааҥҥа көмпүттэр. Скрябин В.--Идэлги. Мэҥэ бэртэрэ. Бастакы түһүмэх. Якутск: 1996, с. 31-33. 8. Тирэн Өһүргээйэп Быйаҥ Түһүлгэ уолуттан Өһүргэттэн Тирэн Өһүргээйэп төрүүр. Кини Маһары Бөдьөөкөбү уонна Нохто Никини кытта ыраахтааҕыҕа бара сылдьыыбыт. Кинилэр 50 тылгылаах уонна 50 ынахтаах айаннаабыттар. Тохсунньу 3 күнүгэр ыраахтааҕыны көрсөллөр. Тирэн Өһүргээйэп онно тойук туойбут, оһуохай тылын эппит. Кини Дьаҥхаада сиригэр олорбут. Киниттэн Игнатьевтар, Владимировтар, Седалищевтар, Охлопковтар, Никифоровтар үөскээбиттэр. Скрябин В.--Идэлги. Мэҥэ бэртэрэ. Бастакы түһүмэх. Якутск: 1996, с. 27-28. 9. Таҥара Мэнигэ Таҥара Мэнигэ Буох Диэхсин ойуун уола. Элэһин Алаас куулатыгар Хатыҥ Күрүөҕэ олохсуйбт. Кэлин олус уойбут. Халтаһата хараҕын саба түспүт. Кини Дьокуускай куоракка илдьэн ыспааараабынньыкка илпиттэр. Онно дьиэҕэ баппакка холуодадаларын ылларбаттар. Оннук суон киһи эбитэ үһү. Кэрэһиннээххэ Хаар Балаҕан диэн алааска көмүллүбүт. Скрябин В.--Идэлги. Мэҥэ бэртэрэ. Бастакы түһүмэх. Якутск: 1996, с. 22-27. 10. Босхоҥ Боруохал 1632 сыллаахха Босхоҥ Боруохал дьаһаах төлөөмөөрү нууччалары кытта кыргыспыт. Хотторон баран дьаһаах төлүүр. Кинини оччотооҕу докумуоҥҥо Буруха диэн суруйаллар. Кини Суола төрдүгэр көмүллүбүт. Скрябин В.--Идэлги. Мэҥэ бэртэрэ. Бастакы түһүмэх. Якутск: 1996, с. 12-16. 11. Айанньыт Мөдьөөт Бастакы Мэльэхси киһитэ. Кини аар-саарга аатырбыт айанньыт эбит. Оннук биир сырыытыгыр үс бөрөну өлөрбүт. Ол иһин Үөр бөрөҥү үҥүүҥэн үөлбүт өһөхтөөх Мөдьөөт диэн ааттыыр буолбуттар. Скрябин В.--Идэлги. Мэҥэ бэртэрэ. Иккис түһүмэх. Якутск: 1996, с. 3-4. 12. Степнай Дуума. 1827 сыллаах тохсунньу 27 күҥүгэр Степнай Дуума тэриллэр. Ити биир салаатын дьиэтэ Бастакы Мэлдьэхси сиригэр Быһыттаах сайылыгар тутуллар. Онтон төгүлүгэ көһөрбүттэр. Онно Иван Пономарев—Чөкчөҥө кулуба күннээн олорбут. Манчаарыттан куттанан Иван Пономарев үс этээстээх ампаар оҕустарбыт. 38 чулуу дьонунан харабыллаппыт. Онно 64 сэргэни туруортарбыт (Үһйээннэр, номохтор. (Якутск: Бичик, 1996, с. 95). Манчаары иккитэ көстөн ааспыта үһү. Скрябин В.--Идэлги. Мэҥэ бэртэрэ. Бастакы түһүмэх. Якутск: 1996, с. 6-8. 13. Суксуйа сүүрүк Суксуйа сүүрүк Бастакы Мөҥүрүөн нэһилиэгэр Мандыгытта диэн алааска олорбут. Кини биирдэ түөһүгэр күнээх хара саһылы өлөрбүт. Ону куоракка киирэн үс солкуобайга атыылыыр. Кини айаҥҥа аттаах уонна табалаах дьону кытта сырсан куотар эбит. Скрябин В.--Идэлги. Мэҥэ бэртэрэ. Бастакы түһүмэх. Якутск: 1996, с. 12-16. 14. Боруоктаах Маҥан Боруонньа Маҥан Боруонньа Саһылга (Кыһыл Сулус ОПХ сирэ) олорбут. 1868 сыллаахха 20 саастаах эбит. Балачча кыанар киһи эбит. Кини кэмиттэн кэмигэр дьиэтигэр көрү (охсуһууну) тэрийэр эбит. Онно аатырбыт күүстээх, охсуһуук дьону ыҥырар. Мэлдьи онно чугас ыалын Саппыкыайы ыҥырар. Кини ити бырааһынньыгар наар охсуһууну тэрийэн дьиэтэ үөдэн-таһаан буолар үһү. Скрябин В.--Идэлги. Мэҥэ бэртэрэ. Бастакы түһүмэх. Якутск: 1996, с. 16-23. 15. Борокуос ойуун Бастакы Мэлдьэхсигэ Мас Булгунньах илин өттүгэр Борокуос ойуун олорбут. Кини Мэҥэ саамай улахан ойууна эбит. Кытарбыт симири салыыр, ууну киллэрэр, дьон санаатын таайар. Скрябин В.--Идэлги. Мэҥэ бэртэрэ. Бастакы түһүмэх. Якутск: 1996, с. 33-35. 16. Моҥол Ураһа Көлүһүөп кулуба сүүнэ улахан моҥол ураһа туттарбыт.Кини Эһэлээх Арыыга олорбут. Бодойбоҕо сүөһүлэрин атыылыыр эбит. Биирдии сырыыга үстүү сүүс сүөһүнү илдьэрэ үһү. Ураһата буоллаҕына сайылыгар Нараһыты диэн сиргэ турбут. Кини 1914 счыллаахха Кулуһуннаахха тииккэ кураан дьыл буолбутун суруйбута баар. Скрябин В.--Идэлги. Мэҥэ бэртэрэ. Бастакы түһүмэх. Якутск: 1996, с. 47-50. 17. Бараммат Байбал—Пинигин Павел Петрович Бараммат Байбал бастакы Мэлдьэхси киһитэ эбит. Кини Боссоойкону кытта бииргэ элбэхтик сылдьыбыт. Боссоойко бүтүн кэринэ күүстээх буоллаҕына кинини эмиэ оччо күүстээх диир эбиттэр. Кини күрэхтэспэтэҕэ. Үлэлиир-хамныыр эрэ эбит. 1947 сыллаахха өлөр. Скрябин В.--Идэлги. Мэҥэ бэртэрэ. Бастакы түһүмэх. Якутск: 1996, с. 52-64. 18. Дыраан Сэмэн Дьаҥхаада нэһилиэгин киһитэ. Кини сэбиэскэй былаас саҕаланыаҕыттан ыла бэрэбиччитинэн үлэлээбит. Кини чиэппэр күүстээх эбит. Скрябин В.--Идэлги. Мэҥэ бэртэрэ. Бастакы түһүмэх. Якутск: 1996, с. 72—77. 19. Бачыытай Уһаат өтөҕөр (Суола таһа) Кэрээчэй уонна Бачыытта диэн уол оҕолор төрөөбүттэр. Бачыытай Лиэнэни туоруур ууһүт киһи буолбут. Уу түгэҕинэн хаамар үһү. “Ууну уоһүм биир уһугунан сыпсырыйа-сыпсырыйа атын өттүнэн таһаарабын”--диирэ үһү. Кини ыалы кэрийэ сылдьан суолга охтор. Скрябин В.--Идэлги. Мэҥэ бэртэрэ. Бастакы түһүмэх. Якутск: 1996, с. 78-82. 20. Күүстээх Десяткин Доллу нэһилиэгэр 1903 сыллаахха төрүүр. 1930 сылтан милиисийэ буолар. 1984 сыллаахха кини көтөһпүт 367 киилэ ыараханнаах тааһын Тумул нэһилиэгэр туруораллар. 1930 сыллаахха Боссоойколооҕу эһиигэ кыттар. 1944 сыллаахха куоракка милиисийэлии сылдьан “Хара мааска” диэн ороспуойдар хамандыырдарын тутар. Кини Дергач Иван Фомич диэн икки миэтир кэриҥэ үрдүктээх күүһүн көрдөрүүнэн дьарыктанар циркач эбит. 1962 сыллаахха өлөр. Скрябин В.--Идэлги. Мэҥэ бэртэрэ. Бастакы түһүмэх. Якутск: 1996, с. 82-91. 21. Манчаары томторо Бу томтор Сототтон ырааҕа суох сиргэ Мундугуйа диэн үрэххэ баар..Урут Одур булгунньах диир эбиттэр. Мэдьэхси уонна Мөгүрүөн сирин быыстарыгар турар. Соҕуруу өттүгэр от эрэ үүнэр, Онтон утары өттө ойуураах, үөһээ өттүгэр кыра тимиччи туспут сирдээх. Көстүбэккэ олоруохха сөп. Манчаары манна тохтуур, сороҕор хас да хонор эбит. Сказы о Манчары. Якутск: 1993, с. 196-197. 22. Манчаары бэһэ Ити бэс Мөҥүрүөн нэһилиэгэр Аччыгый Эһэлээх арҕаа өттүгэр баар. Манна Манчаарылаах олорбуттар. Хаайыыттан күрүү сылдьан бу мэскэ батыйанан бэлиэ охсон барбыт. Сказы о Манчары. Якутск: 1993, с. 30=34. 23. Манчаары сир дьиэтэ Хара сиригэр Чаппаҥа дэҥҥэ Манчаары сир дьиэ оҥостор. Итиннэ Иккис Наахара баайын ойоҕун Мотуруонаны күрэтэн баран түөрт ый олорор. Онтон олорор сирин билэн туталлар. Сказы о Манчары. Якутск: 1993, с. 27Оочо. 24. Чоочо. Чоочо тыныынча кэриҥэ сүөһүлээх эбит. Кини кыыс таҥараҕа үҥтэрэн Саха ыраахтааҕыта буоларга санаммыт. Ол туһугар Тэппээх ойуун сэттэ сиргэ кыырыахтаах эбит. Сэттис сиргэ Тэппээх ойуун кыыра сылдьан өлөн түһүөхтээх. Ол аата таҥаралар Тэппээх ойуун тыынын толук ылаллар. Оччоҕо Чоочо санаабыт санаата туолар. Кини сахаларга ыраахтаааҕы буолар. Тэппээх ойуун сэттэ сиргэ кыырбыт: -Хаппардаах. -Хаар Эбэ. -Моро. -Арҕаа Бөкө. -Аллаах, -Даҕаан. Кини хас кыырдаҕын аайы кымыс иһэллэр, аһыыллар эбит. Итинник алта күн буолбут. Онтон Даҕааҥҥа кыыра сылдьан бүтэһигэр өлөн түһүөхтээх эбит. Көмөр сирдэрин кытта оҥорторбуттар. Ойуун саамай бутэһигэр эмискэ танаһын ылан быраҕаттаан кэбиспит уонна сүүрэн хаалбыт. Ити курдук өлөртөн быыһаммыт. Иннэ гынан Чоочо Кыыс Танараҕа толук биэрэн ыраахтааҕы буолар санаата туолбатах. Манчаары ити кэмнэ кыра уол эбит. Киниэхэ ойуун Чоочо баайтан иэстэһээри абааһы кыыһын баайбыт. Ону Манчаары сааһарбытын эрэ кэннэ араабыт. Манчаары ол кэмтэн ороспуойдуурун уураппыт , Бүлүүгэ көскө баран көрсүөтүк олорбут. Сказы о Манчары. Якутск: 1993, с. 96-104. 24. Олоҥхоһүт Тоҥ Суорун Мэҥэ биир олоҥхо күүскэ сайдыбыт сирэ. Олоҥхоһуттартан Тоҥ Суорун чорбойор. Кини суруллар аата Бурнашев Иннокентий Ианович диэн. Мэҥэ-хаҥалас улууһун Тараҕай нэһилиэгэр 1868 сыллаахха төрөөбүтэ. Түөртээх сааһыгар ойох кэпсэтэллэр. Биэстээх сааһыгар уруу оҥороллор. Сэттэлээх сааһыгар сүгүннэрэн аҕалаллар. Аты айааһыыр идэлээх эбит. 34 саастааҕар олонхолуур. Барыта уонча олонхону суруттарбыт. Оччолорго кыра олоҥхоһүт 1-3, орто олоҥхоһут 5-7, улахан олоҥхоһут 10-уонтан тахса олоҥхону билэр эбиттэр. Кини куорат таһыгар олорбута. Онон элбэх айымньыта суруллубута. Онтон биллэрэ маанныктар: 10 олоҥхо, 20-ччэ остуоруйа, 30-ча былыгы сэһэн, алгыстар. 1946 сыллаахха өлөр. Үрдүк уҥуохтаах (184 сэтимиэтир), киэҥ саҥалаах киһи этэ. Михайлов Б. Н. Тоҥ Суорун. Якутск: Арчы, 2008. 25. Киибэс. Ытарча Баатара киибэһэ эбит. Урут уоруйах эбит. Кини кийиитэ аанын хатаан кэбиһэн таһырдьа тоҥон өлбүт. Былыр нэһилиэктэргэ киибэс димэн киһини көмөр дьон баар буола сылдьыбыттар. Үһүйээннэр, номохтор. Якутск: Бичик, 2006, с. 90. 26. Хааннаах хойгуо. Лампа үрэҕэр хааннаах хойгуо охсубут сирдэрэ баар. Ол оҥоһуута маннык. Үс тоҕус тиити тутталлара. Олортон саамай иччилээхтэрэ биир тиит буолар. Бу сир таһыгар кэрэх мас эмиэ баар. Үһүйээннэр, номохтор. Якутск: Бичик, 2006, с. 100. 27. Чабычахтаах оҕо Бэдьимэ нэһилиэгэр Атыыр Тиирбит диэн сир баар. Былыр онтон тиит мутугар ыйанан турар чабычахтаах оҕону булбуттар. Ол оҕоттон Масхалар (Поповтар) диэн үөскээбиттэр. Үһүйээннэр, номохтор. Якутск: Бичик, 2006, с. 96. 28. Устугастар. Хаптаҕаҋдар уунан устан кэлбиттэр: тиити миинэн кэлбит дьон Тииттэх буолбуттар, онтон харыйаны миинэн кэлбит дьону Харыйалаах дииллэр. Үһүйээннэр, номохтор. Якутск: Бичик, 2006, с. 92. 29. Нөөрүктэйдэр. Нөөрүктээйдэр эмиэ уунан устан кэлбиттэр. Онтон элбээн маннык сирдэригэ тарҕаммыттар: -Павловскай. -Мооро. -Көлөт. -Тыараһа. -Тыылыма. -Дьөппөн. -Ороссолуода. Бастакы сирдэрэ нөөрүктээйи буолар. Үһүйээннэр, номохтор. Якутск: Бичик, 2006, с. 93-94. 30. Мөгүрүон сиригэр былыр таҕыстар олобуттар. Ону Чэҥкэҕэр Эрпэниэк диэн киһи кыйдаабыт. -Нам сиригэр олоро сылдьыбыттар. -Кэбээйи сиригэр олоро сылдьыбыттар. -Сунтаарга кытта олоро сылдьыбыттар быһыылаах. -Билигин Бүлүүгэ бааллар. Багдарыын Сүлбэ. Үс, сэттэ, тоҕус. Якутск: Бичик, 1998,с. 143-144. 31. Хара. Бэрт Хара кэлэн олоро сылдьыбыт. Кини Хара диэн уолламмыт. Онтон Хара нэһилигэ үөскүүр. Ксенофонтов Г. В. Эллэйада. Якутск: Бичик, 2004, с. 140. 32. Быйаҥ Түгүлү Төгүлү күөлгэ олорбута. Кини араҥаһа Төгүлүгэ икки күөл билиитигэр сытар. Ксенофонтов. Г. В. Эллэйада. Якутск: Бичик, 2004, с. 162. 33. Куньаас Ойуун. Куньаас ойуун Мэлдьэхси киһитэ. Биир дьахтары кытта көрсүүлэһэр. Онтуката ийэтэ буолан хаалар. Кини ыйанан өлөр уонна үөр буолар. Дьаҕыл аты көрдүүр. Ксенофонтон Г. В. Эллэйада. Якутск: Бичик, 2004, С. 254. 34. Боссоойко баандатын кыргыы. 1930 сыллаахха кһыл этэрээтэ Боссойко дьонун, оҕону-дьахтары кыргар. Багдарыын Сүлбэ. Нөрүөн нөргүй буолуохтун. Якутск: Бичик, 1995, с. 192. 34. Курууппа ойуун. Курууппа ойуун Тараҕай нэһилиэгэр төрөөбүт. Киниттэн фольклорист Константинов саамай толорутук кут-сур, ойуун эйгэтин туһунан ыйытыктары оҥорбута. Курууппа Ойуун көрүүлэрэ. Якутск: 1993, с. 3. 35. Ыстапааһа?
<предыдущая страница | следующая страница>