Урокын темыже: «
Лай кумылан шошо»
Цель: 1) йоча – влакым шочмо пуртусын моторлыкшым ужаш, тудым аралаш да тузаташ ужаш;
2) икшыве – влакын кутырымо йылмыштым лывырташ;
3)шочмо вер-шорым йораташ, тудын дене кугешнаш кумыландаш
Кучылтшаш материал: шошо нерген сурет – влак, художественный произведений – влак, презентаций, музыкальный оформлений
Урок эртарыме йон:
Урокын эпиграфше: «Сылне сем сымыстара лай шошым, (ныжыл сем йонга)
Кудашеш пуртус ужгажым, ошым.
Уто торым корем вуд вудалын,
Ужата торашке, вийым налын.
Зоя Висвис «Шошо пагыт»
Урок радам: 1). Шочмо кундемышкем сылне шошо лишемеш (пуртус вашталтме нерген туналтыш мут)
- Йоча – влак, шошо толмым те кушеч шижыда?
- Пуртусышто могай вашталтыш палдырна?
- Айдеме – влакын койышыштышт, чиемыштышт ойыртем коеш?
Март – шошо пагытын икымше тылзыже. Кече ынде палынак кужемеш.Талукын нерым чывышталше чатлама йушто пагытын – ош телын кучык умыржо мучашыш шуо. Эше тудо кужго ош ужгажым кудашаш туналын огыл; туге гынат кече ынде утларак шыргыжал онча да тура кечывал жапыште оралте умбалне яндар вуд чучалтышымат ужаш лиеш. Пуйто теле ойган шинчавуд дене шорташ ямдылалтеш.Теле эртыме да шошо лишеммым эше теве весат палдара: суртла воктене илыше порткайык – влак, окна серга умбак кузен шинчын, шке кайык йылмышт дене утларак веселан мутланат. Йушто годымсо семын пуныштым огыт овартыл. А шем шовычан, яндар ош шурган да нарынчалге-ужар пинчакан киса – влак порт воктенсе да сад пушенге укшлаште чулымын торштылын йукланат. («Шошо сурет» Анатолий Мокеев)
Кава тур деч кече ятырлан куш нолталтеш да утларак ырыкта. Кечывалым лум шулаш точа, леведыш турышто ийсус – влак кечат, тайыл пасуласе кечывалвел могырышто да оралте воктене чара мланде кояш туналеш. Март кыдалне чана, шемгорак – влак шошо толмым эн ондак шижтарат.
Миклай Казаковын почеламутшо (приложений №1)
Тылзе кыдалне моло «уна – влакат» коедаш туналыт. Мурызо шырчык ден йорга турий – влак толын шуыт.
Борис Данилов «Толын шырчыкна» (приложений №2)
Тыгак теле жапыште посна – посна илыше меран, ур да моло кайыквусо ден янлык – влак икте-весыштым кычал кудалыштыт. Моланжже пале: вет нуно, тун шотышто, шке тукымыштым шарашлан шошым ямдылалтыт, а кенежым игыштым ончен куштат.
Семынже телат куандарыш, а ынде тудлан чеверласаш жап шуын. Мо вара, сай унат шке жапыштыже родыж деч кайышаш. Тугеже, чеверын, теле, салам, шошо!
2) Шошо пуртус суретче – влакын чияштышт (руш да марий художник – влакын суретышт нерген ой)
- Йоча – влак шошо пагытым ончыктышо могай сурет – влакым паледа?
И Левитан «Март», «Весна – большая вода», А Саврасов «Грачи прилетели», А. Родин «Шошо»……..
- Суретче – влак пашаштышт могай чиям утларак кучылтыт, молан? Могай мастар улыт суретче – влак! Тыгай сылне суретым ышташ пеш кугу мастарлык кулеш. Но эн тунжо – художник – влак пеш чот пуртусым цоратат, тудым умылен моштат, йолташ семын тудын дене мутланат. Сандене, Левитан манмыла, чапле сурет шочеш.
А кузе умылат шошым музыкант – влак?
3) Шошо нерген сем (композитор – влакын шошо нерген мурышт да семышт)
- Удыр-рвезе – влак, айста шошо нерген икмыняр мурым шарналтена. (Шырчык толын, шырчык толын, пеш вучалме унана…,
Художник сылне суретым ышта, композитор юзо деч юзо семым воза. А кузе моктат шошым руш поэт – влак?
4) Руш поэзийыште шошо пуртус.
Ф. Тютчев «Весенние воды», А. Плещеев «Весна» (приложений №3)
Теве тыге ужыт шошым композитор, суретче, поэт – влак. Сылне деч сылне пашам возат, чон йулен моктат пуртусым, шочмо кундемым. Шочмо вер-шорым йоратыде, пуртусым умылыде, очыни, чапле паша огеш шоч.
Теат, йоча – влак, йоратыза шочмо вердам, сылне пуртусым!
5) Иктешлымаш.
- Йоча – влак, тачысе урок гыч те чонышкыда мом пыштышда? Мо ушешда кодо?
Чын, айдеме – пуртусын танже, ик изи ужашыже. Тудо пуртус деч посна илен ок керт. Сандене айдеме пуртусым умылышаш, аралышаш да моктышаш. Суретче шке мотор суретше , музыкант ямле семже дене, поэт ден писатель – влак сылне мутышт дене пуртусым аралаш, йораташ ужыт. Меат тыгаяк лийшаш уллына!