2.3. Мыйзамды урматтоо жана жарандардын укуктук маданиятын жогорулатуу

Мыйзамдардагы карама-каршылыктар, анын өзгөрмөлүүлүгү, начардыгы, ошондой эле мамлекеттик, коомдук институттардын коррупциялануусу мыйзамды сыйлабоонун келип чыгышына жакшы өбөлгө түзөт. Жашоонун бардык чөйрөлөрүндө ыйгарым укуктарды кыянаттык менен пайдалануу, милдеттерин аткарбоо жана мыйзам талаптарына ачыктан – ачык баш ийбөө байкалат.

Ошону менен бирге тарыхый тажрыйба мыйзамды урматтаган, ал эми мыйзамдуулук жогорку маданий баалуулук катары кабылданган өлкөлөр ушул фактордун эсебинен олуттуу өсүп-өнүгүү ресурстарына ээ болуп жаткандыгын ырастап турат. Мыйзам боюнча жашоо укуктук мамлекетте ийгиликке жетишүүнү ойлогон жарандар үчүн ченем болуп калууга тийиш.

Коомдо укук тартибин камсыз кылуу үчүн мамлекеттик бийлик органдары талаш маселелерди чечүүнүн укуктук ыкмаларын иштеп чыгышы жана жигердүү ишке киргизиши, ал маалыматты жарандарга жеткириши зарыл. Бул жаңжалдуу тараптардын жолдорду бууп салуунун, обьекттерди кыйратуунун, башка жарандардын мыйзамдуу укуктарын бузуулардын, оппоненттерге жана бийликке көпчүлүктүн басым жасашынын жардамы менен охлократиялык ыкмаларды пайдалануудан баш тартышына көмөк көрсөтүүгө тийиш.

Жарандардын укуктук маданиятын жана мыйзамдарга ишеним деңгээлин жогорулатуу максатында жарандарга укуктук тарбия берүү боюнча төмөнкүлөрдү караган комплекстүү мамлекеттик программаны кабыл алуу зарылчылыгы бышып жетилди:

• 
  колдонуудагы мыйзамдар жөнүндө жарандардын маалымдуулугун, анын ичинде тийиштүү структураларды жана маалыматтык ресурстарды түзүү жана өнүктүрүү жолдору аркылуу жакшыртуу;
  
• 
  жарандардын ченемдик укуктук базаларга жеткиликтүүлүгүн жөнөкөйлөштүрүү;
  
• 
  жалпы билим берүүчү мектептерде, жогорку жана атайын орто окуу жайларда, ошондой эле мамлекеттик жана муниципалдык кызматчылардын квалификациясын жогорулатуу системасынын алкагында укук маданиятынын негиздерин окутуу усулдарын жана адам укуктары боюнча багытты өркүндөтүү;
  
• 
  мамлекеттик жана муниципалдык кызмат орундарына талапкерлерге карата мыйзамдарды билиши боюнча талаптарды жогорулатуу;
  
• 
  адамдардын алдында турган ар кандай маселени чечүүдө укуктук ыкмалардын натыйжалуулугун, жана тескерисинче, охлократиялык ыкмалар (“топтошкондордун бийлиги”) менен бийликке кысым көрсөтүүнүн майнапсыздыгын ачык далилдөөнү камсыз кылуу;
  
• 
  кыргызстандыктардын аң-сезиминде жана күндөлүк турмушунда эркин демократиялык өлкөдө ар бир жарандын укуктары жана эркиндиктери толук өлчөмүндө жүзөгө ашырыла тургандыгын жана ал башка адамдардын укуктарын жана эркиндиктерин бузбаганда гана натыйжалуу боло тургандыгын түшүнүүнү бекемдөө;
  
• 
  ар кандай кылмыш жана укук бузуу үчүн жазалардын кайра жангыс принцибин ачык ырастоону камсыз кылуу.
  

2.4. Эркин демократиялык шайлоолорду камсыз кылуу

Кыргызстанда бийлик эл тарабынан шайланууга тийиш. Эл бийлиги ар бир жарандын коомдук турмуштун маанилүү маселелерин чечүүгө, анын ичинде мамлекеттик бийлик органдарына жана жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарына шайлоонун жана шайлануунун конституциялык укугу аркылуу эркин катышуу мүмкүнчүлүгүн билдирет.

Демократиялык укуктук мамлекеттин маанилүү милдеттеринин бири эркин демократиялык шайлоолорду камсыз кылуу болуп саналат. Коом жана Кыргызстандын саясый уюмдары бийликке карай жол шайлоо аркылуу гана мүмкүн экендигине көнүшү керек. Таза шайлоо гана гүлдөп өнүккөн жана кубаттуу Кыргызстанды куруу, өлкөдө акыйкат саясый системаны түзүү үчүн негиз боло алат.

Көз карандысыз Кыргызстандын тарыхында биринчи жолу эркин жана атаандаш шайлоо өткөрүү саясый атаандаштыктын күчөшүнө алып келди. Бул улам барган сайын шайлоону ачык-айкын болушуна, өткөн жылдарда шайлоо процессинин катышуучулары колдонуп көнүп калышкан администрациялык ресурстарды жана ыплас технологияларды ачыкка чыгарууга мүмкүндүк берет.

Саясый күрөштүн ыплас ыкмаларына бөгөт коюу максатында Жогорку Кеңеш, Өкмөт, Кыргыз Республикасынын Шайлоо жана референдум өткөрүү боюнча борбордук комиссиясы Кыргыз Республикасынын жаңы Конституциясынын негизинде өткөн шайлоолордун, анын ичинде 2012-жылдын жазында жана күзүндө жергиликтүү кеңештердин депутаттарын шайлоонун жыйынтыктарын терең талдап чыгуусу зарыл.

Мыйзамдарга төмөнкүлөрдү камсыз кылуучу зарыл өзгөртүүлөрдү киргизүү керек:

• 
  шайлоону даярдоодо жана өткөрүүдө мамлекеттик бийлик органдарынын, жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарынын кызмат адамдары жагынан “администрациялык ресурсту” колдонуу мүмкүнчүлүгүн жоюуну (толук жок кылууга чейин);
  
• 
  шайлоо процессинин катышуучулары тарабынан мыйзамда тыюу салынган шайлоо технологияларын натыйжалуу аныктоону жана аларды жоюуну;
  
• 
  шайлоо процессинин айрым катышуучуларына шайлоо алдында үгүт жүргүзүүнүн кыйла пайдалуу шарттарын колдонууга мүмкүндүк берүүчү жоболорун жокко чыгарууну;
  
• 
  шайлоо мыйзамдарын сактоого контролдукту күчөтүү. Жол берилген тартип бузуулар жана кыянаттык менен пайдалануулар үчүн шайлоо процессинин катышуучуларын жазадан четте калбашын;
  

шайлоо алдында үгүт жүргүзүү, ЖМКлардын шайлоонун жүрүшүн чагылдыруу укуктарын урматтоо, ошондой эле фактылар жана сандар менен бекемделген калыс жана так маалыматтарды алууга шайлоочулардын укуктарын урматтоо ченемдерин өркүндөтүүнү;

• 
  шайлоону калыс, ачык-айкын жана кылдат башкаруу, көз карандысыз байкоочулар, жарандык коом жана эркин ЖМКлар тарабынан шайлоого сапаттуу байкоо жүргүзүү үчүн андан ары так механизмдерди киргизүүнү эске алуу менен шайлоо жол-жоболорунун укуктук түзүмүн өркүндөтүүнү;
  
• 
  жана башкаларды.
  

Ошондой эле калктын аялуу топторунун өкүлдөрү, аялдар, улуттук азчылыктардын өкүлдөрү, мүмкүнчүлүгү чектелген адамдар үчүн шайлоо жана шайлануу укугун камсыз кылуу үчүн мыйзам ченемдерин өркүндөтүүнү улантуу зарыл.

Практикалык иштердин деңгээлинде ошондой эле шайлоо процессин байкоо жүргүзүүнүн техникалык каражаттары менен (видеокамералар, байкоо жүргүзүү, биометриялык паспорт, электрондук добуш берүү каражаттары ж.б.) камсыз кылуу болжолдонууда. Бул шайлоонун таза өтүшүн контролдоонун эң натыйжалуу каражаттарынын бири болот. Таза шайлоо – ишенимдин негизи, демек бул туруктуулук жана коопсуздук.

2.5. Коррупцияга каршы туруу

2012-жылдын февралында кабыл алынган Кыргыз Республикасынын коррупцияга каршы саясатынын мамлекеттик стратегиясы жана аны ишке ашыруу боюнча андан аркы кадамдар мамлекет жана коом тарабынан коррупцияга биринчи олуттуу сокку урууга мүмкүнчүлүк берди. Жогорку саясый элитанын өкүлдөрү кылмыш жазасына тартыла баштаган учурда, мындай оң жылыштар элдин акыйкаттыкка болгон ишенимин жаратты. Коррупцияга каршы күрөшүү чөйрөсүндө Кыргыз Республикасы катышуучусу болуп саналган эл аралык укуктук шаймандарды имплементациялоо боюнча “Коррупцияга каршы күрөшүү жөнүндө” Кыргыз Республикасынын Мыйзамы 2012-жылдын 8-августундагы № 153 жаңы редакцияда кабыл алынды, айрым мыйзам актыларына бир катар маанилүү өзгөртүүлөр жана толуктоолор киргизилди. Коррупцияга каршы күрөшүү боюнча ведомстволор аралык жана ички ведомстволук программалар жана пландар иштелип чыкты.

Социологиялык изилдөөлөрдүн маалыматтары коррупционерлер пара алуудан жана башка коррупциялык иштерди жасоодон чочулай баштагандыгын ырастайт. Алсак, Transparency Internationa (TI) эл аралык өкмөттүк эмес уюм жарыялаган отчеттордо “Коррупцияны кабылдоо индекси” (CPI) 2012-жылдын жыйынтыгы боюнча Кыргызстан өз позициясын 164-орундан 154-орунга чейин жакшырткан.

Бирок коррупциянын деңгээли акырындык менен төмөндөөдө.

Бүгүнкү күндө укук коргоо жана укук колдонуу системасынын абалы коррупцияга каршы турууга жөндөмсүз экендигин айгинелейт, анткени өзүлөрү дагы эле болсо коррупциянын субъектиси болуп саналат. Оң жагына өзгөрүүлөр жайбаракат жүрүүдө.

Ошону менен укук коргоо органдарынын жана атайын органдардын ыкмалары жана каражаттары менен гана коррупцияга каршы күрөшүү – бул мындай социалдык илдетти пайда кылуучу себептер менен эмес, анын кесепеттери менен гана күрөшүүнү билдирип калат. Түзүлгөн кырдаал коррупцияга жана кызмат абалынан кыянаттык менен пайдаланууга каршы катаал мыйзамдарды жана жазалоонун чечкиндүү чараларын, ошондой эле кылмыш жазасы үчүн жаза берүүнүн кайра жангыстыгына кепилдик берүүчү так механизмдерди иштеп чыгууну демилгелөөгө мажбурлайт.

Ар кандай антикоррупциялык чаралардын бөлүгүн түзүүчү жарандык коом институттарынын кеңири катмарын тартуу менен коррупцияга каршы күрөшүү боюнча укуктук жана институттук алдын-алуу (превентивдүү) чараларын күчөтүү керек.

Коррупция мурдагыдай эле Кыргызстандын улуттук коопсуздугу үчүн чынында эле коркунуч болуп саналат, анткени: 1) экономикалык жана социалдык кайра түзүүлөргө кедергилик кылат; 2) экономиканын бейформал (“көмүскө”) секторун кеңейтет, бюджетке салыктык түшүүлөрдү азайтат, бюджеттик каражаттарды пайдалануунун натыйжалуулугун төмөндөтөт; 3) саясый жана экономикалык өнөктөштөрдүн алдында өлкөнүн беделине терс таасир тийгизет, инвестициялык климатты начарлатат; 4) жарандардын мүлктүк теңсиздигин көбөйтөт; 5) коомдун аң-сезиминде кылмыштуулуктун жана бийлик адамдарынын алдында жарандардын корголбогондугу жөнүндө түшүнүктү калыптандырат; 6) уюшкан кылмыштуулук, терроризм жана экстремизм үчүн азыктануучу чөйрө болуп саналат; 7) коомдун моралдык-этикалык баалуулуктарынын, элдик каада-салттар менен үрп-адаттардын деградациясына алып келет; 8) саясый элитаны түзүүгө, шайлоо процессине, бийлик жана жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарынын, жарандык коом институттарынын иштерине терс таасир тийгизет; 9) коомдун жана мамлекеттин жакшы өнүгүшүнө кедергилик кылат.

2013-2017-жылдары Коррупцияга каршы саясаттын мамлекеттик стратегиясын ишке ашыруу улантылат. Бул иште приоритеттүү багыттар төмөнкүлөр болот:

• 
  кызмат адамдарынын коррупциялык аракеттерин натыйжалуу аныктоо жана аларга бөгөт коюу максатында мыйзамдарды өркүндөтүү,
  
• 
  сот системасын түп-тамырынан бери реформалоону улантуу, мыйзамдуулукту чыңдоо, сот адилеттигинин принциптерин сактоо, бардык адамдардын мыйзам жана сот алдында бирдейлиги, сот адилеттигинин ачык-айкындуулугун камсыз кылуу. Судьялардын кынтыксыз жүрүм-турумун камсыз кылуу, сот системасына ишеним деңгээлин жогорулатуу, бул үчүн шарттарды түзүү жана мыйзамдарга тиешелүү түзөтүүлөрдү киргизүү боюнча максатка багытталган чоң иштер алдыда турат. Мыйзамдарга өзгөртүү киргизүү сот системасынын көз карандысыздыгын бузбайт, ал эми судьялык өз алдынча башкаруу органдары судьялык этиканы камсыз кылууда чоң роль ойнойт.
  

• 
  Кыргыз Республикасынын укук коргоо системасын, анын ичинде прокуратура органдарын жана милицияны түп-тамырынан реформалоо. Укук коргоо органдарынын ишиндеги коррупция көрүнүштөрүн азайтуу (толук жоюуга чейин), таза жана ак ниеттүү кызматкерлерди колдоо жана кызматтык жактан илгерилетүү боюнча чаралардын комплексин кабыл алуу. Техникалык жактан камсыз кылуу деңгээлин жогорулатуу, заманбап маалыматтык технологияларды киргизүү, ыкчам-издөө иштерин жүргүзүүчү адамдардын жана тергөөчүлөрдүн квалификациясын жогорулатуу программаларына түзөтүү киргизүү;
  

• 
  колдонуудагы жана иштелип чыгуучу мыйзамдарды, ченемдик укуктук актыларды антикоррупциялык жактан сөзсүз экспертиза жүргүзүү. Колдонуудагы мыйзамдарды алардын коррупциялуулук предметине системалуу кайра карап чыгуу; мыйзам долбоорлорун, Өкмөттүн жана жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарынын ченемдик-укуктук актыларынын, ведомстволук укуктук актыларынын долбоорлорун коррупциялуулукка карата милдеттүү түрдө талдоо практикасын киргизүү;
  

• 
  коррупцияны пайда кылуучу жана аны коштоочу коррупциялык схемаларды аныктоо жана четтетүү, анын социалдык-экономикалык түпкү тамырларын табуу, мыйзамды сыйлап жашоо ыңгайын, социалдык, экономикалык жана укуктук чөйрөлөрдө мамлекеттин коррупцияга каршы саясатын жүзөгө ашырууну камсыз кылуучу кепилдиктерди күчөтүү аркылуу мамлекеттин демократиялык жана укуктук постулаттары менен коррупциянын көрүнүштөрүнүн келишпестигин пропагандалоо;
  

• 
  коррупциялык процесстердин бүлүндүрүүчү таасиринен мамлекеттик кызмат системасын коргоо, антикоррупциялык программаларды жана мамлекеттик органдардын жана жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарынын кызматкерлери үчүн жүрүш-туруштун этикалык кодексин иштеп чыгуу жана киргизүү. Пара алуу мамлекеттик кызматчы үчүн пайдасыз жана опурталдуу болушу керек. Мамлекеттик кызматчылардын кызматтык жактан өсүшү, айлык акы жана пенсиялык камсыздалышы алардын жүрүш-турушунун жана ишинин кынтыксыздыгынан тикелей көз карандылыкта болушу керек, моралдык-этикалык аспекттерди эске алуу менен кесиптик негизде жетектөөчү кадрларды тандоону караган кадр саясатын өркүндөтүү зарыл;
  

• 
  Кыргыз Республикасынын жарандарынын, анын ичинде билим берүү мекемелеринин системасында укуктук билим деңгээлин жогорулатуу;
  

• 
  коррупцияга каршы күрөшүү ишинде мамлекеттик органдардын жана жарандык коомдун күч-аракеттерин бириктирүү;
  

• 
  активдүү маалыматтык антикоррупциялык саясатты жүргүзүү, жалпыга маалымдоо каражаттарында коррупционердин терс образын түзүү, жаштар чөйрөсүндө коррупциялык көрүнүштүн зыяндуулугун жана келечеги жоктугун, кылмышкерлердин сөзсүз жазасын ала тургандыгын түшүнүүсүн калыптандыруу.
  

• 
  Антикоррупциялык саясатты жүзөгө ашыруу ийгилигинин негизги индикатору жүргүзүлүп жаткан мамлекеттик антикоррупциялык саясаттын натыйжаларына жарандык коомдун туруктуу негизде өлчөнүүчү “ишеним индикатору” болот.
  

2.6. Мамлекеттик башкаруунун натыйжалуулугун жогорулатуу жана ачыктыгын камсыз кылуу. Жарандык коом менен бийликтин өз ара аракеттенүүсүн бекемдөө

Мамлекеттик башкаруунун азыркы абалы Кыргызстандын эли тарабынан адилеттүү сынды пайда кылууда. Мамлекеттик органдарды реформалоо боюнча мурда көрүлгөн чараларды талдоо алардын иштерин укуктук мамлекеттин талаптарына ылайык келтирүү боюнча күч-аракеттердин жетишсиздигин гана эмес, ошондой эле реформанын өзүнө адекваттуу эмес жана системасыз мамилелер тууралуу да ырастап турат. Өзгөртүү министрликтерди жана ведомстволорду реформалоо эмес, көп учурда эски мазмунунда жаңыча түр бергендей таасир калтырат. Функциялык жактан талдоо жүргүзүлүп, мамлекеттик органдардын саны өзгөрдү, бирок социалдык-экономикалык өнүктүрүү процесстерин башкаруу боюнча алардын иштеринин сапаты сезилерлик деңгээлде жогорулаган жок.

Мамлекеттик органдардын ишинде адамдарга жана мамлекеттик кызмат көрсөтүүлөргө багытталган мамиленин жоктугу министрликтер менен ведомстволордун багыттарынын туура эместигине алып келүүдө. Жыйынтыктарды жаратуунун ордуна иштөөнү гана максат кылып алышкандай. Учурдагы милдеттер менен алектенүү менен келечектүү маселелерди көз жаздымдан чыгарып жиберишет, приоритеттүү максаттарга жетүү боюнча айкын чараларды дайыма эле өз убагында иштеп чыгышпайт.

Мамлекеттик башкаруунун жана жергиликтүү өз алдынча башкаруунун кадрдык потенциалы чабал бойдон калууда. Мамлекеттик жана муниципалдык кызматчылардын белгилүү бир бөлүгүнүн кесипкөйлүгү, компетенттүүлүгү адептик-дөөлөттүк багыттары коюлган талаптарга дал келбейт.

Мамлекеттик башкаруу жагында Стратегиясынын негизги максаты - бул жарандардын бийлик институттарына: мыйзам чыгаруу, аткаруу, сот бийлигине ишенимин камсыз кылуу. Милдет төмөнкүлөрдөн турат:

• 
  мамлекеттик башкаруунун ишке жөндөмдүү системасын түзүү;
  
• 
  мамлекеттик аппаратты, анын ичинде өлкөнүн укук коргоо органдарын жана сот системасын жаңылоо;
  
• 
  башкы керектөөчү – Кыргызстандын жарандарына мамлекеттик кызматтарды көрсөтүү сапатын жогорулатуу;
  
• 
  мамлекеттик башкаруудагы терс көрүнүштөрдөн, анын ичинде коррупциядан, кесипкөйлүктүн жана жоопкерчиликтин кемчиликтеринен, ошондой эле функциялардын бири-бирин кайталашынан, урук-туугандык жана жердешчиликтен арылуу.
  

- материалдык активдер гана эмес, ошондой эле материалдык эмес, гуманитардык активдер менен да оптималдуу башкаруу: ченемдерди, эрежелерди, долбоорлорду, стратегияларды иштеп чыгуу жана аларды жүзөгө ашыруу.

Колдонуудагы Конституция бүткүл эл шайлаган өлкөнүн Президенти башында турган Кыргызстандын мамлекеттик бийлигинин түзүмүн аныктайт. Бирок, өлкөнүн Конституциясында мамлекеттик түзүлүштүн негиздери гана белгиленген, ал эми аларды өнүктүрүү тийиштүү мыйзамдарды жана башка ченемдик укуктук актыларды кабыл алуу аркылуу каралган.

Азыркы учурда мамлекеттик бийлик бутактарынын, ошондой эле мамлекеттик бийликтин аткаруу органдарынын жана жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарынын ортосундагы өз ара мамилелердин көп жагдайлары жөнгө салынбай калууда. Мыйзам чыгаруу жана аткаруу бийликтерин карама-каршы коюу логикасы арыла элек. Функцияларды жана ыйгарым укуктарды бөлүштүрүүгө тиешелүү бир катар маселелер али чечиле элек.

Мамлекеттик бийлик органдарынын, ошондой эле жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарынын ыйгарым укуктарын жана жоопкерчиликтерин толук “инвентаризациялоо”, ошондой эле алардын натыйжалуулугуна баа берүү жана аныкталган дисфункцияларды четтетүү боюнча чараларды иштеп чыгуу милдети турат.

Ооздуктоо жана тең салмактуулук системасын түзүү, мамлекеттик органдардын, анын ичинде мамлекеттик бийликтин борбордук органдарынын жүргүзүлгөн саясаттын жана кабыл алынган чечимдердин натыйжалары үчүн жоопкерчилигин аныктоо зарыл.

Мамлекеттик жана муниципалдык органдарда мыйзам колдонуу практикасын өркүндөтүү милдети турат, анткени колдо бар прогрессивдүү мыйзам ченемдер көп учурда аткарылбайт. Ушуга байланыштуу мамлекеттик жана муниципалдык кызматчылардын укуктук сабаттуулугун жогорулатуу, аларды окутуунун системасын өркүндөтүү боюнча чаралар каралат.

Мамлекеттик башкаруунун натыйжалуу моделин түзүүдө бийлик органдарынын ортосунда вертикалдуу жана горизонталдуу коммуникацияларды чыңдоо жана өнүктүрүүгө, борбордук жана аймактык бийлик органдарынын, жергиликтүү мамлекеттик администрациялардын, жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарынын натыйжалуу жана координацияланган иштерин камсыз кылууга өзгөчө маани берилет.

Администрациялык-аймактык реформаны даярдоо жана жүзөгө ашыруу боюнча көп пландуу иштер улантылат, анын максаты өлкөнү жана региондорду башкаруунун натыйжалуу жана тең салмактуу системасын түзүү болуп саналат. Жергиликтүү бийлик органдарынын ыйгарым укуктары натыйжалуу башкаруу жана региондордун калкына сапаттуу жана өз убагында кызматтарды көрсөтүү үчүн тең салмактуулукка жетишкенге чейин алардын отчеттуулугун жана контролдоону күчөтүү менен бекемделет.

Бийликке карата жарандардын ишеним деңгээлин жогорулатуу, ошондой эле калктын көз алдында анын кадыр-баркын жакшыртуу мамлекеттик органдардын жарандык коом институттары менен өнөктөштүк деңгээлине жараша болот. Өз ара ийгиликтүү аракеттенүүнүн тиешелүү программасын иштеп чыгуунун максатка ылайыктуу экендиги бышып жетилди.

Мамлекеттик органдар жана жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдары өз иштерин жарандык коомдун кылдат көзөмөлүндө жүргүзүүгө тийиш. Жарандык коом менен биргелешкен аракетти күчөтүү, макулдашылган чечимдерди талкуулоого жана кабыл алууга жарандардын жана алардын бирикмелеринин катышуусу, өз иштери тууралуу коомчулукту дайыма маалымдар кылып туруу мамлекеттик органдардын, жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарынын жана алардын кызмат адамдарынын иш-аракетинин ажырагыс бөлүгү болууга тийиш.

Өлкөнү өнүктүрүүнүн стратегиялык максаттарын жана жолдорун иштеп чыгууга жана жетишүүгө байланыштуу мамлекеттик органдардын жана жарандык коомдун (анын ичинде бизнес-жамааттын) биргелешкен аракетин камсыз кылуу үчүн чаралар да каралат. Мамлекеттик башкаруунун транспаренттүүлүгүн жогорулатуу максатында коомдук эксперттик кеңештердин жана мамлекеттик органдардын алдындагы коомдук байкоочу кеңештердин ролу өркүндөтүлөт.

Мыйзамдык деңгээлде жана администрациялык практиканын деңгээлинде жарандык коом менен бийлик органдарынын өз ара аркеттенүүсүнүн кабыл алгылыктуу ыкмаларын аныктоо керек. Түз жана кайра байланышты камсыз кылуу максатында эң мыкты эл аралык жана улуттук практикаларды колдонуу менен мамлекеттик жана муниципалдык кызмат көрсөтүүлөрдүн сапатын баалоого жарандарды катыштыруу ыкмаларын киргизүү зарыл.

Ар бир мамлекеттик орган боюнча тармактык саясаттын максаттары түзүлүп, ага жетүүнүн индикаторлору аныкталат. Мында көрсөткүчтөр жана индикаторлор өзгөчөлүү жана ар бир ведомство үчүн так, ошондой эле калк үчүн да түшүнүктүү болууга тийиш.

2013-2017-жылдары мамлекеттик органдардын ишинде Интернеттин мааниси жогорулайт, натыйжалуу жана аз чыгымдуу тескөө, демократияны өркүндөтүү жана бийликтин эл алдындагы жоопкерчилигин жогорулатуу максатында заманбап “электрондук өкмөт” системасы түзүлөт.

Мамлекеттик кызматтын бирдиктүү системасынын негиздерин калыптандыруу алдыдагы беш жылдыктагы приоритеттүү милдеттердин бири болуп калат. Анын максаты мамлекеттин функцияларын натыйжалуу аткарууга жөндөмдүү, калкка сапаттуу кызмат көрсөтүүлөргө багытталган, коррупцияга каршы туруктуу жана коомдун ишенимине ээ болгон компакттуу жана кесипкөй мамлекеттик аппаратты түзүү болууга тийиш. Мамлекеттик жана муниципалдык кызматтын кадрларынын дараметин арттыруу, мамлекеттик жана муниципалдык башкаруу кызматкерлеринин бирдиктүү маалыматтар базасын жана алардын кесиптик жактан өсүшүнө дем берүү системасын түзүү, ошондой эле коррупциялык жана трайбалисттик көрүнүштөрдү жоюу максатында башкаруу кадрларын ротациялоо механизмдерин мыйзамдык деңгээлде жолго коюу маанилүү.

2.7. Жергиликтүү өз алдынча башкарууну өнүктүрүү

Укуктук мамлекетти түзүү жолунда чечүү зарыл болгон маанилүү милдеттердин бири жергиликтүү өз алдынча башкарууну өнүктүрүү болуп саналат. Өткөн жылдарда ал өнүгүшү ырааттуу түрдө өнүгө алган жок. Кыргызстанда мамлекеттик башкаруунун децентралдаштыруу жана жергиликтүү өз алдынча башкарууну өнүктүрүү боюнча жетишилген ийгиликтер менен катар солгундоо, ал тургай артка кетүү мезгилдери да болду.

Жергиликтүү өз алдынча башкаруунун укуктук базасын түзүү өткөн жылдарда системасыз болгондугун, ошондон улам ал тармактык мыйзамдарга улам каршы келгендигин белгилей кетүү керек.

Экинчи маселе колдонуудагы мыйзамдарды өркүндөтүү, аны иштеп чыгуу өнүгүүнүн жалпы концепциясын жана жергиликтүү өз алдынча башкаруунун маанисин түшүнбөй туруп демилге кылуу болуп эсептелет.

Жакынкы келечекте жергиликтүү өз алдынча башкарууну реформалоо төмөнкүдөй милдеттерге топтоштурулууга тийиш:

1. 
   Жергиликтүү өз алдынча башкаруунун уюштуруу-укуктук негиздерин өркүндөтүү. Ал жергиликтүү өз алдынча башкаруу чөйрөсүндө мыйзамдарды шайкеш келтирүүнү жана башка тармактык ченемдик укуктук актыларга анын үстөмдүгүн камсыз кылууну болжолдойт.
   

Жергиликтүү өз алдынча башкарууга тиешелүү мыйзам долбоорлорун иштеп чыгуу жана кабыл алуу жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарынын пикирлерин эске алуу менен жүргүзүлөт, ошондуктан мындай мыйзам долбоорлорун жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдары же алардын ассоциациялары менен макулдашуунун таасирдүү механизмин түзүү болжолдонот.

2. Мамлекеттик органдардын жана жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарынын (ЖӨБ) функцияларын ажыратуу мамлекеттик ыйгарым укуктарды берүү. Мындай чара зарыл тең салмакка жетишүү, аймактарды тийиштүү финансылык бекемдөөсүз жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарынын функцияларын негизсиз кеңейтүү практикасын жоюу максатында зарыл. Анткени ушулардын бардыгы жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдары тарабынан аткарылуучу өздүк функциялардын натыйжаларына жана калкка кызмат көрсөтүүлөрдүн сапатына таасир этет. Мында жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарынын пикирлерин эске алуу менен мамлекеттик ыйгарым укуктарды берүүнүн жана аларды аткарууну финансылоонун иштелип чыккан так механизмдерин аныктоо зарыл.

3. Жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдары тарабынан муниципалдык кызматтарды көрсөтүү системасын өркүндөтүү.

Ал жергиликтүү өз алдынча башкарууну уюштуруунун фунциялык жана аймактык жактарын өркүндөтүүнү болжолдойт, мында 2012-2017-жылдарга администрациялык-аймактык реформалоо концепциясын жүзөгө ашыруу негизги болуп саналат. Ошондой эле бирдиктүү базалык реестрди жана муниципалдык кызмат көрсөтүүлөрдүн стандарттарын, аларды колдонуу регламенттерин, ошондой эле социалдык мүнөздөгү кызмат көрсөтүүлөрдү жүргүзүү боюнча айрым ыйгарым укуктарды өткөрүп берүү менен социалдык заказ кылуу механизмдерин түзүү аркылуу муниципалдык кызмат көрсөтүүлөрдү оптималдаштыруу зарыл.

<предыдущая страница | следующая страница>