Flatik.ru

Перейти на главную страницу

Поиск по ключевым словам:

страница 1страница 2страница 3страница 4 ... страница 18страница 19

Болалар ва усмирларга тиббий хизмат курсатиш.

Болалар ва усмирларнинг жисмоний ривожланишлари ва саломатлигини назорат килиш уларни динамик тарзда бутун усиш ва ривожланиш муддатлари давомида амалга оширилишини назорат килишни такозо килади.

Бундай назоратни утказиш болаларнинг ёш даврларига мувофик утказилиши лозим: кукрак ёши даврида ойига марта,1-3 ёшлиларни 3 ойда 1 марта, 3-7 ёшлиларни 6 ойда 1 марта, мактаб ёшидаги болаларни йилига 1 марта тиббий курикдан утказиб назорат килиш талаб этилади. Бундай назоратларни болалар поликлиникаларида ишловчи болалар врачлари ва уюшган жамоалардаги врачлар амалга оширадилар. 15 ёшдан ошган укувчиларни, ҳамда ишлайдиган успиринлар ва академик лицейлар ва колледжлардаги укувчиларни катталар поликлиникаларидаги усмирлар кабинетларидаги врачлар амалга оширадилар.

Болалар ва усмирларнинг саломатлиги ва жисмоний ривожланишларини назорат килишни утказишда уларни согломлик гурухларига булиш талаб этилади. Бу нуктаи-назарда 5 та согломлик гурухлари мавжуддир:

1 гурух - амалий соглом болалар

2 гурух - организмида унчалик аҳамиятга эга булмаган функционал ва морфологик узгаришлари бор булган болалар, тез-тез касалланиб турувчи ва уртача огирликдаги куриш функцияси бузилган болалар.

3 гурух - сурункали касаллиги бор, аммо бу касаллик компенсацияланиш даврида булган, ҳамда жисмоний ривожланишида бирор бир камчилиги бор булган, аммо мехнат ва хаёт шароитларига тулик мослашаоладиган болалар.

4 гурух - сурункали касаллиги субкомпенсация даврида булган, ҳамда яшаш ва мехнат шароитларига мослашишга тускинлик килувчи жисмоний ривожланиш нуксонлари бор булган болалар.



  1. гурух - сурункали касаллиги декомпенсация давридаги болалар, ҳамда

1, 2-чи гурух ногиронлари.

Болаларни согломлик гурухларига булиш уларга даволаш-профилактика тадбирларини табакалаштирилган холда (дифференциялашган) амалга оширишга имкон беради ва уларга шахсий тарзда согломлаштириш ва гигиеник тадбирларни белгилашга шароит яратади. Бундай йуналишда иш юритиш врачларга ҳам максадли фаолият курсатишларига имкон беради.

Болалар контингентларини назорат килувчи врачларнинг ишлари серкиррали булиб, уларнинг асосий элементларини мактаб врачининг иш режаси мисолида куриб чикамиз.

Мактаб врачи-педиатрининг иш режаси куийдаги асосий булимлардан ташкил топган:

Даволаш-профилактика ишлари:

-болаларнинг саломатлиги ва жисмоний ривожланишларини назорат килиш, амбулаторияда даволаш муолажаларини утказиш, болаларни диспансер хисобига олиш;

-гельминтоз касаллигига чалинган болаларни аниклаш ва уларни дегельминтизациялаш тадбирларини утказиш;

-согломлаштирувчи тадбирларни режалаш ва утказиш;

-жисмоний тарбия гурухларини аниклаш;

-режали вакцинация ишларини амалга ошириш

2.Эпидемиларга карши ишлар:

-шошилинч вакцинация;

-мактабларда уквчиларнинг дваоматини текшириш (укишга келмаганлик сабабларини аниклаш ва бу оркали мактабга инфекцияни олиб кирилмаслигини таъминлаш);

-дезинфекция, дезинсекция, дератизация буйича тадбирларни ташкил килиш.

3.Санитар-гигиеник ишлар:

Мактаб врачининг бу булимга доир вазифалари купинча унинг асосий эътиборидан четда колади, вахоланки бу булимга таалукли ишлар болаларни укитиш ва тарбиялашдаги мухим элементлардан бир эканлигини юкорида курсатиб утилган эди, чунки айнан шу булимга оид гигиеник шароитларни ташкил килиш болаларнинг саломатлиги ва жисмоний ривожланишларини белгилаб берувчи омиллар хисобланади. Бу булим уз таркибига бир катор гигиеник тадбирларни олиб, уни амалга оширишда туманлар ДСЭНМ ва мактаб маъмурияти билан ҳамкорликда фаолият курсатилади.

-мактабларнинг коммунал ободонлаштирилганлигини назорат килиш (режалаштирилганлигининг тугрилиги, курилиш ва синфларни жихозлашнинг гигиеник талаблар асосида бажарилганлиги);

-укув жараёнидаги гигиеник шароитларнинг назорати ( микроиклим шароитлари ва тартиблари, хоналарнинг ёритилиши, шамоллатилиши, укув хоналарининг тозалиги);

-синфларни укувчилар билан тулик тулдирилишини назорат килиш;

-синфлар ва кабинетларнинг жихозланшини назорат килиш (мебелларнинг тугри танланганлиги, болаларни ёш ва буй курсаткичлар ва саломатлик холатларига мувофик парталарга тугри утказилганлиги ва укувчиларни парталарда тугри утиришини назорати);

-мактабда болаларни тугри овкатлантирилишини ташкил килинганлигининг назорати;

-жисмоний тарбия машгулотларининг тугри утказилишини назорат килиш;

-укув жарарёнинг ташкил этилиши, уув жадвалларининг тугри тузилганлигини назорат килиш;

1У. Санитар-окартув ишлари. Бу ишлар асосан учта йуналишда олиб борилиши керак:

-укувчиларни гигиеник тарбиялаш;

-ота-оналар уртасида санитар-окартув ишларини утказиш;

-укитувчиларни гигиеник билимларга ургатиш

Гигиеник тарбиялаш энг асосий уринни эгаллайди, чунки гигиеник махоратлар ва куникмалар укувчиларда айнан мактабгача ва мактаб муассасаларида шаклланади ва бутун умр давомида шу куникмага мослашиш кузатилади. Бу ишларни утказиш шакллари турличп булиши мумкин:

Махсус дарслар, маърузалар, сухбатлар, кургазмали машгулотлар (фильмлар, плакатлар, санбюллетенлар, брошюралар). Бунда мавзуларни танлаш болаларнинг ёшларини хисобга олган холда амалга оширилиши мухимдир. Бундан ташкари килинадиган ишлар кургазмали булиши, болаларга етарли даражада маълумотларни бераолиши керак.

У. Касбий маслахатлар ва касбга йуналтириш ишлари.

Бу йуналишдаги ишларнинг аосий вазифаси шундан иборатки, врач мактабни битирувчи синфдаги укувчилар билан келажакда танланадиган касбларга уларнинг хозирги кундаги саломатлик холатларининг мувофик келиши хакидаги маълумотларни беришдан иборат. Шу билан бирга мактаб врачи утказилган тиббий курик натижаларига асосланиб, харбир укувчининг саломатлигини билган холда уларга шахсий тарзда харбирига мос келадиган касбларни танлашни маслахат беради. Юкоридла курсатилган барча вазифаларни врач томонидан бажарилишида унга тиббий ҳамшира ёрдамчи булиб хизмат килади.

Амалий машгулотларда Сизлар мактаб врачи фаолиятидаги энг мухим вазифаларни яна бир бор синчиклаб урганасизлар ва укитиш жараенидаги гигиеник шароит ва тарбия ишларига тухталасиз.

Шундай килиб, Сиз бугунги сухбатимизда болалар ва усмирлар гигиенаси сохасидаги асосий тушунчалар билан, энг мухим гигиеник тадбирларнинг болаларни ёш даврларига мувофик амалга ошириш йуналишларини, ҳамда болалар ва усмирларга тиббий хизмат курсатишнинг асослари билан танишдингиз.

3 Мехнат гигиенасининг умумий асослари


1.1.Таълим бериш технологиясининг модели.


Машғулот вақти -2 соат

Талабалар сони : та гача

Машғулот шакли

Кириш-ахборотли машғулот

Машғулот режаси

1. Мавзуни асослаш: ИТТ ва мехнат шароитининг ўзгариши. Мехнат гигиенасининг придмети ва вазифалари, бу масаланинг хозирги кундаги муаммолари ва уни хал этиш лозимлигининг долзарблиги

2. Саноат корхоналари ишчи вап хизматчиларига тиббий-санитария хизмати кўрсатишнинг асослари. ЎзР учун унинг долзарблиги

3. Ишлаб чиқаришга доир зарарлар ва касб касалликлари хақида тушинча

4. Рухий физиологик гурухларга кирувчи омилларга гигиеник таъриф


Машғулот қисқача анатацияси:

Мехнат шароитини гигиеник ўрганиш учун илмий-техника тараққиётининг ахамияти. Мехнат гигиенаси тушунчаси, мехнат гигиенаси сохасидаги замонавий муаммолар. Ишлаб чиқаришга оид зарарлар хақида тушунча, уларнинг таснифлари. Касбга оид касалликлар, ЎзР учун бу муаммонинг долзарблиги. Саноат корхоналари ишчи ва хизматчиларига тиббий хизмат кўрсатишни ташкил этишнинг асослари. Рухий физиологик омилларга гигиеник таъриф, уларнинг ишчилар организмига зарарли таъсирини олдини олиш тадбирлари.



Ўқув машғулотнинг мақсади:

Талабаларни саноат корхоналари ишчи ва хизматчиларининг мехнатини мухофаза қилиш муаммолари, мехнат гигиенаси фанининг предмети ва вазифалари, саноат корхоналари ишчи ва хизматчиларга тиббий хизмат кўрсатишнинг асослари каби муаммолар билан таништириш

Таълим бериш усуллари

Кургазмали,маъруза,суҳбат

Таълим бериш шакллари

Оммавий,жамоавий

Таълим бериш воситалари

Ўқув қўлланма,дарслик,маъруза матни,проектор,комьпютер

Таълим бериш шароити

Методик жиҳатдан жиҳозланган аудитория.

Мониторинг ва баҳолаш.

Оғзаки назорат:савол-жавоб.

Маъруза машғулотининг технологик картаси



Иш босқичлари ва вақти.

Таълим берувчи

Таълим олувчилар

Тайёрлов босқичи 10 дақиқа

1.Мавзу бўйича ўқув мазмунини тайёрлаш.

2.Кириш маърузаси учун тақдимот слайдаларини тайёрлаш

3. Фанни ўрганишда фойдаланиладиган адабиётлар рўйхатини ишлаб чиқиш

1.Алексеев С.В., Усенко Р.В Гигиена труда М., 1988

2.Румянцев Г.И., Вишневский Е.П., Козлова Т.А. Общая гигиена, М., 1985

3.УзР ССВ-нинг 2000 йилдаги 300 сонли буйруги

4.Минх А.А. Общая гигиена, - М., 1984





1. Ўқув машғулотига кириш

(15 дақиқа)



Талабаларни саноат корхоналари ишчи ва хизматчиларининг мехнатини мухофаза қилиш муаммолари, мехнат гигиенаси фанининг предмети ва вазифалари, саноат корхоналари ишчи ва хизматчиларга тиббий хизмат кўрсатишнинг асослари каби муаммолар билан таништириш.

Тинглайди

Ёзиб олади

Ёзиб олади


2 – асосий босқич

(55 дақиқа)



1.Мавзуни тушунтириш

2. Кўргазмали плакатлардан фойдаланади

3. Слайдалар, мультимедиалардан фойдаланади

4. Мавзулар асосида берилган маълумотларни умумлаштиради ва хулосалайди



Тинглайди

Ёзиб олади

Ёзиб олади



3-якуний босқич

(10 дақиқа)



1. Якунловчи хулоса қилади

2. Мустақил иш беради

3. Уйга вазифа беради


Тинглайди

Ёзиб олади

Ёзиб олади



Маъруза матни

ИТТ ва мехнат шароитларининг узгариши.

Илмий-техника тараккиёьти (ИТТ), ХХ асрнинг узига хос энг асосий хусусиятларидан бири хисобланади. ИТТ инсоннинг барча фаолиятлари доирасига уз таъсирини утказади. Айникса, бу таъсир мехнат жараёнларида купрок уз ифожасини топади, чунки айнан одамнинг мехнат фаолияти замонавий илмий ютуклар, янгиликлар ва ихтироларни биринчи уринда синовдан утказади ва амалиётга тавсия килади. ИТТ шароитида купинча мехнат фаолияти жарёнининг узи ҳам тубдан узгариши табиийдир, чунки замонавий корхоналар учун юкори даражадаги механизация, автоматлаштириш, купгина короналарда эса мехнат жараёнларини компьютерлаштириш ва роботлаштириш жудап характерли хисобланади. Шу билан бирга, илм ва фандаги янгиликлар, ихтироларнинг ишлаб чикаришга кулланиши мехнат жараёнларини кескин жадаллашишига сабабчи булади, кундан-кунга янги - янги корхоналар бунёд этилмокда, уларда ананавий булмаган хом-ашёлар кулланилмокда ва янги турдаги махсулотлар ишлаб чикарилмокда. ИТТ ишлаб чикаришдаги мехнат шароитларига тубдан таъсир курсатиб, ишчиларнинг иш шароитларини узгартиради, мехнатга булган муносабатларга уз таъсирини утказади. Бу йуналишдаги ИТТ ишлаб чикариш корхоналари ишчи ва хизматчилари организмига ва мехнат шароитларига ҳам ижобий ва ҳам салбий таъсир курсатиши аникланмокда.

Масалан, ишлаб чикариш корхоналарини автоматлаштириш, механизациялаштириш, роботлаштириш ишчиларни огир жисмоний мехнатдан халос этади, жуда куп микдордаги ишчиларни зарарли омиллар билан буладиган алокасини камайтиради, мехнат жадаллиги ва унумдорлигини оширади ва махсулотнинг сифатини яхшилашга имкон яратади.. шу бимлан бирга ишлаб чикариш жараёнининг узгариши ишчиларда рухий -асаб зурикишларни кескин оширади, мехнат жараёнларини бошкариш билан боглик булган мехнат ишчиларининг харакат доираларини чеклаб куяди, гиподинамияни юзага келтиради.

Замонавий корхоналардаги ИТТ мехнат шароитларини яхшилашдаги энг замонавий усулларни куллашга имкон беради. Аммо, корхонанинг ишлаб чикариш кудратини кескин кутарилиши, шу мухитдаги зарарли омилларнинг умумий хажмини ортишига сабабчи булади, бу уз урнида ишчи организмига уларнинг таъсир куламини оширади. Янги турдаги махсулотларни ишлаб чикарувчи корхоналар ишчиларнинг талаблари ва истакларини тулик кондирибгина колмай, балки улар организмига янги омилларнинг таъсирини ҳам юзага келтиради. Чунки корхоналарда янги турдаги хом-ашёларни куллаш ва янги турдаги махсулотларни ишлаб чикариш табиий-ки, янги омилларни келиб чикиши уун шароит яратади.

Юкорида келтирилганлардан куриниб турибди-ки, мехнат шароитларини яхшилаш масалалари замонавий корхоналарда утмишдаги корхоналардагидан кам эмаслиги куриниб турибди. Ва шунинг учун ҳам на факат ишлаб чикариладиган махсулотнинг хажми, балки ишчиларнинг саломатлик холатлари ҳам ана шу жараёнлар билан чамбар-час богликдир.

Бу муаммоларнинг ҳаммаси тиббиёт билан ҳам чамбар-час боглик, чунки саноат корхоналри ишчи ва хизматчиларига тиббий хизмат курсатиш тиббиётнинг асосий вазифасидир.

Тиббий мехнатнинг асосий кисми мехнат гигиеннаси хисобланади. Бу соханинг асосий вазифаси ишлаб чикариш мухитида буладиган зарарли омилларнинг ишчилар организмига таъсир этиш хусусиятларини урганиб, унинг асосида ишчилар уртасида кузатиладиган касалликларнинг олдини олишга каратилган тадбирларни ишлаб чикади ва хаётга тадбик килади. Бу тадбирларнинг барчаси ишчилар организмида келиб чикадиган толикиш, ута толикиш, касб касалликларини бартараф килиш, ишлаб чикариш мухитини согломлаштиришга йуналтирилган булиб, окибат натижада ишлаб чикариш куламини ортишига олиб келади. Мехнат гигиенасининг курсатиб утилган максадлари факатгина ижтимоий йуналишга эга булмай, балки иктисодий йуналишга ҳам эга. Шунинг учун мехнат гигиенаси ишлаб чиккан амалий тадбирларни амалга ошириш факат тиббий ходимларни эмас, балки саноатчиларнинг узларини, тадбиркорларни, корхона маъмуриятини кизиктириши керак.

Мехнат гигиенасининг предмети факатгина ишлаётган одамлар эмас, балки шу корхона, шу корхонадаги ишлаб чикариш технологияси хисобланади, шунинг учун ҳам мехнат гигиенасининг асосий вазифалари куйидагилардан иборат:

-технологик жараёнларни урганиш ва ишчилар организмига зарарли таъсир курсатувчи омилларни аниклаш;

-корхонадаги зарарли омилларни одам ва хавйвон организмига таъсир этиш хусусиятларини урганиш ва бу омилларнинг энг оптимал булган параметрларини аниклаш, зарарли омиллар учун эса - одам организми учун бефарк булган параметрларини аниклашдир;

-текширилган корхонадаги зарарли омилларга нисбатан ишлаб чикилган гигиеник меёрлар ва регламентларни ишлаб чикариш жараёнига тадбик килиш;

Ишлаб чикариш мухитида бор булган жуда куп омиллар учун бугунги кунда гигиеник меёрлар ва регламентлар ишлаб чикилган, аммо саноат корхоналарида юз бераётган технологик узгаришларнинг давом этаётганлиги мехнат гигиенаси олдига янги-янги вазифаларни куяди. Бундай вазифалар каторига такомиллаштирилаётган корхоналарда ишлаб чикаримш мухитини гигиеник нуктаи-назардан бахолаш, янги технологияларнинг хусусиятларини урганиш, автоматлаштирилаётган, компьютерлаштирилаётган, роботлаштирилаётган технологик жараёнларни уз вактида узлаштириш,ҳамда бу ердагиянги омилларга уз вактида гигиеник бахолар бериш хисобланади. Замонавий корхонадаги энг мухим булган гигиеник вазифалардан бири шундан иборат-ки, такомиллаштирилган технологияларни одам организмига мослаштирилганлигини гигиена нуктаи-назардан асослашдир. Замонавий технологияга одам-ишчини эмас, балки бу технологияни ишчи организмига омслшатирилганлиги мухимдир.

Ишчиларга тиббий-санитария хизматини курсатишнинг асослари.

Мехнат гигиенаси шифокорни тайёрлашдаги мухим бир боскич хисобланади ва у ишчи-хизматчиларга тиббий хизмат курсатишни амалга оширишни таъминлайди. Бизнинг республикамизда иттифок даврида урнатилган тиббий хизмат курсатиш тизими фаолият курсатишни давом эттирмокда. Ишчиларнинг сони 4 мингдан ортик булган йирик саноат корхоналри уз таркибида тиббий-санитария кисмларига (ТСК) эгадир. Аммо бир катор корхоналар (тог-кон саноати, кимёвий заводлар, нефт ва газни кайта ишлаш корхоналари) да ищшчиларнинг сони 2 мингдан ошган такдирда эам ТСК ташкил этилади. Кичик корхоналарнинг ишчиларига махаллий поликлиника врачлари хизмат курсатади, корхонанинг узида эса врачлик ёки фельдшерлик пунктлари фаолият курсатади.

ТСК - тиббий муассасалар мажмуаси булиб (жадвал), унинг таркибида поликлиника, стационар, санаторий-профилакторий, ҳамда физиотерапевтик кабинетлар мавжуд (фотарий, ингаляторий ва б.к.). ТСК лар икки турда булиши мумкин: очик ва ёпик турдаги тиббий-санитария кисмлари. Ёпик турдаги ТСК факат ана шу корхона ишчи ва хизматчиларига тиббий хизмат курсатади, очик ТСК эса, корхона ишчилар ва шу атрофдаги ахолига ҳам тиббий-санитария хизматини курсатиш учун мулжалланган.

ТСК -ларнинг асосий вазифалари - ишчи ва хизматчиларга малакали ва ихтисослаштирилган тиббий-хизмат курсатиш, ҳамда профилактик тадбирларни амалга оширишдир. ТСК-нинг ишчиларга тиббий хизмат курсатишидаги тутган урни жуда юкори, чунки тиббий хизмат курсатишни ишчиларга бевосита якинлаштиради, мехнат шароитларини согломлаштириш буйича комплекс тадбирларни амалга оширади.

ТСК участка (цех) принципи асосида фаолият курсатади ва у ТСК нинг асосий ишчилари-терапевтларига бириктириб куйилади. Цех терапевти ТСК-нинг асосий ходими хисобланади. Цех терапевти даволаш-профилактика ишларини комплекс тарзда амалга ошириб, куйидаги булимларни уз ичига олади:

1.Даволаш-профилактика ишлари:

-поликлиникада беморларни кабул килиш, касалликка ташхис куйиш, амбулаторияга доир даволаниш талаб этиладиган касалликларга даволаш муолажаларини куллаш;

-зарарли касбда ишловчилар ва организмида касбий касаллик белгилари номоён этилганларни диспансер хисобига утказиш

-вактинчалик мехнатга кобилиятсизлик холларини текшириш (экспертиза)

(ВКК)


-ишчиларни тиббий куриклардан утказишни ташкил килиш ва утказиш;

-курик натижаларига кура, касаллиги аникланган беморларни стационарларда даволаниши учун йулланмалар бериш, санаторияларга, пархезли овкатланишга, физиотерапевтик даволанишларга талон ва йулланмалар бериш;

-ногиронлик хакидаги масалаларга карор чикариш ёки бошка ишга утказиш учун тиббий хулосалар бериш (ВТЭК);

-тиббий курик натижаларини умумлаштириш



  1. Санитар гигиеник эпидемияларга карши ишлар.

Бу гурухга кирувчи тадбирлар ишлаб чикариш корхоналаридаги асосий согломлаштирувчи ишлар хисобланади. Унинг сифатли бажарилиши корхонада факатгина касбга оид касалликларнинг камайишини эмас, балки ишчилар уртасидаги умумий касалланиш даражасига, мехнат унумдорлигига таъсир курсатади. Бу гурухга куйидаги омиллар киради:

а) - иш жойларидаги зарарли омилларни аниклаш максадида технологик жараёнларни урганиш, уларни ишчи организмига таъсир этиш мумкинлиги хакидаги хулосаларни чикариш;

-санитария-эпидемиология назорати органлари билан ҳамкорликда ишлаб чикариш мухитидаги айрим омилларнинг таъсир этиш жадаллигини текшириш ва уларни гигиеник меёрлар билан таккослаб бахо бериш;

-санитария-эпидемиология назорати маркази билан ҳамкорликда согломлаштириш тадбирларини ишлаб чикиш, ДСЭНМ томонидан белгиланган тадбирларнинг корхона маъмурияти томонидан бажарилишини назорат килиш;

-шу участкада ишлайдиган ишчилар уртасида санитария фаолларини танлаб, уларни мехнат шароитини урганиш ва текширишга укитиш ва тайёрлаш;

б) корхона худудидаги умумий овкатланиш корхоналарини назорат килиш - овкатланиш объектларининг санитар холати, озик-овкат махсулотларининг сакланиш холати, овкатларни тайёрлаш, уларни таркатиш, тайёрланган овкатларнинг сифатини назорат килиш;

в) ДСЭНМ билан ҳамкорликда овкатдан захарланиш холатлари кайд килинганда зарурий текширишларни утказиш;

-атроф мухитни ифлосланишдан мухофаза килишга каратилган тадбирларни амалга ошириш, жумладан:

-иш режасини тузиш жараёнида бу вазифани инобатга олиш;

-ДСЭНМ билан ҳамкорликда атроф мухитга чикариладиган харкандай ифлосликларни чикариш манбаларини аник хисобга олиш;

-чикиндиларни тозалаш иншоотларининг ишини мунтазам назорат килиш;

-маъмурият олдига чикиндисиз технологияни яратиш ва урнатиш масалаларини куйиш;

г) эпидемияларга карши тадбирлар:

-овкатланиш объектларидаги санитария холатларини ва бу объектда ишловчиларни тиббий курикдан утказилишини назорат килиш;

-корхонадаги сув таъминотини назорат килиш;

-юкумли касалликларга чалингшанларни аниклаш ва уларни тезлик билан бошкалардан ажратиш (изоляция килиш);

-режали ва шошилинч вакцинацияларни амалга ошириш;

-корхона худудида дезинфекция, дезинсекция ва дератизацияга доир тадбирларнинг кулланиши ва утказилишини назорат килиш.

3.Санитар-окартув ишлари - ишчиларни ишлаб чикариш мухитида бор булган омилларнинг организмга таъсир этиш мумкинлиги хакидаги, ҳамда умумтиббий масалаларга доир саволлар билан мунтазам таништириб бориш.

4.Ташкилий ишлар - иш режаларини тузиш, хисоботларни тайёрлаш, мажлисларда, планёркаларда ишчиларни согломлаштириш ва корхона мухитини согломлаштиришган доир тадбирларни мунтазам утказилишига доир чикишлар килиш.

Алохида айтиш лозим-ки, агар коида буйича даволаш-профилактика ишлари яхши йулга куйилган булса, цех врачининг колган иш гурухларига доир бажарадиган ишлари етарли даражада утказилмайди. Бу энг куп даражада санитар-гигиеник тадбирларга таалуклидир. Шуни айьтиш керак-ки, 1993 йилги маълумотларга кура УзР даги 110 та фаолият курсатаётган саноат корхоналарининг 80% га якини гигиеник талабларга жавоб бермаслиги аникланган. Бизнинг республикамизда ()-чи йилларнинг бошларида 5,3 млн. ишчилар борлиги кайд килинган булиб, улардан 1,3 млн. киши номувофик шароитларда мехнат киладилар. Бунинг натижасида 1998 йилга келиб республикамиз буйича 8420 дан ортик ишчининг касб касалликларига учраганликлари маълум килинган ва яна хар йили 350 тагача касб касалликлари кайд килинаётганлиги юкоридаги фикримизга далил булаолади (1998 йилда 558 та касб касаллиги кайд килинган).

Бизга маълумки, 1991 йилгача ҳамма саноат корхоналари давлат тасарруфида булган, Мустакиллик кулга киритилгандан ва хусусийлаштириш бошлангандан сунг жуда куп кичик ва урта корхоналар пайдо булабошлади ва буларнинг аксарият кисми хусусий корхоналардир.

Аммо, Уз.Республиксининг "Давлат санитария назорати хакидаги Конуни"нинг 9 ва 10 бандига мувофиккандай хусусий шакллигидан катъий назар ҳамма корхоналар ва улардаги ишчилар учун энг мувофик мехнат шароитларини яратиб берилиши шарт деб курсатиб куйилган. Шу билан боглик холда турли сохадаги саноат корхоналари ва кишлок хужалиги ишчиларига тиббий хизмат курсатувчи врач ишлаб чикариш мухитида бор булган омилларнинг ишчилар организмига таъсир этиш мумкинлиги хакида аник тасаввурга эга булиши ва бу омиллар кандай окибатларни келтириб чикариши мумкинлигини аник тушуниб олиши шарт.

Бундай таъсирларнинг мумкинлигини хисобга олиш, ишчиларни ишга кабул килиш боскичидан бошланиши керак. Бундан ташкари, иш жараёнида зарарли ишлаб чикариш омиллари таъсирига учрайдиган ишчиларнинг саломатликларини мунтазам тиббий назорат остига олиб туриш талаб этилади. Шунга боглик холда бизнинг республикамизда ҳам бошка БХД дагим каби ишчиларни ишга кабул килишда ва кейинчалик иш жараёнида уларни тиббий куриклардан утказиб туриш коидаси сакланиб колинган.

Зарарли омиллари бор булган корхонага ишга кабул килинувчи харкандай шахс дастлабки тиббий курикдан утиши шарт булиб, бу курикнинг асосий максади ишчининг умумий саломатлик холатини аниклаш ва булажак касбда ишлай олиш учун ярокли эканлиги хакидаги тиббий хулоса чикариш хисобланади.

Кейинчалик иш жараёнида корхонадаги ишчилар корхонанинг зарарлилик хусусиятига кура ва УзР ССВ нинг 660 буйругига мувофик тегишли муддатларда тиббий куриклардан утиб туришлари шарт. Бу курикнинг асосий максади, касб касалликларининг дастлабки шаклларини аниклашдан иборатдир. Даврий тиббий курик натижаларини тахлил килиш оркали мехнат шароитларининг мувофик ташкил этилганлиги ёки йуклиги ва олиб бориладиган согломлаштириш тадбирларининг самарадорлигини бахолаш имконига эга булинади.

Тиббй курикларни утказишнинг хукукий асослари булиб, УзР ССВ-нинг 2000 йилдаги 660 чи сонли "Ишга кабул килишдаги дастлабки ва кейинчалик даврий тиббий курикларни утказиш хакидаги" буйруги хисобланади. Ушбу буйрукда тиббий курикларни ташкил килиш ва утказишга доир умумий холатлардан ташкари, тиббий курикни ташкил килиш ва утказишда иштирок этадиган лавозимли тиббий ходимларнинг функционал вазифалари, тиббий курикларни утказиш муддатлари, тиббий комиссиянинг таркиби, тиббий курик давомида утказилиши шарт булган лаборатория ва функционал текширишлар руйхати, ҳамда зарарли омилларнинг турига кура кандай одамлар учун шу касбда ишлаш мумкин эмаслиги хакидаги маълумотлар келтирилган.

Буйрукда тулдирилиши керак булган тиббий хужжатлар, шу жумладан якуний далолатноманинг нусхалари берилган. Бундан ташкари шу буйрукка касб касалликларининг тулик руйхати ва уни келтириб чикариши мумкин булган омиллар, ҳамда шундай касб касалликлари энг долзарб хисобланган корхоналар ва у ердаги касблар келтирилган (7 та касб касалликлари гурухи, шунга доир 29 та кичик касб касалликлари гурухи берилган).::0-сонли буйрукни талабаларга курсатиш.

Тиббий курикларни ташкил килиш ва утказиш давомида цех терапевтининг бажарадиган вазифаларини СИЗ амалий амалий машгулотлар давомида урганасиз. Шуни айтиш керак-ки, тиббий курикларни ташкил килиш ва уни утказишнинг асосида ишчилар организмига зарарли таъсир курсатувчи ишлаб чикариш омилларининг таъсирига доир билимларнинг мавжудлиги хисобланади.
Ишлаб чикаришга доир зарарли омиллар ва касб касалликлари хакидаги тушунчалар.

Харкандай корхона ёки муассасадаги мехнат шароити ишлаб чикаришга доир омиллар йигиндиси хисобланиб, улар ишчилар организми учун бефарк булиши ҳам, салбий таъсир курсатиш хусусиятига эга булиши ҳам мумкин.

Ана шу зарарли таъсир курсатиш хусусиятига эга булган омиллар гурухига

"ишлаб чикаришга доир зарарлар" дейилади. Улар икки гурухга булиниб,

"хавфли ишлаб чикариш омиллари" ва "зарарли ишлаб чикариш омиллари" деб юритилади. "Хавфли ишлаб чикариш омиллари" таъсирида ишчилар организмида турли табиатга эга булган жарохатланишларни ёки ишчилар саломатлигининг кескин ёмонлашишига сабабчи булади ва "зарарли ишлаб чикариш омиллари" айрим вактда иш кобилиятининг пасайишига ва касалликни юзага келишига сабабчи булади.

12.0.003 - 74 Давлат Стандартига мувофик хавли ва зарарли ишлаб чикариш омиллари куйидагича таснифларга булинади (жадвал):



  1. Физикавий омиллар

-харакатланувчи машиналар, механизмлар, ускуналар ва б.к.

-хавонинг юкори даражада чангланганлиги

-номувофик микроиклим шароитлари

-шовкин


-тебраниш

-инфра ва ультра товушлар

юкори ёки паст атмосфера босими

-хавонинг юкори ёки паст даражада ионлашганлиги

-юкори даражадаги ионлантирувчи нурланишлар

-статик электрланганлик

-ута юкори частотали электр майдони

-ёритилганликнинг яхши ташкил этилмаганлиги

-ультрабинафша ва инфракизил нурлар

-иш жойларининг ер сатхидан жуда юкори жойлашганлиги



  1. Кимёвий омиллар

а) организмга таъсир этиш табиати буйича:

-умумзахарли таъсир этувчи моддалар

-кузготувчи таъсир курсатувчи моддалар

-махсус таъсир курсатувчи моддалар

в) организмга кириш йуллари буйича:

-нафас олиш йули оркали кирувчи моддалар

-ошкозон-ичак йули оркали кирувчи моддалар

-бадан териси ва шилик каватлар оркали кирувчи моддалар

3. Биологик омиллар

-микроорганизмлар ва уларнинг ишлаб чикарадиган махсулотлари

-макроорганизмлар

-биологик препаратлар, антибиотиклар, витамин препаратлари



  1. Рухий-физиологик омиллар

-жисмоний зурикишлар (статик ва динамик)

-асаб-рухий зурикишлар (аклий зурикиш, анализаторларнинг зурикиши, эмоционал зурикиш).

Курсатиб утилган омиллар таъсирида келиб чикадиган касалликларга касб касалликлари деб аталади. Бу омилларнинг ишчилар организмига таъсири турли касбларда ишлайдиганларда ва хар турли корхоналарда мавжуддир, аммо бу таъсир окибатида барча касалликлар юзага келади деган суз эмас. Касб касалликлари шу корхонада бор булган кандай ишлаб чикаришга доир омил булишидан катъий назар, агар унинг микдори ёки даражаси рухсат этилган кийматлардан катта булган такдирдагина кузатилиши мумкин. Шунинг учун патологияларнинг ҳаммасини специфик ва носпецифик патология турларига булиш максадга мувофикдир. Специфик патологиялар учун ишлаб чикаришга оид омил этиологик омил булиб хизмат килади (мас., шовкин таъсирида кохлеар неврит, чанглар учун пневмокониозлар ва х.к.).

Носпецифик патологиялар учун ишлаб чикариш омиллари шароит яратиб берувчи омил булиб хизмат килади (мас., бронхитлар учун чанг, конъюнктивит ва йирингли тери касалликлари учун чанг кабилар).

УзР ССВ -нинг №300 (660) сонли буйругига мувофик касб касалликлари руйхатига куйидаги касалликлар киритилган:

1.Кимёвий омиллар келтириб чикарадиган касб касалликлари (уткир, сурункали захарланишлар ва уларнинг окибатлари, тери касалликлари - 7 та номдаги касалликлар; металларга оид лихорадка) - 3 подгурух.

2.Саноат аэрозоллари таъсирида келиб чикадиган касалликлар (пневмокониозлар, сурункали бронхит, сурункали ринофаринголарингит)-

3 гурухдаги касалликлар.

3.Физикавий омиллар таъсирида келиб чикадиган касалликлар - (ионлантирувчи нурланишлар, ионлантирмайдиган нурлар, лазер нурлари, шовкин, тебраниш, ультратовуш, нурланиш энергиялари - инфракизил нурланишлар, ута юкори частотали электромагнит майдонлари, ульрабинафша нурлар, юкори атмосфера босимлари номувофик микроиклим) - 12 гурухдаги касалликлар.

4.Жисмоний зурикишлар яъни огир юкларни кутариш ёки айрим органларнинг зурикиши - 2-3 гурухдаги касалликлар.

5.Биологик омиллар таъсирида келиб чикадиган касалликлар - 2 гурухдаги касаликллар

6.Аллергик касалликлар

Хавфли усма касалликлари ( 7 та нозологик шаклдаги касалликлар).

Бундан ташкари касб касалликлар руйхатига касб касалликларининг келиб чикишида этиологик омил булиб хисобланган хавфли ва зарарли омилларнинг номлари ҳам киритилган.

Коида буйича, турли корхоналарда маъмурият ходимлари ва тиббий ходимларнинг асосий диккат-эътиборлари физикавий ва кимёвий омилларга каратилган булади. Бу албатта конуний бир хол, чунки бу омилларнинг таъсири кузга куринарли таъсир самараларини келтириб чикаради. Аммо, хозирги замонавий саноат корхоналарида, янги турдаги урта ва кичик клохоналарда кундан0кунга рухий-физиологик омилларнинг тутган урни ҳам ортиб бормокда, вахоланки, бу корхоналарда технологик нуктаи-назардан унчалик такомиллашмаган технологиялар фаолият курсатмокда.

Жумладан, жисмоний ишларни бажариш ёки тик турган холатда ишларни бажариш таянч органларидаги мушаклар, бугин бойламларида статик ва динамик зурикишларни келиб чикиши кузатилади. Бундай холатларда асосий огирлик оёк мушакларига тушади, иккинчи навбатда чанок ва корин мушаклари зурикади (огир юкларни ташувчилар, сотувчилар, официантлар, милиционерлар, почтальонлар, станокларда ишловчилар каби).

Узок муддатли статик зурикиш окибатида оёклардаги вена кон томирларининг варрикоз кенгайиши, ясси товонлик келиб чикади. Аёлларда эса, огир юкларни кутариш, юкларни кузготиш жараёнида бачадонннинг пастга силжиши, бачадан буйни ва кин деворларининг чикиб кетиш холатлари кузатилади. Таянч органлари - оёклардаги носпецифик узгаришларни олдини олиш тадбирлари каторига ишчиларга иш жараёнида иш холатларини узгартириб туриш (утириб дам олиш соатларига эътибор бериш), иш кунининг охирида толиккан оёк мушакларини массаж килиш ва илик ванналар белгилаш, иш куни давомида тугри танланган оёк кийимларини кийиш - ясси булмаган оёк кийимлари, оёк кийимининг пошнаси 2 - 3 см атрофида булишига эътибор берилиши керак.

Харакат таянч органларининг жисмоний зурикиши купинча огир юкларни кутариш ва ташиш жараёнида кузатилади (юк ташувчилар). Бундай ишчиларда вакт утиши билан кориннинг ок чизиги сохасида чурраларнинг пайдо булиши кузатилади. Касалликни олдини олиш максадида иш жараёнларини механизациялаштириш ва жисмоний тарбия машкларини бажариб туриш тавсия этилади.

Гиподинамия - холати кун давомида утириб ишловчиларда ёки автоматлаштирилган жараёнларни утириб бошкарувчиларда купрок кайд килинади. Утиириб ишлаш холати аксарият холларда кичик чанок сохасидаги органларда босимнинг ортиб кетишига сабабчи булади. Натижада бундай касбдагиларда бавосил (геморрой), аёлларда эса менструат циклнинг узгариш холатларни юзага келади. Бундан ташкари утириб ишлаш жараёнида юрак-томир касалликларини келиб чикищшига шароит яратилади. Бундай номувофик окибатларни олдини олиш тадбирларига ишлаб чикариш гимнастикалари билан шугулланиш, жисмоний тарбия ва спорт турларининг бири билан шугулланиш, ишчи холатларини окилона булишини таъминлаш кабилар киради.

Айрим органларнинг физиологик зурикиши. Бу гурухдаги омиллар бир катор касбдагиларда - кулда сут согувчилар, машинисткалар, пианинода уйновчилар, комьютерларга дастур тузувчилар, харф терувчиларда кузатилиб, ана шу зуриккан органларда ёки кичик мушак гурухларида узгаришлар келиб чикади. Шундай касбларда узок муддат давомида ишлаш окибатида тендовагинитлар, миозитлар, кул мушаклари ва бугинларида огриклар пайдо булади. Бундай касбдаги ишчиларга касбий патологиянинг специфик шакли КООРДИНАТОР НЕВРОЗ хисобланади.

Бундай узгаришларни олдини олиш учун бажариладиган ишларни узгартириб туриш, кулда сут согувчиларнинг ишини механизациялаштириш лозим. Иш вакти тугагандан сунг толиккан мушак гурухларини массаж килиш, иссик ванналар белгилаш максадга мувофик.

Саноат корхоналарида жуда куп турдаги касб ишчилари куз анализаторининг зурикиб ишлаши холатига дучор буладилар (соатсозлик корхоналари, компьютерларни , радио ва телевизион аппаратларни ишлаб чикариш корхоналари, электрон корхоналари, картографлар ва б.к.). бу касбдагри ишчиларда иш кунининг охирига келиб куриш органининг толикиши, куриш уткирлигининг пасайиши кузатилади. Бундай касбларда узок муддат давомида ишлаш жараёнида ривожланувчи миопия касаллиги шаклланади. Бундан ташкари иш жойларининг яхши ёритилмаслиги шароитида коньюнктивит касаллиги тез-тез кайд килиниши мумкин, Бундай холатларни олдини олишдаги энг мухим тадбирлар каторига иш жойларининг окилона ёритилганлиги мухимдир. Бундан ташкари иш жойларининг ёритилиш даражаси бажариладиган ишларнинг тури ва табиатига караб узгариши мумкин. Бундай касбда ишлаш учун ишчиларни ишга кабул килишда куриш анализаторининг функционал холати ва куриш уткирлигини аникланиши шарт.

Микдори буйича катта гурухдаги касалланиш холатига тушувчи ишчи ва хизматчилар бор-ки, улар саноат корхоналаридаги зарарли омиллар таъсирига эмас, балки касбнинг узига хос хусусиятларига кура патолоиялар ривожланиши мумкин. Мас. олий укув юрти укитувчилари, ашулачиларда овоз бойламларининг зурикиши натижасида сурункали ларингит, фарингиб, бронхит касалликлари купрок кайд килинади. Патологиянинг специфик куриниши каторига овоз бойламларининг йугонлашиши ва овоз бойламларида тугунчаларнинг пайдо булиши кузатилади. Касалликни олдини олиш тадбирлдари каторига иш вактларини регламентлаш, ёгли ва ишкорий ингаляцияларни белгилаш, маърузалар укиш жараёнида овоз кучайтиргичлардан офйдаланиш тавсия этилади.

Бу гурухдаги омилларга таъриф бериш билан бир каторда упканинг узок муддатли экспирацияси туфайли ундаги патологик узгаришларнинг шаклланишини ҳам алохида эслатиш уринлидир. Бундай холатлар нафас чикариш оркали чалинадиган асбобларда чалувчилар, шишадамгирларда купрок кузатилиб, катта иш стажига эга булганларда упка эмфиземаси келиб чикади, касалликнинг ёркин белгилалари факат иш стажи билан богликдир. Бу патологияларни олдини олиш учун иш соатларини регламентлаш катта аҳамиятга эгадир.

Рухий-физиологик омилларнинг яна бир мухим тури юкори даражадаги асаб-рухий зурикишлар хисобланади ва бу турдаги зурикиш холатлари замонавий юкори механизациялаштирилган ва автоматлаштирилган корхоналар, ҳамда у ёки бу куринишдаги технологик жараёнларни бошкариш билан богликдир (мас. аэропорт диспетчерлари).Бундай омиллар таъсирида ишчи ва хизматчилар организмида аклий толикиш келиб чикади ва иш жараёнида йул куйиладиган хатолар сони ошиб боради. Маълумки бундай сохадаги ходимлар кичик хатога ҳам йул куймасликлар лозим, шундай экан, иш давомида улардаги жавобгарлик хиссиёти уларнинг асабларини янада таранглаштиради. Бундай категориядаги ишчилар уртасида тез-тезрухий-психологик силжишлар кайд килиниб турилади. Бундан ташкари юкори даражадаги асаб-рухий зурикишлар юрак-томир системаси патологияларининг келиб чикишидаги хавфли (риск) омил булиб хизмат килади. Шунинг учун бундай касбдагилар уртасида гипертония касаллиги, юракнинг ишемик касалликлари купрок учрайди. Бу касалликларни олдинииолиш максадида иш ва дам олиш соатларини тугри ташкил килиш, шу билан бирга иш куни давомида рухий тинчлантириш хоналарида организмнинг релаксацияси учун имкониятлар яратиш зарур. Бундан ташкари бундай касбдагилар учун дам олиш муддатлари бошка касбдагиларникидан узайтирилган булмоги керак. Шу билан бирга иш жойларининг окилона ташкил этилганлиги, ишлаб чикаришга доир дизайн яъни безатиш, хонага мунтазам тоза хаво бериб туриш, интенсив шовкинларнинг таъсирини бартараф килиш, иш жойларининг яхши ёритилганлигини таъминлаш керак.

Иш куни тугагандан сунг ходимлар фаол дам олишлари, жисмоний тарбия ва спорт турлари билан шугуллланишлари тавсия этилади. Яна бир бор таъкидлаш лозим-ки, жуда куп касбдаги ишчи ва ходимларикенг спектрдаги асаб зурикишларга дучор буладилар, шунинг учун уларнинг мехнат шароитларини бахолаганда бундай таъсир хусусиятига алохида эътиборни каратиш талаб этилади.

Шундай килиб, биз бугунги маърузамизда саноат корхоналаридаги ишчиларнинг мехнатини мухофаза килиш муаммолари, мехнат гигиенасининг предмети ва максадлари, ишчиларга тиббий-профилактик хизмат курсатишнинг хукукий асосларига доир саолларга эътиборимизни каратдик. Келгувси маърузаларимизда ишлаб чикаришдаги физикавий, кимёвий ва биологик омиллар гурухларига таъриф бериш масалаларига тухталамиз.


<предыдущая страница | следующая страница>


2-кисм Абу Али ибн Сино номидаги Бухоро тиббиёт институти Умумий ва ижтимоий гигиена хамда соғлиқни сақлашни бошқариш кафедраси «Тасдиқлайман»

Дала шароитида сувни оддий усулда хлорлаш, коагулянт дозасини аниқлаш, сувни зарарсизлантириш учун таблеткаларнинг яроқлилигини аниқлаш

3975kb.

10 10 2014
19 стр.


Олий ва урта тиббий таълим буйича укув-услубий идораси

Тузувчилар: Бухоро Тиббиёт Институти Психиатрия кафедраси мудири т ф н., доцент: Мухторова Х. К

355.28kb.

14 12 2014
1 стр.


Абу али ибн сино номидаги

Шизофрения касаллигидаги руҳий бузилишлар акс этган мультимедиалар, слайдлар, кўргазмалар, плакат ва стендлар, жадваллар, мавзуга оид тестлар, вазиятли масалалар, мавзуга оид қўлла

463.68kb.

14 12 2014
3 стр.


-

Его посланников и последним из Его пророков является Мухаммад ибн Абдулла ибн Абд аль-Мутталиб ибн Хашим ибн Абд Манаф ибн Кусайй ибн Килаб ибн Мурра ибн Ка'б ибн Лу'айй ибн Галиб

3990.67kb.

16 12 2014
26 стр.


-

Его имя: Абу Ибрагим, Исмаил ибн Яхья ибн Исмаил ибн Амру ибн Муслим аль-Музани, аль-Мисри

146.14kb.

25 12 2014
1 стр.


Терминология темы «Ткани» Авиценна, или Абу Али Ибн-Сина (980-1037) – таджикский врач и философ. Аксон

Анатомия человека – наука, изучающая форму и строение человеческого организма в связи с его функциями, развитием и влиянием условий существования

35.13kb.

09 10 2014
1 стр.


Умумий психопатология

Збекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги олий ва ўрта тиббий таълим бўйича ўҚув-услубий идораси

718.73kb.

14 12 2014
4 стр.


Абу Бакр Мухаммад ибн Джа‘фар ан-Наршахи. «Та’рих-и Бухара»

В издательстве «Узбекистон Миллий Энциклопедияси» готовится к печати книга Абу Бакр Мухаммад ибн Джа‘фар ан-Наршахи. «Та’рих-и Бухара» («История Бухары»). Введение, перевод и приме

12.27kb.

09 09 2014
1 стр.