Қазақстан Республикасы ғылым және білім министірлігі

С. Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан Мемлекеттік университеті

Жаратылыстану ғылымдары және экология институты

Экология кафедрасы

ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕН
050120 «Кәсіптік оқу» мамандығы үшін
«Экология» пәні бойынша

Өскемен, 2005

Құрастырған ОӘК экология кафедрасы

Сәрсенбаева Г.Б. отырысында талқыланды

^{аты жөні} Хаттама № 5 « 05 » қаңтар 2005 ж.
оқытушы______________

^{қызметі, ғылыми дәрежесі} ОӘК Жаратылыстану ғылымдары

және экология институтының

әдістемелік кеңесінің отырысында

бекітілген

Хаттама № 5 « 08 » ақпан 2005 ж.
Оқу-әдістемелік кешеннің аннотациясы: Оқу-әдістемелік кешені кәсіптік мамандық алушы студенттерге арналған. Оқу-әдістемелік кешенінде экология курсының тақырыптық жоспары берілді және студенттер үшін пайдаланылатын әдебиеттер, оқытушымен және өз бетінше орындайтын тапсырмалар, емтихан сұрақтары мен тесттер ұсынылуда.

Оқу-әдістемелік кешені студенттердің «Экология» курсын меңгеруіне бағыт-бағдар береді.

Кәсіптік мамандықтар бойынша студенттер үшін экология курсының оқу-әдістемелік кешені.

(Құрастырған:Сәрсенбаева Г.Б. - Өскемен: ШҚМУ баспасы, 2005)

С.Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік университеті, 2005

1. 
   ПӘННІҢ ОҚУ ЖОСПАРЫ
   

1. 
   Жалпы анықтама
   

1.1 Пәннің аты Экология

1.2 Кафедра Экология

1.3 Оқытушының аты, жөні Сәрсенбаева Гүлмира

Базарбаевна

1.4 Байланыс телефоны 42-74-48

сабақ кестесіне сәйкес

1.5 Жүргізілу орны 7 корпус

1.6 Кредит саны 1

1.7 Оқу жоспарының көшірмесі

Курсы	Се-местрі	Кредит саны	Лек-ция	Семинар	СОӨЖ	ӨБЖ	Бар-лығы
1	1	1	15		15	15	45

1.8 Пререквизиттері

Экология курсына қатысушы студенттердің орта мектепте оқылатын «ботаника», «биология», «география», «зоология», «химия», пәндерінен мағлұматы болуы тиіс.

Сонымен бірге жергілікті, аймақтың, ғаламдық экологиялық проблемалардан хабары болуы қажет.

1.9 Постреквизиттері

экологиялық білімді кәсіптік мамандық алушы студенттер кәсіптік оқу теориясы, ауыл шаруашылық қызметі заңдары, табиғатты пайдалану экономикасы курстарынан білім алу барысында қолданады.

2. 
   Курстың қысқаша мазмұны
   

Курста жалпы экологиялық және классикалық экологияның негізгі ұғымдары мен заңдары, қоршаған ортаның экологиялық мүмкіндіктері мен экологиялық заңдылықтары туралы мағлұматтары қорытындыланып, жүйелі түрде берілген.

Сонымен бірге қоршаған ортаның бүкіл әлемдік проблемалары мен оларды шешу жолдары, табиғатты қорғау мен табиғи байлықтарды қолданудың экологиялық, отандық экономикалық, саясатты және құқықтық іс-әрекеттер принциптері мен экологиялық қауіпсіздік және жауапкершілік туралы түсініктемелері берілген.

3

2.1 Курстың мақсаты

• 
  табиғат қорғау барысында экологиялық процесстерді талдау;
  
• 
  табиғатта өтіп жатқан құбылыстар мен процестердің біртүтас байланыстылығы және оның жұмыс істеу заңдары туралы түсінікті қалыптастыру;
  
• 
  қоршаған орта мен оны тиімді пайдалану барысында табиғатты қорғай алатын, ізгілікті, экологиялық білімі жоғары маман тәрбиелеу;
  
• 
  биосфера заңдылықтары, құрлымы мен эволюциясы, қоршаған ортаның әлемдік проблемалары мен оны шешу жолдарын түсіндіру;
  
• 
  ластаушы заттар, биосфера мен географиялық қабықтың басқа компоненттерінің ластануы, олардың ағзаларға әсері туралы жүйелі білім беру;
  
• 
  қоршаған ортаға ықпал ететін антропогендік әрекеттерге байланысты проблемаларға талдау жасау;
  
• 
  қоршаған ортаны қорғау мен табиғатты пайдаланудың экологиялық стратегиясы мен теориясы жайлы мағлұмат беру;
  
• 
  табиғат пен адамның бірлігін, қоршаған табиғи ортаны қорғаудың қажеттілігін ұғындыру.
  

2.2 Курстың міндеттері

• 
  аймақтық және ғаламдық экологиялық проблемалардың жағдайын зерттеу, бақылау,болжау;
  
• 
  экологиялық қауіпсіздікті сақтау, қорғау жұмысын реттеу;
  
• 
  табиғатта болып жататын құбылыстар мен үрдістердің біртұтас байланыстылығын ұғындыру;
  
• 
  студенттерді табиғаттағы қолайсыз өзгерістердің біліну жылдамдығы мен зардаптық жағдайын алдын-ала болжауға және дұрыс баға беруге үйрету;
  
• 
  әлемдік экологиялық проблемалар мен оны шешудің жолдарын қарастыру.
  

3. 
   Курстың соңында студенттердің алатын білімінің мазмұны
   

Осы курстан жас мамандар биосфераның заңдылықтарын, құрылымы мен эволюциясы, қоршаған ортаның әлемдік проблемалары мен оларды шешудің жолдары, табиғатты қорғау

мен табиғи байлықтарды қолданудың экологиялық,

4

экономикалық, құқықтық іс-әрекеттерінің принциптері жайлы білім алады.

Жоғары оқу орнын бітіруші әрбір маман экологиялық білімін өзінің экологиялық қауіпсіздігін сақтауға пайдалана отырып, өз жанұясының, өз мекемесінің, қоғамның және бүкіл адамзаттың қауіпсіздігін сақтауға пайдалана алады.

3 Пән бойынша тапсырмаларды орындау мен өткізу кестесі

№	Жұмыс түрі	Тапсырманың мақсаты мен мазмұны	Ұсыны-латын әдебиеттер	Орын-далу ұзақ-тығы	Балда-ры	Бақы- лау түрі	Тапсыру мерзі-мі
1	2	3	4	5	6	7	8
1	Реферат	Өз бетімен жұмыс істеуге қалыптас-тыру	Ұсыныл-ған әдебиет-терден материал жинау	1-2	10	Қорғау	15 апта
2	Семинар	Студент-терді өз білімін баяндап жеткізуге үйрету	Ұсыныл-ған әдебиет-терден материал жинау	5	10	Баяндама	2, 3, 6, 8, 11, 15
3	Бақылау (коллоквиум, тест бойынша жұмыс)	Лекцияда берілген материал-дарды меңгеру сапасын бақылау	Ұсыныл-ған әдебиет-терден материал жинау	7-10	20	Жазбаша есеп	7 апта
4	Конспек-ті жазу	Студент-тердің курс материал-дарын игеруіне ықпал ету	Ұсыныл-ған әдебиет-терден материал жинау	3-5	5	Ауызша сұрақ-жауап	10, 11 апта
5	Лекция	Студент-терді өз білімін баяндап жеткізуге үйрету	Ұсыныл-ған әдебиет-терден материал жинау	5	10	Конспект	1-15
6	Өз бетімен жұмыс	Өз бетімен жұмыс істеуге қалыптас-тыру	Ұсыныл-ған әдебиет-терден материал жинау	1-2	5	Қорғау	7-15

5

3.6 Ұсынылатын негізгі әдебиеттер:

1. 
   Молдахметов З.М., Газалиев А.М., Фазылов С.Д. «Экология негіздері». Қарағанды, 2002
   
2. 
   Дарибаева А.О., Оразбаева Р.С. «Экология негіздері». Астана, 2001
   
3. 
   Бродский А.К. Жалпы экологияның қысқаша курсы. Алматы, 1997
   
4. 
   Сағымбаев Ғ.Қ. Экология негіздері. Алматы, 1995
   

Ұсынылатын қосымша әдебиеттер:

5. 
   Андерсон Дж.М. Экология и наука об окружающей среде. Л., 1985
   
6. 
   Горелов А.А. Экология (курс лекций). М., 1998
   
7. 
   Агаджанян Н.А., Торшин В.И. Экология человека. М.,1994
   
8. 
   Одум Ю. Экология в 2-х томах. М., 1986
   
9. 
   Вернадский В.И. Биосфера. М., 1967
   
10. 
    Чернова Н.М., Былова А.М. Экология. М., 1988
    
11. 
    Новиков Ю.В. Экология, окружающая среда и человек. М., 1998
    
12. 
    Жатқанбаев Ж. Биосфера. Алматы, 1981
    
13. 
    Кормилицын В.И. и др. Основы экологии. М., 1997
    
14. 
    Реймерс Н.Ф. Экология. М., 1994
    
15. 
    Шилов И.А. Экология. М., 1997
    
16. 
    Реймерс Н.Ф. Охрана природы и окружающаячеловека среда: словарь-справочник. М., 1994
    
17. 
    Никоноров А.М., Хоружая Т.А. Глобальная экология. М., 2000, 285 бет
    
18. 
    Экологическая антология. Город ХХ века (под ред.Т.Костиной), Алма-Ата, 1999
    
19. 
    Тарасов А.О. Экология и охрана природы. М., 1990
    
20. 
    Тонкопий М.С. Экономика и природопользование. Алматы: Экономика, 1998
    
21. 
    Мұқаұлы С., Үнішев Е. Табиғатты пайдалану экономикасы. Алма-Ата, 1999
    
22. 
    Маркович Д.К. Социальная экология. М.: Просвещение, 1991
    
23. 
    Моисеев Н.И. Человек, среда, общество. М.: Наука,1982
    
24. 
    Вестник ВКО. Экологические проблемы и решения. 2001, 2002, 2003. У-Ка: ВКГУ
    

6

7. 
   Рейтинг – шкала
   

Бақылау түрлері	Балдары
Аралық (тест, коллоквиум, ауызша сұрақ)	30
Ағымдық	30
Емтихан	40
Барлығы	100

3.8 Әр түрлі жұмыстарды бағалау шкаласы мен белгілері

Бүкіл оқу кезеңінде сабаққа және лекция сұрақтарын талдауға белсенді қатысу үшін – 5 балл (әр сабаққа қатысқаны үшін – 0,2 балл).

Лекцияны конспектілеуге – 5 балл (әр конспектіні толық жазғаны үшін – 0,2 балл).

Семинар сабақтарындағы жұмыстарға – 10 балл (барлық сұрақтардан конспект жазған үшін – 2 балл, семинарды толықтырғаны үшін – 2 балл, семинар сабағында толық жауап бергені үшін – 6 балл).

Конспекті жазу - 5 балл

Реферат – 10 балл (рефератты қорғау – 7 балл, сұраққа жауап – 2 балл, рефератты безендіру – 1 балл).

Коллоквиум – 10 балл.

Тест бойынша жұмыс – 10 балл

Өз бетімен жұмыс – 5 балл

Барлығы - 60 балл

4. Курстың саясаты: Сабақ барысында мұғалімнің сабақ өтуіне кедергі жасамау. Сабаққа кешігіп келуге рұқсат етілмейді. Сабаққа міндетті түрде қатысу (әрбір себепсіз қалдырылған сабақ 1 балға кемиді). Берілген тапсырмаларды өз мерзімінде орындау, кешігіп орындалған тапсырмалар (рефератпен бақылау жұмыстары) қабылданбайды.

7

2 ПӘН БОЙЫНША ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР

2.1 Курстың тақырыптық жоспары

№	Тақырыптың аттары	Лекция	Семинар	СОӨЖ	ӨБЖ
1	Экология курсына кіріспе	1		1	1
2	Экожүйе туралы ілім	1		1	1
3	Ағза және популяция	1		1	2
4	Қауымдастықтар экологиясы	1		1	1
5	Өмір сүру ортасы	1		1	1
6	Биосфера – Жердің ғаламдық экожүйесі	1		2	1
7	Жер беті және су экожүйелері	1		1	1
8	Адам экологиясы	1		1	1
9	Жердің табиғи ресурстары	1		1	1
10	Табиғатты пайдаланудың экономикасы	2		1	1
11	Экологиялық қауіпсіздік	1		1	1
12	Қоршаған ортаны қорғау	1		1	1
13	Ауылшаруашылық экологиясы	1		1	1
14	Адамзаттың ғаламдық проблемалары	1		1	1
	Барлық сағат саны	15		15	15

2.2 Лекциялық сабақтар тезисі

1 – тақырып. Экология курсына кіріспе.

Экология ғылымы тірі ағзалардың бір-бірімен және қоршаған ортамен байланысын зерттейтін ғылым. Экологияның мақскаттары, міндеттері және әдістері.
8

Тақырыпта экология ғылымының даму кезеңдері, ғылымдар жүйесіндегі орны мен бағыттары, қоршаған ортаны қорғаудағы ролі жайлы түсіндіреді. Сол сияқты экология ғылымының негізгі заңдарымен ұғымдарына, экологиялық факторларға олардың қоршаған ортаға тигізетін әсеріне талдау жасалады. Қазіргі экономикалық, ауылшаруашылық және саяси проблемаларды шешудегі экологияның ролі мен орны.

Негізгі әдебиеттер: 1, 2, 5, 10, 11, 15, 16

2 – тақырып. Экожүйе туралы ілім.

Табиғи және табиғи антропогендік жүйелер, ағзамен оның өмір сүру ортасы. Экожүйелердің түрлері: табиғи және жасанды. Биотоп – ағза өмір сүретін орта. Биотоп – ағзалар қауымдастығы. Биогеоценоз. Биоценоз.

Негізгі әдебиеттер: 23, 24, 15, 16, 1, 5

2. 
   – тақырып. Ағза және популяция.
   

Ағза - ол кез келген тірі зат. Өмір сүру деңгейі – ген, клетка, мүше, ағза, популяция, қауымдастық. Биогенді заттар: C, N, S, P. Популяция белгілі бір жерде, белгілі бір уақытта мекен ететін бір түрге жататын ағзалардың жиынтығы. Популяция құрлымы: жыныстық, жастық, генетикалық, аймақтық, экологиялық.

Негізгі әдебиеттер: 1, 2, 5, 24, 23, 10

2. 
   – тақырып. Қауымдастықтар экологиясы.
   

Қауымдастық түсінігі, түрлері. Сәйкес дарақтардың биологиялық түрлерінің жағдайы. Жекелік және гендік қоры. Организм топтары: афтотрофтар, гетеротрофтар. Қоректік тізбек: продуцент, редуцент, консумент, детритофаги и др. Тірі организмдер тобы: өсімдіктер, жануарлар, саңырауқұлақтар.

Негізгі әдебиеттер: 23, 24, 1, 2, 9, 11

2. 
   – тақырып. Өмір сүру тіршілік ортасы.
   

Тіршілік ету ортасы – бұл тірі ағзаның айналасындағы және ол онымен тікелей өзара әрекеттестікке түсетін табиғаттың бір бөлігі. Өмір сүру орталары: жер, ауа, су, топырақ, ағза денесі. Экологиялық фактор ортаның ағзаға әсер ететін жеке қасиеттерімен элементтері. Экологиялық факторлардың түрлері: абиотикалық, биотикалық, антропогендік. Абиотикалық факторлар – бұл өлі табиғаттың тірі ағзаларға тікелей немесе
9

жанама түрде әсер ететін барлық қасиеттері. Биотикалық факторлар – бұл заттардың бір біріне әсер ету ықпалы. Антропогендік факторлар – бұл тіршілік ету ортасын өзгертетін адамзат қоғамының әрекеттілігінің түрлері.

Негізгі әдебиеттер: 1, 2, 5, 7, 23

2. 
   – Тақырып. Биосфера – Жердің ғаламдық экожүйесі.
   

Биосфера – Жердің тіршілік қабаты. В. И. Вернадский Биосфера туралы ілімінің негізін салушы. Биосфераның шекаралары: литосфераның беткі қабаты, бүкіл гидросфера, атмосфераның төменгі қабаты. Биосфера құрлымы: абиотикалық және биотикалық бөлік.

Негізгі әдебиеттер: 1, 2, 23, 24, 19

2. 
   - тақырып. Жер беті және су экожүйелері.
   

Жер беті экожүйелері: тундра, қылқан жапырақты және жалпақ жапырақты орман, қоңыржай, дала, саванна, шөл, тропикті және эвкаторлық орман. Су экожүйелері: ағынды, сазды, жағалаулық, пелагилық, апвелинг, эстуариялар.

Негізгі әдебиеттер: 24, 25, 23, 18, 19, 17

8– тақырып. Адам экологиясы.

Адам экологиясы – бұл адамның мекен ету ортасымен өзара қарым-қатынасы туралы ғылым. Бейімделу: әлеуметтік және биологиялық. Эволюция. Антропогенез факторлары: этникалық полиморфизм және рассалық, әлеуметтік ұйым. Сапа критериялары: денсаулық, тәрбиелілік, дарындылық. Адамның қажеттілігі: әлеуметтік, психологиялық, экономикалық, физиологиялық.

Негізгі әдебиеттер: 1, 2, 23, 24, 13, 11, 7

9 – тақырып. Жердің табиғи ресурстары.

Табиғи ресурстар – бұл материалды өндірістің барлық сураныстарын қанағатандыруға қолданылатын барлық табиғи байлық. Табиғат ресурстарының шығу тегіне қарай жіктелуі: биологиялық, минералдық, энергетикалық, климаттық, топырақ және су ресурстары. Таусылатын және таусылмайтын табиғат ресурстары.

Негізгі әдебиеттер: 1, 2, 24, 11, 7

10

10 – тақырып. Табиғатты пайдаланудың экономикасы

Экономиканың негізгі фактілері: адамдардың материалдық қажеттілігінің шексіздігімен қанағатсыздығы, ал табиғат ресурстарының шектеулілігімен сиректігі. Техногенез - техникамен технологиямен жасаған адамның туындысы. Табиғатты пайдаланудың экономикалық механизімі және экономикалық принциптері.

Негізгі әдебиеттер: 5, 22, 24, 13

11 – тақырып. Экологиялық қауіпсіздік

Экологиялық қауіпсіздік – бұл адамның қоршаған ортада зиянды заттардың әсерін азайтуға арналған шаралары. Техногендік зиянды әсерлер: табиғи және техногенді апаттар, қатерлі жағдайлар. Ауаның, судың, топырақтың адам денсаулығына әсері.

Негізгі әдебиеттер: 8, 2, 23, 11, 9

12 – тақырып. Қоршаған ортаны қорғау

Атмосфераға антропогендік ықпал. Гидросфераға антропогендік ықпал. Топырақпен жер қойнауының ластануы. Қызыл кітап және биотикалық қауымдастыққа ықпал. Физикалық, химиялық, биологиялық ластану және эстетикалық бұзылу, радиациялық ластанудың түрлерімен көздері. Өсімдіктер мен жануарлар әлемі.

Негізгі әдебиеттер: 4, 3, 11, 7

13 – тақырып.Ауыл шаруашылық экологиясы.

Ауыл шаруашылық қызметі. Қоршаған орта сапасын нормаға келтіру. Атмосфераны, гидросфераны, литосфераны және биотикалық қауымдастықты қорғау. Экологиялық стандарт және паспортизациялау. Қоршаған ортаның экологиялық мониторингі.

Негізгі әдебиеттер: ҚР «Қоршаған ортаны қорғау туралы» Заңы, 13, 11, 7

14 – тақырып. Адамзаттың ғаламдық проблемалары

Адамзаттың ғаламдық проблемаларына барлық планетарлық сипаттағы мәселелер жатады. Атмосфералық ауаның ластануы. Көшетхана эффектісі, қышқылды жауын-шашын, озон жарығы,

автокөліктен шығатын газдар.

Негізгі әдебиеттер: 4, 12, 20, 23

11

2.3 Семинар сабақтардың жоспары (СОӨЖ шеңберінде)

1 – тақырып. Экология курсына кіріспе.

Сұрақтар:

1. 
   Экологияның негізгі бөлімдері.
   
2. 
   Гумбольдтың, Ю. Одумның, Мендельдің, Э. Пианкидің, В. И. Вернадскийдің еңбектері.
   
3. 
   Табиғаттың принциптері және заңдары.
   
4. 
   Экологияның мақсаттары.
   

Негізгі әдебиеттер: 1, 2, 5, 10, 11, 15, 16

2 – тақырып. Экожүйе туралы ілім.

Сұрақтар:

1. 
   Экожүйенің өнімділігі туралы ілім.
   
2. 
   Экосистеманың құрылымы, өнімділігімен қызметі.
   
3. 
   Трофикалық тізбек.
   
4. 
   Түраралық және ішкі байланыстар.
   
5. 
   Оттегі айналымы.
   

3 – тақырып. Ағза және популяция.

Сұрақтар:

1. 
   Экологиялық қуыс.
   
2. 
   Популяциядағы организмдердің ара-қатынасы.
   
3. 
   Популяция құрлымы.
   
4. 
   Адам популяциясының өсуі.
   

Негізгі әдебиеттер: 1, 2, 5, 24, 23, 10

3. 
   – тақырып. Қауымдастықтар экологиясы.
   

Сұрақтар:

1. 
   Қоректік тізбек.
   
2. 
   Жер биотасы үшін автотрофтардың маңыздылығы.
   
3. 
   Биоценоз туралы түсінік.
   
4. 
   Биогеоценоз тұралы түсінік
   
5. 
   Дарақтармен, тіршілік туралы түсінікке анықтама беру.
   

3. 
   – тақырып. Өмір сүру тіршілік ортасы.
   

Сұрақтар:

1. 
   Ағзаға температураның ықпалы
   
2. 
   Жарық және оның ағзаның тіршілігіндегі су.
   
3. 
   Ағза тіршілігіндегі су.
   
4. 
   Шектеуші факторлар
   

Негізгі әдебиеттер: 3, 4, 19

12

3. 
   – Тақырып. Биосфера – Жердің ғаламдық экожүйесі.
   

Сұрақтар:

1. 
   Биосфераның құрамы.
   
2. 
   Топырақ туралы түсінік.
   
3. 
   Құнарлық
   
4. 
   Азот айналымы.
   

Негізгі әдебиеттер: 1, 2, 19, 23, 24,

7– тақырып Жер беті және су экожүйелері.

Сұрақтар:

1. 
   Шөл зонасы
   
2. 
   Ауызсу экожүйелері.
   
3. 
   Теңіз экожүйелері.
   
4. 
   Қоңыржай зонаның даласы.
   

Негізгі әдебиеттер: 1, 2, 3, 4

8– тақырып. Адам экологиясы.

Сұрақтар:

1. 
   Халық санының өсуі.
   
2. 
   Адам популяциясы.
   
3. 
   Табиғи жіктелу.
   
4. 
   Жердің табиғи ресурстары адамның тіршілігін шектеуші фактор.
   

Негізгі әдебиеттер: 1, 2, 23, 24, 13, 11, 7

9 – тақырып. Жердің табиғи ресурстары.

Сұрақтар:

1. 
   Жаңаратын және жаңармайтын ресурстар.
   
2. 
   Орман ресурстары.
   
3. 
   Табиғат байлықтары.
   
4. 
   Топырақ ресурстары
   
5. 
   Өндірістік және табиғи потенциалдар.
   

Негізгі әдебиеттер: 1, 2, 24, 11, 7

10 – тақырып. Табиғатты пайдаланудың экономикасы

Сұрақтар:

1. 
   Табиғат ресурстарының есептеу
   
2. 
   Табиғат ресурстарын пайдалану төлемдері.
   
3. 
   Экономикалық жауапкершілік.
   
4. 
   Экономикалық ынталандыру.
   

13

5. 
   Реттеу.
   

Негізгі әдебиеттер: 5, 22, 24, 13

11– тақырып. Экологиялық қауіпсіздік

Сұрақтар:

1. 
   Тамақ өнімдері сапасының нашарлау себептері.
   
2. 
   Технологиялық кризис
   
3. 
   Экологиялық қауіптің көздері мен салдары
   
4. 
   Экологиялық дағдарыс.
   
5. 
   Экологиялық жауапкершілік.
   

Негізгі әдебиеттер: 8, 2, 23, 11, 9

12 – тақырып. Қоршаған ортаны қорғау

Сұрақтар:

1. 
   Ортаны қорғаудың қажеттілігін ұғыну.
   
2. 
   Экономикалық ықпал.
   
3. 
   Ықпалды басқару.
   
4. 
   Экологиялық паспорт
   
5. 
   Экологиялық мониторинг
   

Негізгі әдебиеттер: 4, 3, 11, 7

13 – тақырып Ауылшаруашылық экологиясы.

Сұрақтар:

1. 
   Бақылау құрылымы.
   
2. 
   Табиғи ортаның өзгерістерін бақылау.
   
3. 
   Топырақты бақылау.
   
4. 
   Суды бақылау.
   
5. 
   Атмосфералық ауаны бақылау.
   

Негізгі әдебиеттер: ҚР «Қоршаған ортаны қорғау туралы» Заңы, 13, 11, 7

14– тақырып. Адамзаттың ғаламдық проблемалары

Сұрақтар:

1. 
   Қышқылды жауын-шашын.
   
2. 
   Озон тесігі.
   
3. 
   Демографиялық жарылыс.
   
4. 
   Шикізат мәселелері.
   

Негізгі әдебиеттер: 4, 12, 20, 23

14

Семинар сұрақтарына қажетті материалдар ұсынылған әдебиеттерден іріктеледі. Студенттер баяндама түрінде әр сұраққа әзірленіп, семинар сабақтарында өз білімдері мен белсенділігін көрсетуі керек. Семинарда баяндаған материалдарға сәйкес баға қойылады. Баяндауға 5 минут уақыт беріледі.

2.4 Лабораториялық сабақтар жоспары

Оқу жоспары бойынша лабораториялық сабақтар көзделмеген.

2.5 Оқытушының басшылығымен студенттердің өз бетінше істейтін жұмыстарының жоспары (семинар және практикалық сабақтар)

1 – тақырып. Экология курсына кіріспе.

Сұрақтар:

1. 
   Экологияның негізгі бөлімдері.
   
2. 
   Экологияның мақсаттары.
   
3. 
   Гумбольдтың, Ю. Одумның, Мендельдің, Э. Пианкидің, В. И. Вернадскийдің еңбектері.
   
4. 
   Табиғаттың принциптері және заңдары.
   

Негізгі әдебиеттер: 1, 2, 5, 10, 11, 15, 16

2 – тақырып. Экожүйе туралы ілім.

Сұрақтар:

1. 
   Экожүйенің өнімділігі туралы ілім.
   
2. 
   Экосистеманың құрылымы, өнімділігімен қызметі.
   
3. 
   Трофикалық тізбек.
   
4. 
   Түраралық және ішкі байланыстар.
   
5. 
   Оттегі айналымы.
   

3 – тақырып. Ағза және популяция.

Сұрақтар:

1. 
   Тіршіліктің ұзақтығы
   
2. 
   Экологиялық қуыс.
   
3. 
   Популяция құрылымы.
   
4. 
   Популяциядағы организмдердің ара-қатынасы.
   
5. 
   Адам популяциясының өсуі.
   

Негізгі әдебиеттер: 1, 2, 5, 24, 23, 10

4 – тақырып. Қауымдастықтар экологиясы.

Сұрақтар:

1. 
   Қоректік тізбек.
   
2. 
   Жер биотасы үшін автотрофтардың маңыздылығы.
   

15

3. 
   Биоценоз туралы түсінік.
   
4. 
   Биогеоценоз тұралы түсінік
   
5. 
   Дарақтармен, тіршілік туралы түсінікке анықтама беру.
   

5 – тақырып. Өмір сүру тіршілік ортасы.

Сұрақтар:

1. 
   Ағзаға температураның ықпалы
   
2. 
   Жарық және оның ағзаның тіршілігіндегі ролі.
   
3. 
   Ағза тіршілігіндегі су.
   
4. 
   Шектеуші факторлар.
   

Негізгі әдебиеттер: 3, 4, 19

6 – Тақырып. Биосфера – Жердің ғаламдық экожүйесі.

Сұрақтар:

1. 
   Биосфераның құрамы.
   
2. 
   Топырақ туралы түсінік.
   
3. 
   Құнарлық.
   
4. 
   Азот айналымы
   

Негізгі әдебиеттер: 1, 2, 23, 24, 19

7– тақырып Жер беті және су экожүйелері.

Сұрақтар:

1. 
   Шөл зонасы .
   
2. 
   Ауызсу экожүйелері.
   
3. 
   Теңіз экожүйелері.
   
4. 
   Қоңыржай зонаның даласы.
   

Негізгі әдебиеттер: 1, 2, 3, 4

8 – тақырып. Адам экологиясы.

Сұрақтар:

1. 
   Халық санының өсуі.
   
2. 
   Адам популяциясы.
   
3. 
   Табиғи жіктелу.
   
4. 
   Жердің табиғи ресурстары адамның тіршілігін шектеуші фактор.
   

Негізгі әдебиеттер: 1, 2, 23, 24, 13, 11, 7

9 – тақырып. Жердің табиғи ресурстары.

Сұрақтар:

1. 
   Жаңаратын және жаңармайтын ресурстар.
   
2. 
   Орман ресурстары.
   
3. 
   Топырақ ресурстары.
   

16

4. 
   Табиғат байлықтары.
   
5. 
   Өндірістік және табиғи потенциалдар.
   

Негізгі әдебиеттер: 1, 2, 24, 11, 7

10 – тақырып. Табиғатты пайдаланудың экономикасы

Сұрақтар:

1. 
   Табиғат ресурстарының есептеу
   
2. 
   Табиғат ресурстарын пайдалану төлемдері.
   
3. 
   Экономикалық жауапкершілік.
   
4. 
   Экономикалық ынталандыру.
   
5. 
   Реттеу.
   

Негізгі әдебиеттер: 5, 22, 24, 13

11 – тақырып. Экологиялық қауіпсіздік

Сұрақтар:

1. 
   Тамақ өнімдері сапасының нашарлау себептері
   
2. 
   Технологиялық кризис
   
3. 
   Экологиялық қауіптің көздері мен салдары
   
4. 
   Экологиялық дағдарыс.
   
5. 
   Экологиялық жауапкершілік
   

Негізгі әдебиеттер: 8, 2, 23, 11, 9

12 – тақырып. Қоршаған ортаны қорғау

Сұрақтар:

1. 
   Ортаны қорғаудың қажеттілігі.
   
2. 
   Экономикалық ықпал.
   
3. 
   Ықпалды басқару.
   
4. 
   Экологиялық паспорт
   
5. 
   Экологиялық мониторинг.
   

Негізгі әдебиеттер: 4, 3, 11, 7

13 – тақырып.Ауылшаруашылық экологиясы.

Сұрақтар:

1. 
   Бақылау құрылымы
   
2. 
   Табиғи ортаның өзгерістерін бақылау.
   
3. 
   Топырақты бақылау.
   
4. 
   Суды бақылау.
   
5. 
   Атмосфералық ауаны бақылау.
   

Негізгі әдебиеттер: ҚР «Қоршаған ортаны қорғау туралы» Заңы, 13, 11, 7
17

14 – тақырып. Адамзаттың ғаламдық проблемалары

Сұрақтар:

1. 
   Қышқылды жауын-шашын.
   
2. 
   Озон тесігі.
   
3. 
   Демографиялық жарылыс.
   
4. 
   Шикізат мәселелері.
   

Негізгі әдебиеттер: 4, 12, 20, 23

Методикалық ұсыныс: шектік бақылауға ауызша жауап беру үшін өткен материалды үнемі қайталап отыру керек.

2.6Студенттердің өзіндік жұмысы

1. 
   Ноосфераға қарай жол
   
2. 
   Өсімдіктер мен жануарлар әлеміне антропогенді әсер
   
3. 
   Экология – экономика – саясат
   
4. 
   Экологиялық мәселелерді шешудегі халықаралық тәжірибе.
   
5. 
   Қорғауға алынған табиғи территориялардың ерекшіліктері мен ұйымдастырудағы міндеттері
   
6. 
   Ландшафттарды қорғау
   
7. 
   Экологиялық сақтандыру.
   
8. 
   Қоршаған ортаның әсерін бағалау.
   
9. 
   Экологиялық паспорт
   
10. 
    Экологиялық сараптама және ұйымдастыру.
    
11. 
    Өндіріс мекемелерінің табиғатты қорғау қызметтерін басқару тәсілі.
    
12. 
    Экология – ғылым немесе дүниеге көзқарас
    
13. 
    Биосфераның антропогенді өзгерістері
    
14. 
    «Қоғам - табиғат» жүйесіндегі экологиялық көзқарас
    
15. 
    Урбанизацияны басқару
    
16. 
    Халық санының артуы және экологиялық мәселелердің тереңдеуі
    
17. 
    Тұрақты даму мәселелері
    
18. 
    Ғылым мен техниканың экологиялануы
    
19. 
    Қоғам мен табиғат: өзара қатынастар эволюциясы
    
20. 
    Ақсу – Жабағылы қорығы
    
21. 
    Түрлерді қорғау туралы халықаралық келісімдер
    
22. 
    Тропиктік ормандар – ерекше экожүйе
    

Методикалық ұсыныс: студенттердің өзіндік жұмысына дайындалу үшін өткен материалды үнемі қайталап отыру керек.

18

2.7 Жазба жұмыстарының тақырыбы

1. 
   Қазақстандағы атмосфералық ауаның жағдайы
   
2. 
   Энергетика және ауа бассейнінің ластануы
   
3. 
   Тазартудың биологиялық әдістері
   
4. 
   Болашақтың энергетикасы
   
5. 
   Энергетика мәселелері мен қоршаған ортаны қорғау
   
6. 
   Күн энергиясын пайдалану
   
7. 
   Отын энергетикасының экологиялық мәселелері
   
8. 
   Ядролық энергияны пайдалану мәселелері
   
9. 
   Қазақстанның жанар май қазбаларының қоры
   
10. 
    Қоршаған ортадағы ауыр металдар
    
11. 
    Компьютер және денсаулық
    
12. 
    Судың сапасы мен халықтың денсаулығы
    
13. 
    Атмосфераның ластануы және адамның денсаулығы
    
14. 
    Салауатты өмір салты
    
15. 
    Радиация және денсаулық
    
16. 
    Автомобиль және таза ауа
    
17. 
    Ауа бассейнінің ластануындағы зиянды әсері
    
18. 
    Қышқылдық жауынның су және орман экожүйелеріне әсері
    
19. 
    Әлемдік мұхиттың ластануы
    
20. 
    Каспий теңізін қорғау
    
21. 
    Су ресурстарын тиімді пайдалануы
    
22. 
    Су қоймаларының пестицидтермен ластануы
    
23. 
    Қоршаған орта және ауыл шаруашылығының химизациясы
    
24. 
    Топырақ эрозиясы және оның алдын алу
    
25. 
    Жер ресурстары және оларды қорғау
    
26. 
    Қазақстандағы жер қорының жағдайы
    
27. 
    Аз қалдықты өндірістік процестер
    
28. 
    Радиоактивті қалдықтарды жою
    
29. 
    Экологиялық қауіпсіз орау, қаптау материалдары
    

Ұсыналатын әдебиеттері: төменде көрсетілген әдебиеттер.

Рефераттарға қойылатын талаптар:

• 
  Реферат А4 форматына жазылып 15 бет көлемінде тапсырылады. Парақтың параметрі: жоғарғы және төменгі жағында - 2 см, сол жағы – 3см, оң жағы – 1см.
  

Рефераттың мазмұны мен безендірілуіне қойылатын талаптар:
19

1. 
   Рефераттың сыртқы қабы;
   
2. 
   Тақырыптың жоспары;
   
3. 
   Рефераттың мақсаты мен міндеті;
   
4. 
   Рефераттың жоспарға сәйкестігі
   
5. 
   Пайдаланылған әдебиеттердің тізімі.
   

Реферат компьютермен басылған болуы керек.

Бақылау жұмыстарының тақырыптары

1. 
   Биогендердің айналымы.
   
2. 
   Табиғат заңдары және принциптері.
   
3. 
   Биосфераның абиотикалық және биотикалық факторлары.
   
4. 
   Топырақ эрозиясы және оның пайда болу себептері.
   
5. 
   Технологиялық дағдарыстың салдары.
   
6. 
   Ағын суды тазартудың жолдары мен әдістері.
   

Бақылау жұмыстарының орындалуына берілетін талаптар:

бақылау жұмыстарының мазмұны ұсынылған әдебиеттерден алынады және А-4 форматына 12бет көлемінде жазылады. Бақылау жұмысына жоспар жасалынады.
2.8 Өзін-өзі тексеруге арналған тесттер

№	Тест сұрақтары
1	Төменде аталған ғаламдардың қайсысы ғылымға «Экология» ұғымын енгізді? а. Ч. Дарвин ә. Н. Вавилов б. Ю. Либих в. Э. Геккель г. В. Сукачев
2	Аталған факторлардың қайсысы абиотикалық факторларға жатады? а. Бәсекелестік ә. Адамның қызметі б. Паразитизм в. Температура г. Су қоймасының тереңдігі

20

3	Төменде аталған факторлардан абиотикалық факторларды атаңыз? а. Ылғалдылық, жарық, температура ә. Ормандарды кесу б. Ағзалардың бір-біріне әсері в. Батпақты құрғату г. Барлық аталған факторлар
4	Биомассаның ең үлкен тығыздығы қай ортаға тән? а. Сулы орта ә. Жер – ауа ортасы б. Топырақ ортасы в. Сулы және топырақ ортасы г. Жер – ауа және сулы орта
5	Аталған ғалымдардың қайсысы минимум заңын тужырымдаған? а. А. Тенсли ә. Ю. Либих б. В. Вернадский в. Г. Гаузе г. Ч. Дарвин
6	Төмендегі аталған факторлардың қайсысы жасанды ластану көздеріне жатады? а. Вулкандар ә. Автомобильдің газдары б. Шаңды дауылдар в. Жер сілкіну г. Барлық аталған факторлар
7	Жануарлар бірлестігі қалай аталады? а. Зооценоз ә. Фитоценоз б. Биоценоз в. Биогеоценоз г. Биосфера
8	Әр түрлі ағзалардың арасындағы байланыстар қалай аталады? а. Жанама ә. Тікелей б. Биотикалық в. Бәсекелестік г. Қоректік

21

9	Су экожүйесі дегеніміз не? а. Көлдің биотикалық және абиотикалық компоненттерінің жиынтығы ә. Көлдің өсімдіктер бірлістігі б. Көлдің жануарлар бірлістігі в. Фитопланктон г. Зоопланктон
10	«Парниктік эффектің» пайда болу себебі қандай? а. «Озон тесіктерінің» пайда болуы ә. Көміртегі (II) тотығының концентрациясының артуы б. Фреондар мен метан қалдықтары в. Ауаның ылғалдылығының өзгеруі г. Дұрыс жауап жоқ
11	Бірінші реттік консументтерге қайсысы жатады? а. Шөп қоректілер ә. Жыртқыштар б. Қорек талғамайтындар в. Ет қоректілер г. Паразиттер
12	Ағзалардың қанша мекен ету орталығы бар? а. Төрт ә. Үш б. Алты в. Бес г. Екі
13	Бірдей уақыт аралығында қайталанатын ортаның өзгерістері: а. Циклді ә. Хаосты б. Бағытталған в. Тұрақты г. Тұрақсыз деп аталады.
14	Адам популяцияларының саны мен тығыздығының артуы арқылы қалалардың өсуі мен дамуын қалай атайды? а. Антропогенез ә. Урбанизация б. Антропогенді қысым в. Антропогенді стресс г. Биокөптүрлілік

22

15	Географиялық зоналылық заңын алғаш рет экология ғылымына еңгізген және тұжырымдаған кім? а. Ч. Дарвин ә. В. Сукачев б. Ю. Либих в. В. Докучаев г. А. Гумбольд
16	Биосфераның биологиялық көп түрлілігі адамнан нені талап етеді? а. Араласпау ә. Тыныштық б. Жауапкершілік в. Араласу г. Ықпал ету
17	«Биосфера» терминін ғылымға алғаш енгізген кім? а. Э. Зюсс ә. Ю.Либих б. Н. Вавилов в. К. Мебиус г. В. Вернадский
18	«Парниктік эффект» негізінен қандай заттың атмосфераға шығарулуынан болады? а. Көмір қышқыл газы ә. Аргон б. Хлорсутегі в. Көмірсутегі г. Гелий
19	Қоршаған ортаның жағдайын бақылау, байқау, бағалау мен болжаудың комплексті жүйесі қалай аталады? а. Кадастр ә. Мониторинг б. Демпинг в. Экологиялық картографиялау г. Дұрыс жауап жоқ

23

20	Қазақстан Республикасының қоршаған ортаны қорғау туралы заңы қай жылы қабылданды? а. 1991 ж ә. 1992 ж б. 1993 ж. в. 1994 ж г. 1995 ж
21	Қорық дегеніміз не? а. Жеке табиғи объектілер (сарқырамалар, үнгірлер) ә. Жартылай қорғау режимімен сипатталатын территория б. Шаруашылық қызметінен мүлдем алынған территориялар немесе акваториялардың бөліктері в. Табиғатты сауықтыру және эстетикалық мақсатта қорғау үшін бөлінген территориялар

Тест тапсырмаларының кілті

Сурақ №	дұрыс жауабы	Сурақ №	дұрыс жауабы
1	в	12	а
2	в	13	в
3	а	14	ә
4	а	15	г
5	ә	16	б
6	ә	17	а
7	а	18	а
8	б	19	ә
9	а	20	а
10	ә	21	б
11	а

2.9 «Экология курсынан» емтихан сұрақтары

1. 
   Қазақстандағы сирек кездесетін жоғалып бара жатқан өсімдіктер мен жануарлар.
   
2. 
   Халықаралық бірлестіктер БҰҰ қоршаған орта мен тұрақты дамуға арналған конференциялары.
   

24

3. 
   Ғаламдық экологиялық проблемалары шешудегі халықаралық байланыс.
   
4. 
   Адам эволюциясының негізгі кезеңдері.
   
5. 
   Экологияның тарихи дамуы.
   
6. 
   Адам биологиялық түр ретінде.
   
7. 
   Қазақстан Республикасындағы экологиялық жағдай.
   
8. 
   Экологияның негізгі ұғымдары.
   
9. 
   Бейнелеу, күйзелеу, зәрезап.
   
10. 
    Экологияның негізгі заңдары.
    
11. 
    Радиациялық ластану.
    
12. 
    Ағза және орта.
    
13. 
    Адам – биоәлеуметтік түр.
    
14. 
    Биосфераның құрылымы.
    
15. 
    Атмосфераның ластануы.
    
16. 
    «Озондық тесіктің» пайда болу себептері, оның зияндық әсерлері мен оны болдырмау әрекеттері.
    
17. 
    Орынды түрде табиғат байлығын пайдалану.
    
18. 
    Климаттық факторлар.
    
19. 
    Қышқылдық жауын-шашындар, олардың себептері мен зиянды әсерлері.
    
20. 
    Экологиялық құқық пен Қазақстан Республикасының қоршаған ортаны қорғау заңдары.
    
21. 
    Биогеоценоздар.
    
22. 
    Табиғатты орынды пайдаланудың экономикалық принциптері.
    
23. 
    Ғаламдық проблемалардың қалыптасуының негізгі себептер мен әлеуметтік-экономикалық және мәдени-өнгелік көріністері.
    
24. 
    ШҚО-ң экологиялық жағдайы.
    
25. 
    Ұлттық парктер мен қорықтар.
    
26. 
    «Адамзаттың ғаламдық мәселелерінің туына себепші «демографиялық жарылыс» факторы».
    
27. 
    Экологиялық факторлар.
    
28. 
    Экология ғылымының салалары.
    
29. 
    В.И. Вернадский «Биосфера» туралы ілім.
    
30. 
    Ноосфера.
    

25

31. 
    Экология әдістері және оларды экологиялық үлгілеудің ролі.
    
32. 
    Табиғи ресурстардың таусылуы мен қалдықтар проблемасы.
    
33. 
    Қоршаған ортаның ластануының ғаламдық әсерлері.
    
34. 
    Қоршаған ортаның экологиялық табиғи-ресурстық мүмкіндіктерінің шектеулілігі.
    
35. 
    Экологиялық жүйелер мен үрдістердің үлгілері.
    
36. 
    Қауымдастықтар экологиясы және экологиялық сукцессиялар.
    
37. 
    Қоршаған ортаның ластануы.
    
38. 
    Биосфераның құрылымы.
    
39. 
    Қоғам – табиғат арасындағы байланыс.
    
40. 
    Қоректік тізбек және нәрлену деңгейі.
    
41. 
    Экологиялық пирамида.
    
42. 
    Антропогендік ластану.
    
43. 
    Экологиялық демография.
    
44. 
    Генофондының өзгеруі.
    
45. 
    Әлеуметтік экологиялық тоқырау.
    
46. 
    Қоршаған ортаны қорғауды басқаратын халықаралық органдар.
    
47. 
    Химиялық ластану.
    
48. 
    Экожүйенің дамуы.
    
49. 
    Ғаламдық проблемалардың жалпы сипаттамасы.
    
50. 
    Популяция құрылымы.
    
51. 
    Адамның биосферадан ажырамастығы.
    
52. 
    Экологиялық қуыс.
    
53. 
    Экологиялық дағдырыс ұғымы.
    
54. 
    Экожүйелердің географиялық таралуы.
    
55. 
    Қоршаған ортаға әлеуметтік бейімделу.
    
56. 
    Экологиялық дағдарыс ұғымы.
    
57. 
    Жекелеген ластағыштар.
    
58. 
    Экологиялық дағдарыс құрылымы.
    

26